Stefanowicz Franciszek (1801–1871), biskup pomocniczy poznański.
Ur. 29 IX w Mosinie pod Poznaniem, był synem Rocha (ur. 1776), mistrza garncarskiego, i Zofii z Noskowiczów (ur. 1781).
Początki edukacji zawdzięczał S. miejscowemu ks. Nowakowskiemu; za jego radą został posłany na dalszą naukę do Poznania. Po ukończeniu czwartej klasy szkoły średniej przy seminarium duchownym, wstąpił 19 X 1818 do tegoż seminarium. Subdiakonat otrzymał 13 X 1822, a diakonat 20 XII r.n. Przez krótki czas był guwernerem synów Józefa Morawskiego w Luboni, a następnie synów Antoniego Sczanieckiego w Sarbinowie. Dn. 3 X 1824 otrzymał w kościele w Mosinie (wg T. Żychlińskiego) święcenia kapłańskie z rąk bp. pomocniczego gnieźnieńskiego Marcina Siemieńskiego; t.r. został wikariuszem w Zakrzewie. Kolejno był kapelanem u Sczanieckich w Sarbinowie, ponownie wikariuszem w Zakrzewie (1 X – 15 XI 1825), wikariuszem w Nieparcie (1825), komendarzem (administratorem) parafii w Pakosławiu (od 20 X 1827) oraz wikariuszem w Czaczu. W r. 1831 został proboszczem w Poniecu pod Lesznem w dekanacie krobskim. T.r. od Elżbiety z Mielżyńskich Mycielskiej, wdowy po właścicielu Ponieca, Ludwiku Mycielskim, poległym w powstaniu listopadowym, otrzymał prezentę na probostwo. Dostatnie beneficjum (dochody pochodziły z 321 mórg magdeburskich ziemi i lasów oraz czynszów) zapewniło mu niezależność finansową i ułatwiło działalność społeczną i polityczną. Po objęciu probostwa S. wyremontował kościół w Poniecu, m.in. naprawił dach i wieżę, odnowił ołtarze. W l. czterdziestych był dziekanem krobskim. Darzący go przyjaźnią arcybp gnieźnieński i poznański Leon Przyłuski chciał go mianować 21 I 1847 kanonikiem katedralnym poznańskim, ale sprzeciwiły się temu pruskie władze.
W r. 1848 został S. wybrany z pow. krobskiego na posła do Zgromadzenia Narodowego w Berlinie. Nie brał jednak aktywnego udziału w jego obradach i często był nieobecny przy głosowaniach. Znalazł się natomiast w gronie działaczy, którzy założyli w Berlinie 22 VI t.r. Ligę Polską. Dn. 1 VIII podpisał, m.in. z ks. Józefem Szafrankiem odezwę «deputowanych katolickich», tj. księży z W. Ks. Pozn., Pomorza i Górnego Śląska, sprzeciwiającą się zmianom w projekcie konstytucji pruskiej, które zakładały wyłączenie spod nadzoru Kościoła m.in. szkół elementarnych. Już 15 XII t.r. powrócił do Ponieca, gdzie nadal pełnił obowiązki proboszcza. Zainicjował w r. 1851, po raz pierwszy w Wielkopolsce, rekolekcje dla kapłanów dekanatu krobskiego. Dzięki staraniom S-a i Mycielskiej udało się doprowadzić w r. 1852 do otwarcia w Poniecu szkoły katolickiej, o którą zabiegano od kilkunastu lat.
