Stankar Franciszek młodszy h. własnego (1562–1621), minister kalwiński, superintendent prowincji małopolskiej.
Ur. 2 X w Dubiecku. Był synem Franciszka Stankara (zob.) i jego drugiej żony Magdaleny z Łosiów.
Od końca r. 1565 przebywał S. z rodzicami w Stobnicy pod opieką Zborowskich. Odebrał staranne wykształcenie. Wcześnie związał się z małopolskim Kościołem kalwińskim, przygotowując się zapewne u boku któregoś z ministrów do pracy duszpasterskiej. W źródłach pojawił się po raz pierwszy wr. 1589, kiedy jako minister u Stanisława Szafrańca w Sułoszowej był obecny na synodzie prowincjonalnym we Włodzisławiu. Odtąd regularnie uczestniczył w życiu zborowym, biorąc aktywny udział w licznych synodach i konwokacjach zarówno lokalnych, jak prowincjonalnych i generalnych. Po paru latach objął zbór we Włodzisławiu u Lanckorońskich. W maju 1595 synod dystryktu chęcińskiego wysłał go do Gorlic dla przeprowadzenia tam «reformacji kościoła». W dn. 21–26 VIII t.r. wziął S. udział w synodzie generalnym w Toruniu, zwołanym dla utwierdzenia ugody sandomierskiej z r. 1570; deklarował się tam jako gorący zwolennik zgody między wyznaniami protestanckimi i wszedł do kilkunastoosobowej komisji, zajmującej się zagadnieniami szkół partykularnych i możliwością powołania wspólnej akademii protestanckiej. Synod w Okszy w lipcu 1596 skierował go do miejscowego zboru, objął jednak ten urząd dopiero po interwencji synodu, wiosną r.n., gdyż Hieronim Lanckoroński nie chciał go wypuścić z Włodzisławia. Również w lipcu 1596 został S. konseniorem i zaraz potem seniorem dystryktu chęcińskiego. Na synodzie prowincjonalnym w Ożarowie w r. 1608 został ponadto wybrany na trzy lata superintendentem prowincji małopolskiej Kościoła kalwińskiego. Funkcję tę kilkakrotnie przedłużaną, pełnił do śmierci. W r. 1612 został S. zaatakowany przez ministra w Krzcięcicach Samuela Janickiego, który zarzucał mu bliżej nieznane waśnie rodzinne. Dobrego imienia S-a bronili uczestnicy konwokacji w Okszy we wrześniu t.r., decydując o nałożeniu na Janickiego ekskomuniki (cofniętej rok później). Dn. 22 V 1617 uczestniczył S. w kolokwium ariańsko-kalwińskim. Na synodzie w Ożarowie w r.n. uzyskał zgodę na wykreślenie z wydanej w r. 1611 „Postylli” Krzysztofa Kraińskiego odnoszących się do jego ojca słów «Stankarus kacerz» oraz zarzutów bluźnierstwa.
S. cieszył się opinią dobrego organizatora. Wielokrotnie obierany był delegatem na synody prowincjonalne (np. w r. 1609 w Opolu, w r.n. w Ożarowie, w r. 1613 w Głąbowicach) oraz wizytatorem zborów (np. w r. 1599 w Miedznych, Działoszynie i Szczekocinach, w r. 1612 w Gorlicach, Bogdanowie i Włoszczowej, w r. 1614 we Włoszczowej, w r.n. w Gorlicach). W sprawach zborowych jeździł na sejmy, będące też miejscem zjazdów szlachty protestanckiej. S. nie pozostawił żadnego samodzielnie napisanego utworu, lecz wielokrotnie pełnił obowiązki korektora i cenzora prac tworzonych przez innych członków Kościoła. W r. 1596 opiniował pracę Grzegorza z Żarnowca przeciw Faustowi Socynowi („Apokatastasis…” Wil. 1598). W r. 1602 zlecono mu przejrzenie innych prac pozostałych po zmarłym Żarnowczyku, a także rozprawy Marcina Janiciusa, zaś 7 V 1606, na synodzie secemińskim, S-a i Grzegorza Jankowskiego powołano do oceny antyariańskiego skryptu Wojciecha Salinariusa „Cenzura albo rozsądek…” (ukazał się w r. 1615). W r. 1609 był S. jednym z recenzentów polemiki Jakuba z Gorlic przeciwko jezuicie Marcinowi Łaszczowi. Synody zlecały mu też przygotowanie «formy nabożeństwa» (1600) oraz zasad egzekwowania dyscypliny kościelnej (1618).
