Fryderyk (1569–1642), książę kurlandzki. Ur. 25 XI jako syn Gotarda i Anny meklemburskiej. Po śmierci ojca (17 V 1587) objął rządy i opiekę nad młodszym bratem Wilhelmem, którego w r. 1594 miał dopuścić do współrządów. Inwestyturę otrzymał od Zygmunta III 18 IV 1589, po czym towarzyszył mu w podróży do Rewla. 4 V 1600 poślubił w Wołogoszczy Elżbietę Magdalenę pomorską. Od udziału w obronie Inflant (1600) wymówił się przywilejami miodowych miesięcy, do odbycia wojennego obowiązku lennika stawił się dopiero 21 VII 1601, następnie osłaniał brzegi Kurlandii i 19 X dołączył się do armii królewskiej, przy której nie długo w trudach wojny zimowej wytrwał. W następnych latach zatrudniony osłoną brzegów, odznaczył się w r. 1605, kiedy z 300 rajtarami wpław przez Dźwinę dołączył się do J. K. Chodkiewicza tuż przed początkiem bitwy kircholmskiej, przyczyniając się tym do zwycięstwa. Nagrodą było zezwolenie sejmu na wykup z zastawu brandenburskiego traktu piltyńskiego z prawem zachowania dożywotnio. Ciężkie chwile przeżył F. w czasie wznowionej w r. 1621 wojny szwedzkiej, kiedy nie mógł ustrzec się od zarzutów o nielojalność, gdyż po zdobyciu Rygi 16 IX 1621 Gustaw Adolf wkroczył do Kurlandii i wymusił wydanie mu tych zamków, których Polacy nie zdążyli obsadzić. F. schronił się wtedy do obozu Krzysztofa II Radziwiłła. Po zawieszeniu broni wrócił do uwolnionej stolicy i następnie uczestniczył w obronie linii Dźwiny, za co mszcząc się Szwedzi znów w r. 1625 zajęli Mitawę i opuścili ją dopiero po rozejmie w Starym Targu (altmarskim).
Rządy obu braci, z których młodszy był szczególniej gwałtowny, zakłócała walka z szlachtą księstwa, która dążyła do rozszerzenia swobód w oparciu o Polskę. Pierwsze odwołanie się szlachty do króla nastąpiło w r. 1611; zamordowanie w r. 1615 przywódcy opozycji z polecenia Wilhelma stało się hasłem do starań o usunięcie książąt. Wilhelm nie stawił się na wezwanie do Warszawy, wszedł w porozumienie z Szwedami i podpadł banicji 6 I 1617. F. usprawiedliwił się, a nawet otrzymał wyłączność rządów. Nowa »formula regiminis« ustanowiona przez komisarzy królewskich 18 III 1617 ograniczyła władzę książęcą i zapewniła swobody katolikom w państwie gorliwego protestanta. Odtąd F. unikał zatargów z szlachtą i zjednawszy ją rozpoczął niestrudzone starania o rehabilitację brata. Bezdzietny, zabiegał też o zapewnienie następstwa tronu jego synowi Jakubowi. Zygmunt III chcąc, by lenno po śmierci F-ka spadło na koronę, nie ustępował. Dopiero Władysław IV uległ naciskowi spokrewnionych z Kettlerami Radziwiłłów i 20 IV 1633 w Wilnie dopuścił Jakuba wraz z F-iem do hołdu. 20 VII 1638 przekazał F. synowcowi niepewną jeszcze władzę i 16 VIII 1642 umarł w Mitawie. F. był postacią zupełnie przeciętną i nieudolną; ulegał rozsądnej żonie.
W Enc. Ill. (art. G. Manteuffla); Allg. Dt. Biogr.; Arends P., Kurzenes hercogu kapene Jelgavas pili, Riga 1936 (tamże portret F-ka); Cichocki M., Mediacja Francji w rozejmie altmarskim, Kr. 1928; Dogiel V 335; Gadebusch K., Livländische Jahrbücher II–III; Herbst St., Wojna inflancka 1600–02, W. 1938; Kantecki K., Potomkowie Krzyżaków, »Przew. Nauk. i Liter.« IX (1881), s. 492–8, 577–8; Kudelka F., Bitwa pod Kircholmem, W. 1921; Lepszy K., Rzeczpospolita polska w dobie sejmu inkwizycyjnego, Kr. 1939; Mitteilungen aus dem Gebiete Liv-, Est-und Kurland IV 187–92; VIII 196; IX 114–8; XIII 51, XIV 467; Mon. Liv. Antiqua II; Szelągowski A., Walka o Bałtyk, P. 1921, s. 260; tenże, Śląsk i Polska, Lw. 1904, s. 193; Vol. leg. II 446, 668, III 10; Wejnert A., Starożytności warszawskie IV, W. 1856, s. 248 nn.; Radziwiłł K., Sprawy wojenne i polityczne, Paryż 1859.
Stanisław Herbst