Dn. 20 IV 1854 arcybp Przyłuski powołał S-a na kanonikat po zmarłym bp. Janie Dąbrowskim. Od wiosny t.r. pełnił S. urząd radcy konsystorialnego (do 5 I 1858). Dn. 16 XI 1854 został bp. tytularnym Samosaty i bp. pomocniczym poznańskim; sakrę biskupią otrzymał 1 I 1855 w Rzymie w kościele San Claudio z rąk kard. L. Fransoniego. Latem t.r. przyjął opiekę duchową nad powstającym Zgromadzeniem Służebniczek Bogarodzicy; odwiedzał ich domy (ochronki), m.in. w Kopaszewie i Jaszkowie. W l. 1857–71 był członkiem Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk. Jako biskup znany był w Wielkopolsce ze swojej postawy patriotycznej, podkreślał znaczenie walki o niepodległość Polaków, m.in. w lutym 1857 na pogrzebie płk. Andrzeja Marcina Niegolewskiego. W r. 1858, mobilizując duchowieństwo wpol. do wyborów parlamentarnych, stanął obok Gustawa Potworowskiego na czele komitetu wyborczego. W rezultacie do parlamentu pruskiego wybrano 12 XI t.r. dziewiętnastu posłów polskich, wśród nich S-a, który jednak nie przyjął mandatu (w jego miejsce wybrano 27 XII Władysława Niegolewskiego). W tym czasie naczelny prezes W. Ks. Pozn. Egon Puttkammer stwierdził, że odezwa wyborcza podpisana przez S-a była sprzeczna zarówno z konstytucją Królestwa Prus jak i ze stanowiskiem arcybp. Przyłuskiego, wzywającego wiernych do oddawania głosu wyłącznie na lojalnych obywateli państwa; jednak minister spraw wewnętrznych E. H. Flottwell nie dopatrzył się w tej sprawie uchybień. S. włączył się następnie w akcję odprawiania patriotycznych nabożeństw, m.in. celebrując w katedrze poznańskiej 25 VI 1861 mszę za duszę Joachima Lelewela. W r. 1863 uchylił się od udziału w uroczystościach powitania w Poznaniu następcy tronu pruskiego, Fryderyka. W r. 1864 poseł pruski w Rzymie, donosząc kard. G. Antonellemu o antyrządowej postawie kleru wpol., wymienił nazwisko S-a.
Kiedy 2 I 1865 papież Pius IX zaproponował Przyłuskiemu kapelusz kardynalski i przeniesienie się do Rzymu, arcybiskup zaproponował S-a na koadiutora, który miał po nim przejąć rządy w archidiec. gnieźnieńskiej i poznańskiej. Papież jednak odrzucił tę kandydaturę na rzecz nuncjusza papieskiego w Brukseli bp. Mieczysława Ledóchowskiego. Rychła śmierć Przyłuskiego 12 III t.r. wywołała natomiast problem następcy arcybp. gnieźnieńskiego i poznańskiego. W wyborach kapituł gnieźnieńskiej i poznańskiej 3 V, uzyskał S. trzecią lokatę, stając się poważnym kandydatem do tronu arcybiskupiego. Dn. 9 V obie kapituły przesłały do rządu pruskiego listę z nazwiskami sześciu kandydatów, w tym S-a. Wg R. Komierowskiego naczelny prezes W. Ks. Pozn. Karl Horn zakwestionował kandydaturę S-a, uważając go za «polskiego fanatyka»; «nie odmawiając mu przymiotów towarzyskich, zwłaszcza daru przekonywającej wymowy, napiętnował jego namiętną skłonność do gier hazardowych, przyznając równocześnie, iż dzięki swej gościnności, rozległym stosunkom stał się ulubieńcem wysoko ceniących go sfer szlacheckich». Rząd pruski odrzucił całą listę, a Pius IX, wbrew woli kapituł, desygnował nuncjusza Ledóchowskiego na stanowisko arcybp. gnieźnieńskiego i poznańskiego. W rozmowach w Dreźnie w dn. 2–3 X z wysłannikiem papieskim, arcybp. A. Franchim, S. wraz z ks. Janem Janiszewskim obstawał przy wolnym wyborze arcybp. gnieźnieńskiego i poznańskiego przez obie kapituły. Ostatecznie jednak, po powrocie do Poznania, przypadła mu rola nakłonienia kapituł do poparcia Ledóchowskiego. W Gnieźnie w czasie elekcji na arcybp. gnieźnieńskiego i poznańskiego odprawił 15 XIII uroczystą wotywę do Ducha Świętego. Chociaż nie sprzyjał wyborowi Ledóchowskiego, kierując się wyższymi racjami oddał 16 XII na niego swój głos. Wymówił się jednak od wyjazdu do Brukseli w celu wręczenia Ledóchowskiemu urzędowego aktu elekcji, a 24 IV 1866 nie uczestniczył w jego ingresie. Stosunki S-a z nowym metropolitą gnieźnieńskim i poznańskim były od samego początku chłodne. Arcybp Ledóchowski pominął go przy podziale urzędów; zarzucił mu też, że jako bp pomocniczy poznański wykonuje czynności pontyfikalne bez jego zgody i przypomniał, że przysługuje mu prawo zawieszenia opornego biskupa w urzędzie. S. ugiął się przed ordynariuszem i poprosił o wybaczenie. Unormowanie stosunków nastąpiło pod koniec r. 1868, kiedy arcybp Ledóchowski odwiedził chorego S-a. W r. 1869 S. żegnał w imieniu kapit. poznańskiej wyjeżdżającego metropolitę na Sobór Watykański, a po jego powrocie z Rzymu przybył z kapitułą do pałacu. Od listopada 1870 chorował. Zmarł 23 III 1871 w Poznaniu. Po uroczystościach pogrzebowych, którym przewodniczył arcybp Ledóchowski, pochowany został w podziemiach katedry poznańskiej.
