Śmiadecki (Smiadecki, Sniadecki, Śniadecki, Śniadoczki, Śmiarecki) Franciszek (zm. po 1615), malarz, grafik, pisarz.
Ur. w Bodzentynie, w dobrach biskupów krakowskich.
Ś. kształcił się na malarza w cechu krakowskim; być może odbył podróż czeladniczą po krajach Europy Środkowej. W r. 1596 został czeladnikiem, a w r. 1602 mistrzem, składając do skrzynki cechowej znaczną opłatę 100 talarów. W r.n. przyjął prawo miejskie w Krakowie i zapewne w tym czasie poślubił Zuzannę z Groickich (ich syn w r. 1623 był już dorosły), co poprawiło jego sytuację majątkową. Być może dzięki żonie handlującej dewocjonaliami, w tym różańcami sprzedawanymi w Częstochowie, nawiązał kontakt z klasztorem jasnogórskim i zaczął wykonywać malarskie powtórzenia cudownego obrazu. Wiadomo, że prowadził własną pracownię i kształcił uczniów, z których znany jest pochodzący z Wilna Krzysztof Mamonicz. Najwcześniejsze zachowane dzieła Ś-ego to ulotki wydane z okazji zawartego w Krakowie ślubu Dymitra Samozwańca i Maryny Mniszchówny z portretami cara (sygnowane i datowane 1605) i jego małżonki oraz portrety nowożeńców, a także wojewody sandomierskiego Jerzego Mniszcha, bp. krakowskiego Bernarda Maciejowskiego i posła moskiewskiego Afanasija Własiewa, zdobiące panegiryk Stanisława Grochowskiego „Pieśni na fest ucieszny…” (Kr. 1606). Podstawą dla rycin były najprawdopodobniej malowane przez Ś-ego portrety tych osób. Ś-emu można hipotetycznie przypisać malowidła ścienne w prezbiterium kaplicy maryjnej na Jasnej Górze w Częstochowie (z datą 1600 lub raczej 1606), wyobrażające sceny z dzieciństwa Chrystusa i anioły (te ostatnie silnie rekonstruowane, niesłusznie uważane za dzieła Tomasza Dolabelli). W r. 1606 za poręczeniem Ś-ego zwolniono z aresztu malarza Jakuba Mertensa. Być może Ś-ego należy identyfikować z krakowskim mistrzem cechowym Franciszkiem, mieszkającym przy ul. Grodzkiej, który w r. 1607 ofiarował królowi Zygmuntowi III obraz i uzyskał za to zwolnienie z podatku. W r. 1608 został Ś. starszym cechu malarzy krakowskich i złożył zobowiązanie, że «nie ma więcej brać do tarcia farb chłopców tych co na zamku farby cierali, gdyż są w malarstwie podejrzani» (chodziło zapewne o pomocników Dolabelli pracującego dla króla, a pozostającego w sporze z cechem). Ze starszeństwem w cechu należy łączyć dużych rozmiarów plakat autorstwa Ś-ego Sługa abo uczeń, co powinien panu swemu w rzemiesle z winietą przedstawiającą popiersia mistrza i ucznia, z wierszowanymi naukami moralnymi. Na podstawie porównania stylu oraz drobiazgowej analizy przedstawionych klejnotów przypisano Ś-emu obraz św. Anny Samotrzeć (Muz. Archidiec. Częstochowskiej), pochodzący zapewne z kościoła Paulinów na Jasnej Górze, gdzie być może zdobił ołtarz ustanowionego w r. 1608 Bractwa św. Anny. Dzieło to, oparte na niderlandzkiej rycinie z kręgu Martena de Vos, stanowi też rodzaj upamiętnienia fundacji Anny Jagiellonki przeznaczonych do cudownego obrazu Matki Boskiej i zawiera kryptoportret królowej. Przed r. 1609 dokonał Ś. przeróbki dwunastu rozdziałów Księgi Salomona, które opatrzył wierszowaną przedmową i po części samodzielnie zilustrował jako Vanitas vanitatum, wydane w Krakowie w pierwszych latach XVII w. Ostatnia wzmianka o pobycie Ś-ego w Krakowie pochodzi z r. 1609.
