Rochebrune (Rochebrun, Rochenbrun) François (1830–1871), wojskowy francuski, powstaniec r. 1863. Ur. 1 VI w Vienne (Isère) w płd. Francji, był synem oberżysty.

Za młodu R. pracował jako pomocnik drukarski, potem samodzielny majster gipsarski. Francuską służbę wojskową (1851–4) odbył w 17 p. piechoty liniowej, m. in. w Algierii. W r. 1855 przybył do Krakowa, gdzie zetknął się z Zygmuntem Kaczkowskim; uczył francuskiego synów Henryka Tomkowicza. Po 2 latach zaciągnął się ponownie do 62 p. piechoty liniowej i odbył w randze sierżanta kampanię chińską (1858–60). W r. 1861 inicjowany był do masonerii. W 2 poł. 1862 r. zjawił się ponownie w Polsce, zawadził o Warszawę, w Krakowie zaś otworzył szkołę fechtunku, w której uczył szermierki paniczów, studentów i czeladników oraz przerabiał z nimi szkołę żołnierza i plutonu. «Niskiego wzrostu, szczupły, śniady, nerwowy, wyraziste, pełne ognia miał oczy» (Stanisław Koźmian). W pierwszych dniach lutego 1863 znalazł się w obozie Apolinarego Kurowskiego w Ojcowie, gdzie w ciągu kilku dni utworzył oddział w sile kompanii (122 ludzi), zwany «Pierwszym Pułkiem Żuawów Śmierci», zgrany, karny, wyćwiczony i zaopatrzony w broń palną. Na czele żuawów 17 II wyróżnił się R. brawurą w fatalnym szturmie na Miechów, komenderując po francusku, usiłując przeciwdziałać panice. Następnego dnia Kurowski rozpuścił zdziesiątkowany oddział, a R. znalazł się w Krakowie.

Dn. 6 III R. stawił się ponownie w obozie Mariana Langiewicza w Goszczy i sprawnie odtworzył «pułk» żuawów, ok. 200 ludzi. Jednolicie umundurowani, w czarnych kamizelach z białym krzyżem na piersi, w czerwonych fezach, jednolicie zaopatrzeni w belgijskie karabiny, stanowili żuawi najbardziej bojową jednostkę korpusu dyktatora. Zdobyli też sobie szeroką popularność („Marsz żuawów” Włodzimierza Wolskiego). Odważnie i z powodzeniem szli do ataku pod Zagościem i Grochowiskami, 17–18 III. R. mianowany po tej ostatniej bitwie generałem majorem, opuścił obóz zaraz po dyktatorze, 20 III był z powrotem w Krakowie. Pokłócony z innymi podkomendnymi Langiewicza, na przemian kontaktując się z Ludwikiem Mierosławskim i Józefem Wysockim, za poduszczeniem ponoć ks. Pawła Kamińskiego ogłosił się 22 III «jenerałem główniedowodzącym armią powstańczą». Wysocki wraz z komisarzem Wojciechem Biechońskim udaremnili ten zamach. Rozżalony R. 25 III udał się z Krakowa do Paryża. W pociągu spotkał się z jadącym tam S. Koźmianem, który przypisał sobie «zażegnanie burzy», jaką R. zamierzał wzniecić we francuskiej prasie. Dn. 30 III przyjął z rąk krakowskiego Wydziału Wojny oferowane sobie dowództwo na Podolu, zaś nominalną już tylko komendę żuawów przelał na Wojciecha Komorowskiego. W Paryżu spędził ok. 10 dni, fetowany w kręgach zbliżonych do Hotelu Lambert. Sukcesami swoimi jeździł chwalić się w rodzinnym Vienne. Postać R-a spopularyzowała we Francji broszura z serii „Galerie polonaise” L. Lembercier’a de Neuville: „Le Général Rochebrun” (Paris 1863).

