Bałaban Gedeon (im. chrzest. Hryhory), († 1607), greck.-wsch. bp lwowski, h. Korczak. Rok urodzenia (1530?) i okres życia świeckiego nie są znane. Ojciec jego Arsenjusz (Marek), bp lwowski, wystarał się u Zygmunta Augusta w r. 1566 o ekspektatywę na biskupstwo lwowskie dla syna Hrehorego, który pod imieniem Gedeona objął administrację biskupstwa lwowskiego za życia ojca. Po śmierci Arsenjusza (1569) rozpoczęła się długotrwała walka o biskupstwo. Gedeon, opierając się na dokumencie z r. 1566, objął katedrę i dobra biskupie. Jednak lwowski arcybp kat. Stanisław Słomowski, powołując się na dawne prawa, według których arcybiskupi lwowscy mieli prawo prezenty na władyctwo lwowskie, przedstawił do zatwierdzenia królowi Iwana Łopatkę Ostaławskiego. Zygmunt August polecił staroście wprowadzić Łopatkę na katedrę; B. sprzeciwił się temu. Sprawa nie była rozstrzygnięta aż do śmierci Łopatki (1576), po którego zgonie B. objął biskupstwo. Rządy jego były pełne gwałtów i zatargów. Sprawa nowego kalendarza w r. 1582 wywołała zaburzenia pomiędzy ludnością łacińskiego i wschodniego obrządku i doprowadziła do nieporozumień pomiędzy arcybiskupem lwow. Janem Dymitrem Solikowskim i B-nem. Dzięki interwencji ks. Konstantego Ostrogskiego, nuncjusza Bolognettiego i wybitniejszych dostojników Korony i Księstwa Solikowski i B. zawarli ugodę 15 II 1585 r., mocą której obydwie strony miały zaniechać obopólnych gwałtów aż do czasu doprowadzenia do zgody pomiędzy papieżem a patrjarchą carogrodzkim. Ale polityka patrjarchów i popieranie przez nich bractw »stauropigjalnych«, tj. niezależnych od jurysdykcji biskupów, doprowadziła do ostrych starć pomiędzy B-nem, a bractwem lwowskiem, które od przebywającego wówczas we Lwowie patrjarchy antjocheńskiego Joachima otrzymało nową ustawę 1 I 1586 r. Na jej podstawie bractwu lwowskiemu nietylko zostały podporządkowane wszystkie inne bractwa, ale miało ono prawo sprzeciwić się woli biskupa, jeżeliby postępował on niezgodnie z zasadami Kościoła. Te postanowienia patrjarchy doprowadziły do konfliktów bractwa z B-nem, które wybuchły wkrótce po przeprowadzeniu reformy przez Joachima. Nieporozumienia te ustały na pewien czas, gdy sprawa została oddana pod decyzję patrjarchy carogrodzkiego. W r. 1587 nastąpiła chwilowa zgoda pomiędzy bractwem a B-nem, który poparł nawet zabiegi bractwa o założenie szkoły i drukarni. Skoro jednakże znowu wiadomem się stało, że patrjarchą konstantynop. Jeremjasz postanowił zatwierdzić reformę, dokonaną przez Joachima, stosunki pomiędzy bractwem a biskupem zaogniły się. W czasie swego pobytu w Polsce w r. 1589 Jeremjasz swojemi zarządzeniami zaostrzył stosunek B. zarówno do bractwa jak i do metropolity Michała Rahozy, z którym wiódł biskup spór nietylko o swoje stanowisko względem bractwa, ale także o monaster św. Onufrego. Po wyjeździe patrjarchy z Polski (listop. 1589) B. ujawnił chęć poddania się pod władzę papieską. Według relacyj unickich B., chcąc się uwolnić od władzy patrjarchy i wydobyć spod zależności od bractwa lwowskiego, zwrócił się sam do Dymitra Solikowskiego z propozycją przyjęcia unji. Podczas synodu w Brześciu r. 1590 wraz z trzema innymi biskupami ruskimi B. wypowiedział się wyraźnie za zjednoczeniem z Kościołem rzymskim. Zatarg jego z metropolitą trwał dalej. W r. 1593 Rahoza rzucił klątwę na B-ana, a wreszcie na synodzie w Nowogródku 26 IX 1594 r. pozbawił go godności biskupiej. Mimo to nie zmienił B. swego stanowiska względem unji. Podpisał zatem dokument biskupów ruskich z 2 XII 1594 r. w sprawie zjednoczenia, a 28 I 1595 r. zwołał we Lwowie zebranie duchownych, którzy opowiadali się za unją. Wkrótce jednakże nastąpiła nagła zmiana w jego stanowisku wobec unji, być może pod wpływem ks. Konstantego Ostrogskiego. W obecności bowiem Ostrogskiego i w otoczeniu szlachty założył protest przeciwko unji, a na samym synodzie brzeskim r. 1596 wziął udział w »kole duchownem« przeciwników unji, za co metropolita Rahoza rzucił nań nawet ekskomunikę 8 X 1596 r. Patrjarcha aleksandryjski Melecy Pigas 4 VIII 1597 r. mianował go wraz z ks. Ostrogskim i Cyrylem Lukarysem egzarchą patrjarchy, podczas gdy metropolici uniccy, Rahoza († 1599), a następnie Pociej, dążyli do odebrania mu monasteru żydyczyńskiego, a nawet do pozbawienia go katedry lwowskiej. Jednakże B. bronił się gwałtownie, a nawet dążył do przekazania biskupstwa lwowskiego bratankowi swemu Izaaszowi, dla którego wystarał się o przywilej na biskupstwo w r. 1595. Zabiegi te natrafiły na znaczne trudności. 21 I 1602 doszło bowiem do ugody między B-nem a bractwem pod warunkiem jednak, że bractwo nie będzie skrępowane sukcesją przy wyborze jego następcy. Izaasz nie zaniechał zresztą bezowocnych zabiegów po śmierci Gedeona B., który zmarł 10 II 1607 r.