Reprod. portretu, w: „Sobótka” R. 3: 1871 nr 15 s. 173; – Żychliński, Kronika rodzin, s. 427; – Bitner-Nowak A., Wojciechowska Z., Wojciechowski G., Dzieje Ponieca, Poniec 2000; Grot Z., Działalność posłów polskich w sejmie pruskim (1848–1850), P. 1961; tenże, Księża polscy w parlamentach niemieckich 1848–1918, w: Na okazanie drogi, P. 1975 s. 137; Iwicki J., Charyzmat Zmartwychwstańców. Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, Kat. 1990 I; Karwowski, Hist. W. Ks. Pozn., I–II; Komierowski R., Koła polskie w Berlinie 1847–1860, P. 1910; Nowacki, Dzieje archidiec. pozn., II; Skałkowski A. M., Józef Szułdrzyński 1901–1859, P. 1939; Stachowski W., Rok 1848 w Gostyniu i okolicy, „Kron. Gostyńska” T. 3: 1931–2 s. 69; Ślaski H., Parafia Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Poniecu w latach 1835–1935 (praca magisterska z r. 1980 na Papieskim Wydz. Teolog. UAM); Veritate et scientia. Księga pamiątkowa w 125-lecie Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Red. A. Gąsiorowski, W.–P. 1982; Zieliński Z., Kościół katolicki w Wielkim Księstwie Poznańskim w latach 1848–1865, L. 1973; – Bojanowski E., Dziennik 1853–1871, Oprac. A. i T. Szafrańscy, W. 1999; Elenchus universi cleri archidioecesis Posnaniensis, P. 1821–3, 1838, 1845, 1849, 1857, 1871; Klimkiewicz W., Kardynał Ledóchowski na tle swej epoki 1822–1902. Na stolicy prymasowskiej i w pruskim więzieniu, Oprac. Z. Zieliński, P. 1987 III cz. 1; Korespondencja Edmunda Bojanowskiego, Oprac. L. Smołka, Wr. 2001 I–II; Motty M., Przechadzki po mieście, Oprac. Z. Grot, P. 1999 I, II; Semeneńko P., Dziennik. Rzeczy polskie i słowiańskie, Wybrał E. Elter, „Sacrum Poloniae Millennium” T. 2: 1965 s. 272–3, 289, 291, 319; Wielkopolska (1815–1850). Wybór źródeł, Oprac. W. Jakóbczyk, Wr. 1952; – „Dzien. Pozn.” 1871 nr 74; „Sobótka” R. 3: 1871 nr 15 s. 177–8; – Arch. Archidiec. w P.: sygn. OA III 42, V 577, X 242, X 812 KA 1130, 1139, 15815, KM 56 (personalia S-a), sygn. KM 305; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 2210 t. 13, rkp. 2214 t. 2, rkp. 3499 (mater. biogr. dot. S-a).
Kazimierz Śmigiel