Po 20 IV R. był znów w Krakowie: mianowany 24 IV naczelnikiem wojskowym woj. krakowskiego, formować miał dla powstania legię cudzoziemską, lecz obcy ochotnicy przybyli do Krakowa w większości znaleźli się w orbicie Mierosławskiego. Rozczarowany do R-a Rząd Narodowy cofnął jego nominację, powołując na naczelnika woj. krakowskiego Zygmunta Jordana. Poróżniony z tym ostatnim R. opuścił Polskę, w końcu maja widziano go w Paryżu, a może i w Zürichu. Pod koniec lata znalazł się znów w Galicji; Edmund Różycki zlecił mu organizację «VI oddziału» rozlokowanego w rejonie Brodów. We wrześniu słychać o ostrym sporze R-a z jego podkomendnym A. Palffym (Aladar, Novelli). Oddział R-a wchodził w skład operacji gen. Michała Heydenreicha (Kruka) na Poryck (30 X – 1 XI); wyprawa załamała się w wyniku gorszących sporów Kruka z podkomendnymi, do czego i R. się przyłożył. Jak opowiada F. Kahane („Dzieje Żuawa”, w: „W 40-tą rocznicę powstania styczniowego”) R. «zdarł z siebie mundur jeneralski, oddał pałasz… i opuścił Polskę na zawsze». Romuald Traugutt 27 XII udzielił mu dymisji w grzecznej formie; R. protestował bezskutecznie. Czas jakiś bawił na wsi w Galicji; wyjechał do Francji zapewne po ogłoszeniu stanu oblężenia. Osiadł w Chambéry, gdzie był zatrudniony, jak twierdził, «w pewnym przedsiębiorstwie handlowym». W r. 1866 musiał bronić się przed oskarżeniem o przywłaszczenie sobie pieniędzy w okresie powstania. W r. 1867 w czasie tzw. kryzysu luksemburskiego podobno zwracał się wraz z Zygmuntem Miłkowskim do rządu francuskiego z propozycją zrewoltowania Poznańskiego. Ogłosił wówczas broszurę: Réponse à son Excellence Monsieur le Comte de Bismarck au sujet de la protestation des Députés Polonais au Parlament du Nord (Chambéry 1867). Bronił w niej tezy, że w r. 1848 i 1863 walczyła o wolność Polski nie tylko szlachta, ale i masy ludowe. W r. 1870 znajdował się w oblężonym Paryżu: radykalne koła francuskie i polskie lansowały łącznie nazwiska R-a i Jarosława Dąbrowskiego jako dowódców, którzy mogliby poprowadzić energiczniejszą walkę z Prusakami. R. służył w gwardii narodowej w randze pułkownika, poległ w jej szeregach 19 I 1871 pod Montretout.

O stosunkach rodzinnych R-a brak wiadomości.

Estreicher w. XIX; Chojnacki, Bibliografia, III; Kozłowski, Bibliografia; Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog, I–II; – Barwiński E., Zygmunt Kaczkowski w świetle prawdy, Lw. 1920; Borejsza J., Emigracja polska po powstaniu styczniowym, W. 1966; Feldman J., Sprawa polska w l. 1864–1894, Pamiętnik V Zjazdu historyków polskich, Lw. 1930 s. 441; Gawroński Rawita F., Monografie z powstania styczniowego, W. 1928; Hass L., Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII i XIX w., Wr. 1982; Kozłowski E., Od Węgrowa do Opatowa, W. 1963 (fot.); Koźmian S., Rzecz o roku 1863, Kr. 1894 I 78–80; Orzeł S., Bitwa pod Grochowiskami, „Przegl. Hist.” 1871 s. 454–72; Przyborowski, Dzieje 1863 r., I 426, 436–8, II 27–9, 67–8, 116–17; Ramotowska F., Rząd Narodowy Polski, W. 1978; Ratajczyk L., Polska wojna partyzancka, 1863–1864, W. 1966; Rostworowski E., Popioły i korzenie, Kr. 1985 (fot.); Spiskowcy i partyzanci 1863 r., W. 1967; Tokarz W., Kraków w początkach powstania styczniowego i wyprawa na Miechów, Kr. 1913; W 40-tą rocznicę powstania styczniowego, Lw. 1903 s. 160–9, 184–5; Wyczańska K., Polacy w Komunie Paryskiej, W. 1957; Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863, Rapperswil 1913; – [Bałaszewicz J. A.] Potocki A., Raporty szpiega, W. 1973 I; Bentkowski W., Notatki osobiste z r. 1863, Kr. 1916 s. 19, 26–33, 62, 83, 97–103, 118, 124, 138–41, 154; Daniłowski W., Notatki do pamiętników, Kr. 1908; Erlach F., Partyzantka w Polsce w r. 1863, W. 1960; Heltman W., Janowski J. N., Demokracja polska na emigracji, W. 1965; Kozłowski E., Wspomnienia chłopów powstańców 1863 r., Kr. 1983; Mierosławski L., Pamiętnik z r. 1863, W. 1924; Moszyński J., Z powodu pięćdziesięciu roczników „Czasu”, Kr. 1899 s. 9; Powstanie styczniowe. Dok. władz cywilnych; toż, Dok. władz wojsk.; toż, Dok. Wydziału Wojny; toż, Galicja w powstaniu; toż, Prasa tajna, cz. 1, Zarys powstania w Cytadeli; Prendowska J., Moje wspomnienia, Kr. 1962; Zamoyski W., Jenerał Zamoyski, P. 1930 VI; Zbiór zeznań śledczych o przebiegu powstania styczniowego, Wr. 1965; – B. Czart.: rkp. ew. 1166; B. Narod.: rkp. 6539 i 9942; B. Ossol.: rkp. 9869.

Stefan Kieniewicz