B., zajęty przez całe życie walką o katedrę, o monastery z bractwem i z unją, nie mógł dbać o stan moralny swego biskupstwa. Patrjarcha Jeremjasz zastał tu zupełny upadek dyscypliny. Na węższym jednakże odcinku, w majątku rodowem Stratyniu, B. popierał ruch oświatowy, założył szkołę i drukarnię, w której w r. 1604 wydał dzieło Służebnik, w r. 1606 Trebnik. W tymże roku w drukarni katedralnej ukazało się dzieło B. Uczitelnoje ewangelje.

Makarij, Istor. rusk. cerkwi, Pet. 1879, IX, 1881, X; Charłampowicz. K., Zapad.-russk. prawosł. szkoły, Kazań 1898; Żukowicz P., Sejm. borba, Pet. 1901; Hruszewski, Istor. Uk. Rusi, Kijów-Lw. 1907, V–VI; Likowski E., Unja brzeska, W. 1907; Prochaska A., Z dziejów unji brzeskiej (»Kwart. Hist.« r. 1896, 522–577); Sribnyj F., Dwa epizodij z istorii borotby Gedeona Bałabana… Zap. Tow. im Szewczenki, r. 1913, t. 117–118, s. 207–214; Lewicki K., Ks. K. Ostrogski a unja brzeska, Lw. 1933; Chodynicki K., Kościół prawosławny, W. 1934. Najważniejsze zbiory dok.: Akty Zap. Ros., Pet. 1851, IV; Arch. Jugo-Zap. Ros., Kijów 1883–1904, cz. I, t. VI, X, XI, XII; Monum. Confr. Staurop. Leop., Lw. 1895; Jubilejnoje izdanie w pamiat’ 300 let. osnowaniu lwow. staurop. bractwa, Lw. 1886, I, 1895, II.

Kazimierz Chodynicki