Ś. wyjechał następnie na Węgry, gdzie być może namalował kolejną kopię obrazu jasnogórskiego (obecnie w kościele Franciszkanów w SzegedAlsóváros), uważaną przez badaczy węgierskich za pochodzącą z ok. r. 1740, ale wykazującą uderzające podobieństwo do sygnowanych prac Ś-ego. Na Węgrzech w niewyjaśnionych okolicznościach trafił do więzienia, z którego żona wykupiła go za 3 tys. złp. W r. 1613 wykonał dwa, sygnowane i datowane, duże powtórzenia obrazu jasnogórskiego (obecnie w kościołach w Starej Wsi koło Brzozowa i Wielkich Oczach koło Lubaczowa). Ze Ś-m należy też łączyć podobne obrazy z kościołów w Miejscu koło Namysłowa, Zamartem koło Chojnic i Pieczyskach koło Grójca. Następnie wyjechał do Turcji; przebywał w Stambule, skąd ostatni raz kontaktował się z żoną ok. r. 1615. Jerzy T. Petrus przypisał artyście kopię jasnogórskiego obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej z lwowskiego kościoła Karmelitów Trzewiczkowych (obecnie w kościele tego zakonu w Krakowie), jednak korony odwzorowane na tym malowidle są hipotetycznie datowane na czas po r. 1622, już po wyjeździe Ś-ego z kraju. Niewykluczone, że Ś. zostawił uczniów i naśladowców kontynuujących powielanie obrazu jasnogórskiego, a w zamówieniach mogła pośredniczyć jego żona. Później brak o nim wiadomości; być może czynny był jeszcze zawodowo poza Polską, chyba jednak nie w Turcji, gdzie jako wykonawca przedstawień figuralnych raczej nie mógł znaleźć zatrudnienia. Możliwe, że przebywał w Carstwie Rosyjskim. Żona Ś-ego spisała 27 VII 1622 testament; nie mając pewności co do śmierci męża, występowała jednak jako wdowa.
Wykształcony w dość prowincjonalnym środowisku krakowskim, dokonał Ś. w swych dziełach prawie całkowitego przełamania tradycji gotyckiej (rzadkie nawiązania do średniowiecza były świadomym odniesieniem do tendencji tzw. postgotyckich). Przyswoił sobie osiągnięcia manieryzmu niderlandzkiego (wykorzystywał ryciny pochodzące z tego kręgu) oraz środkowoeuropejskiego, poznanego zapewne podczas wędrówki czeladniczej. Nie uległ natomiast większym wpływom malarstwa weneckiego, propagowanego w Krakowie przez Dolabellę. Wykonywał obrazy sztalugowe, malowidła ścienne i ryciny, m.in. sceny o tematyce świeckiej, do których być może należał wymieniony w inwentarzu po śmierci żony Ś-ego «obraz bankietu, na którym p. Franciszek Śmiadecki mąż nieboszczki malowany i z czeladzią». Mając pewne trudności z przestrzenną budową dzieła malarskiego, nadrabiał to dobrą charakterystyką postaci, nieźle operował światłocieniem i znakomicie oddawał szczegóły. Ś. jest obecnie najwyraźniej dającą się uchwycić osobowością artystyczną wśród pierwszego pokolenia malarzy krakowskich zaangażowanych w ozdabianie świątyń w duchu potrydenckiej reformy Kościoła.
W małżeństwie z Zuzanną z Groickich, posiadającą dwie kamienice w Krakowie, miał Ś. syna Franciszka (zm. 1668), który w r. 1623 złożył na Jasnej Górze profesję zakonną, przyjął imię Hieronim i pełnił rozmaite godności w klasztorach paulińskich m.in. w Częstochowie, Krakowie, Beszowej, Konopnicy, Wieluniu i Pińczowie. Krakowski majątek jego matki przeszedł na własność paulinów.