S. zaangażował się w planowaną nową edycję Biblii. W maju 1601, na synodzie w Seceminie, został powołany do komisji (znaleźli się w niej także Daniel Mikołajewski, Baltazar Krośniewicki i Andrzej Strażnicki), mającej dokonać rewizji przekładu Janiciusa. Potwierdziła to konwokacja generalna w Bełżycach 18 X 1603, zlecając ponadto S-owi przygotowanie komentarzy do niektórych Listów apostolskich i objaśnień do fragmentów Starego Testamentu, m.in. Pięcioksiągu Mojżesza. Od lutego do marca 1603 przebywał S. w Krakowie, gdzie zabiegał u patronów zborowych o środki na edycję Biblii, jednak na zapowiedzianej w Bełżycach konwencji w Baranowie, która rozpoczęła obrady 3 V r.n., do nowej komisji, mimo obecności S-a, powołano jedynie Mikołajewskiego i Jana Turnowskiego. W dzieło wydania Biblii zaangażował się S. także finansowo, przeznaczając na ten cel 100 złp. Jeszcze podczas sejmu warszawskiego w marcu 1615 doprowadził do uzgodnień, dotyczących zapewne wspólnej z kalwinistami litewskimi edycji Biblii. Dn. 28 IX t.r. uzgodnienia te aprobował synod w Okszy, jednak do realizacji edycji nie doszło. W ostatnich latach życia S. często chorował. Zabiegał wówczas o zwolnienie z obowiązków superintendenta małopolskiego (następcę, Jana Grzybowskiego, wybrano dopiero 27 IX 1624). S. zmarł w Okszy 28 III 1621.
Z małżeństwa z Barbarą Marszewską pozostawił S. cztery córki i synów: Piotra, sekretarza królewskiego, wojskiego grabowieckiego (1638–46), pisarza grodzkiego horodelskiego, który w r. 1632 podpisał elekcję Władysława IV, oraz Adama, który w r. 1648 podpisał elekcję Jana Kazimierza. Wnuczką S-a po synu Piotrze była Aleksandra, zamężna za Wespazjanem Sienickim (zob.).
Korzeniowski J., Zapiski z rękopisów Cesarskiej Biblioteki Publicznej w Petersburgu i innych bibliotek petersburskich, Arch. do Dziej. Liter. T. 11: 1910 (Piotr Stankar); – PSB (Grzybowski Jan, Jankowski Grzegorz); – Niesiecki; – Urzędnicy, III/2; – Budka W., Zbór w Gorlicach i jego patroni, „Reform. w Polsce” T. 3: 1924 s. 137; Pirożyński J., Nieznane wydanie „Konfesji Sandomierskiej”, „Odr. i Reform. w Polsce” T. 12: 1967 s. 195; Tworek S., Starania o ujednolicenie obrządku kalwińskiego w Polsce XVII wieku, tamże T. 16: 1971 s. 119– 20; – Akta synodów różnowierczych w Pol., III; Cztery broszury polemiczne z początku XVII wieku, W. 1958 s. 152; Listy do kierownictwa kalwińskiego zboru małopolskiego z lat 1617–1618, Oprac. W. Urban, Zesz. Nauk. UJ 1961, Prace. Hist., z. 5 s. 181–202; Vol. leg., III 770, 938, 940, IV 18 (Piotr), 226 (Adam); Węgierski A., Libri quattuor Slavoniae reformatae, W. 1973.
Henryk Gmiterek