Mortzfeld (Morzfeld) Fryderyk (1643–1691), pastor luterański, tłumacz i wydawca kancjonału. Ur. 23 VIII we wsi Drwęck koło Ostródy na Mazurach, w rodzinie wolnego chłopa. Był synem Jerzego i Doroty z Pogińskich (Ogińskich?), rzekomo pochodzenia szlacheckiego. Po śmierci ojca (1644) wychowywany był przez matkę i ojczyma. Do szkoły początkowej chodził w pobliskim Dąbrównie. W l. 1655–9 uczył się w szkole katedralnej na Knipawie w Królewcu. W okresie najazdu Tatarów na południowe ziemie Prus Książęcych (listopad – grudzień 1656), na wieść o tragicznej śmierci ojczyma, opuścił Królewiec i udał się do domu. Jak podaje J. J. Quandt, «wiele ucierpiał od Tatarów i ledwie z życiem uszedł z ich rąk». Dopiero pod koniec 1657 r. wrócił do szkoły na Knipawie. Dn 12 III 1659 zapisał się na uniwersytet królewiecki, rychło jednak wrócił do szkoły na Knipawie, gdzie otrzymał posadę w przyszkolnym domu dla ubogich. W r. 1662 zrezygnował z pracy w szkole katedralnej i 29 III 1663 po raz wtóry zapisał się na uniwersytet królewiecki. Prawdopodobnie i tym razem kłopoty materialne zmusiły M-a do przerwania studiów. Jako protegowany Andrzeja von Lesgewanga przyjął posadę nauczyciela domowego w staropruskiej rodzinie Lesgewangów. O jego losach w n. l. brak bliższych danych. Wiadomo tylko, że 22 III 1666 po raz trzeci zapisał się na uniwersytet królewiecki. Wkrótce przeniósł się do Wilna, gdzie w l. 1668–72 pełnił obowiązki rektora szkoły przy kościele ewangelicko-augsburskim. Po powrocie z Wilna osiadł w Królewcu, gdzie zajmował się nauczaniem języka polskiego. Dopiero 22 III 1675 został ordynowany i objął stanowisko pastora zboru w Miłkach koło Giżycka. Po rocznym pobycie na prowincji wrócił do Królewca. Dn. 8 VI 1675 odbyła się uroczysta introdukcja M-a na urząd diakona przy polskim kościele Św. Mikołaja na Steindammie. Już od początku praca na nowym stanowisku nie układała się pomyślnie. Rychło uwikłał się w spór z ks. Jerzym Skrodzkim, proboszczem przy kościele Św. Mikołaja, m. in. na temat uprawnień proboszcza i diakona w pracy parafialnej. Ostatecznie ten kłopotliwy spór uregulowała ugoda z r. 1680. Tym niemniej nieporozumienia z ks. Skrodzkim ujemnie zaważyły na dalszej karierze M-a, gdyż po śmierci Skrodzkiego (1682) M. nie otrzymał wokacji na wakujące stanowisko proboszcza przy kościele Św. Mikołaja.

M., obdarzony zdolnościami literackimi, już w Wilnie zwrócił na siebie uwagę Jana Herbiniusa, który wciągnął go do pracy nad „Zygarem katechizmowym” (1675). Za najważniejsze osiągnięcie literackie M-a uważać należy „Nowowydany Kancyonał…”, wydrukowany w Królewcu przez oficynę Fryderyka Reussnera w r. 1684. Pracę nad tym śpiewnikiem rozpoczął Jerzy Skrodzki. Po jego śmierci rękopisem nie dokończonego dzieła zaopiekował się M., który przygotował śpiewnik do druku. Wg Oloffa wydawcy „Nowowydanego Kancyonału” oparli się na kancjonale toruńskim Piotra Artomiusza z r. 1646. Teksty nowych pieśni, które umieszczono w nowej edykcji śpiewnika, wyszły spod pióra Jana Maliny, J. Herbiniusa, Andrzeja Schönflissiusa i J. Skrodzkiego. M-owi przypisuje się przekład 88 pieśni na język polski. Obok nowych pieśni wydawcy zachowali wiele tekstów w starej wersji, przejętej ze śpiewnika toruńskiego. Kancjonał M-a – chociaż bez większych ambicji literackich – należy do cennych dzieł polsko-ewangelickiej literatury dewocyjnej. M. zmarł w Królewcu 28 VII 1691 i tam został pochowany na cmentarzu parafialnym.

Żoną M-a była Anna Schweringsheuerin, wdowa po Sebastianie Andrzeju Loranowiczu, eks-dominikaninie z Gniezna i pastorze w Miłkach w l. 1673–5. Miał M. z nią czworo dzieci.

Estreicher; Chojnacki W., Bibliografia polskich druków ewangelickich ziem zachodnich i północnych 1530–1938, W. 1967 s. 138, 150; Arnoldt, Nachrichten, s. 43–4; Drukarze dawnej Pol., IV 333, 143; Erleutertes Preussen…, Königsberg 1742 V 744; Oracki, Słownik Warmii; Tiesler K., Verzeichnis von Lebensläufen vorwiegend des Handwerks- u. Kaufmannsstandes aus der Zeit von 1579–1724, entnommen den in der Stadtbibliothek Königsberg in Preussen befindlichen 507 handschriftlichen Leichenpredigten, Leipzig 1927 s. 93–4; – Braun H., Aus Masuren, Gumbingen 1907 s. 79; Chojnacki W., Zbory polsko-ewangelickie w b. Prusach Wschodnich w XVI–XX w., „Reform. w Pol.” T. 12: 1953–5 s. 350; Flögel C., Jubel-Chronik der Stadt Königsberg, [Königsberg] 1856 s. 79; Grzybowski A. Geschichte der evangelischen Steindammer Kirche, Königsberg 1905 s. 43–8, 52–3; Hubatsch W., Geschichte der Ewangelischen Kirche Ostpreussens, Göttingen 1968 I 185; Kawecka-Gryczowa A., Zarys dziejów piśmiennictwa polskiego w Prusach Wschodnich, W. 1946 s. 45–6; Oloff E., Polnische Liedergeschichte…, Danzig 1744 s. 122, 373; Pisanski G. Ch., Entwurf einer preussischen Literärgeschichte in vier Büchern, Königsberg 1866 s. 423; Przywecka-Samecka M., Drukarstwo muzyczne w Polsce do końca XVII w., Kr. 1966 s. 106; Z dziejów Warmii i Mazur, Olsztyn 1958 s. 86; – Adamowicz A. F., Chronik der Wilnaer Gemeinde, Wil. 1855 s. 65, 66; Die Matrikel…d. Albertus Universität zu Königsberg…, Leipzig 1910–17 II 11, 30, 43; – Staatliches Archivlager, Göttingen: J. J. Quandt, I, E. M. 77 b 3 Nr 8, 9; – Informacja I. Mager.

Janusz Narzyński