Z osobą Ś-ego identyfikuje się błędnie Franciszka Smiadeckiego, notowanego w l. sześćdziesiątych XVII w. w Anglii, malarza miniaturzystę urodzonego ponoć w Carstwie Rosyjskim lub Rzpltej, być może przebywającego przez pewien czas w Szwecji, ucznia jednego z najwybitniejszych angielskich twórców miniatur Alexandra Coopera (lub jego brata Samuela). Miniaturzysta Smiadecki mógł być krewnym (być może synem) Ś-ego.
Domniemany Autoportret pod postacią mistrza na tytułowej winiecie druku plakatowego Sługa abo uczeń, reprod. w: Korotyński L. S., Z życia cechowego w dawnych wiekach, „Wisła” T. 12: 1897; — Blättel H., International dictionary miniature painters, porcelain painters, silhouettists, München 1992 (jako Smiadecki); Estreicher; Nowy Korbut (Słown. Pisarzy), III; PSB (Mertens Jakub); Rastawiecki, Słown. malarzów, II 197; Thieme—Becker, Lexikon d. Künstler, XXXI; — Gąsiorowski W., Cechy krakowskie, Kr. 1860 s. 81; Gębarowicz M., Początki malarstwa historycznego w Polsce, Wr. 1981; Grabowski A., Skarbniczka naszej archeologii, Lipsk 1854 s. 32; Kęsek J., Potępa G., Oblicze Bocheńskiej Madonny. XVII-wieczne kopie, podobizny, inspiracje, Bochnia 2009 s. 27—9; Korotyński L. S., Z życia cechowego w dawnych wiekach, „Wisła” T. 12: 1897 s. 225—35; Kurpik W., Częstochowska Hodegetria, Ł.—Pelplin 2008; Nowiński J., Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej w Umieniu — nieznane dzieło z kręgu Franciszka Śmiadeckiego, „Seminare” T. 36: 2015 nr 4; Petrus J. T., Obraz Matki Boskiej Częstochowskiej z kościoła oo. Karmelitów Trzewiczkowych we Lwowie. Ze studiów nad kultem Matki Boskiej Częstochowskiej w archidiecezji lwowskiej, „Przegl. Wschodni” T. 7: 2001 z. 3; Prus G., Polska prowincja paulinów w czasie panowania dynastii Wazów w Polsce (1587—1668). Studium nad składem personalnym paulinów polskich, Częstochowa 2011 s. 197 (dot. syna, Franciszka); Smolarek M. P., Miniatury. Przewodnik dla kolekcjonera, W. 2010 s. 49—51; Tomkowicz S., Przyczynki do historii kultury Krakowa w pierwszej połowie XVII wieku, Lw. 1912 s. 167—8. Tüskés A., The Cult of the Copies of The Częstochowa Image in 17th and 18th Century Hungary, w: Ex voto. Studia dedykowane Ojcu Janowi Golonce OSPPE w 75. rocznicę urodzin i w 50. rocznicę święceń kapłańskich, Częstochowa 2012 s. 646 ilustr. 3; Żmudziński J., Czy Anna Jagiellonka ufundowała koronę do obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej?, w: Dawna i nowsza biżuteria w Polsce. Materiały z VIII Sesji Naukowej z cyklu Rzemiosło artystyczne i wzornictwo w Polsce, Tor. 2008; tenże, Malarz krakowski Franciszek Śmiadecki (czynny w początku XVII wieku) i jego prace dla klasztoru paulinów na Jasnej Górze, w: Ex voto…; — Kraińska E., Materiały archiwalne do historii małopolskiego malarstwa renesansowego (1500—1650), „Folia Historiae Artium” T. 2: 1965.
Jerzy Żmudziński