Szczurek-Cergowska (Cergowska, Osiejowa-Cergowska) Genowefa z domu Osior, 1.v. Osiejowa, pseud. Pszeniczna (1917–1984), działaczka ruchu ludowego, ekonomistka.
Ur. 10 I w Brzeźnicy Bychawskiej (pow. lubartowski) w średniorolnej rodzinie chłopskiej, była najstarszą z szóstki dzieci Wacława Osiora i Rozalii z domu Greguł. Miała brata Romana oraz siostry: Helenę (ur. 1919), zamężną Pomianową, Stefanię (ur. 1925), zamężną Fabijańską i Janinę (ur. 1928), zamężną Krupową. Podczas drugiej wojny światowej współpracowały one z Ludowym Związkiem Kobiet (LZK), odpowiednio pod pseudonimami: Astra, Ognista i Nasturcja oraz Jana. Brat był żołnierzem BCh.
Genowefa uczyła się w Żeńskiej Szkole Rolniczej w Krasieninie i równocześnie od r. 1932 działała w kole Związku Młodzieży Wiejskiej (ZMW) «Wici» w Brzeźnicy Bychawskiej. Po ukończeniu szkoły w r. 1934 uczęszczała przez rok na Uniw. Ludowy im. Władysława Orkana w Gaci koło Przeworska. W l. 1935–7 była instruktorką ZMW «Wici», a także członkiem jego Zarządu Powiatowego w Lubartowie oraz Rady Nadzorczej oddziału lubelskiego. Od r. 1937 pracowała w dziale Spółdzielczych Kursów Korespondencyjnych Związku Spółdzielni Spożywców «Społem» w Warszawie; wchodziła także w skład Komisji Koleżanek przy Zarządzie Głównym ZMW «Wici». Dn. 20 XI 1938 w Warszawie wyszła za mąż za Mieczysława Osieja. W tygodniku „Wici” ogłaszała artykuły na tematy społeczno-wychowawcze. W Warszawie współpracowała z Ligą Kooperatystek, a we wsiach, zwłaszcza Lubelszczyzny, wykładała na kursach «wiciowych» i konferencjach. Od czerwca 1939 była wiceprezesem Zarządu Mazowieckiego ZMW «Wici».
W czasie okupacji niemieckiej, od r. 1939 Osiejowa pracowała w Oddz. «Społem» w Lubartowie. Równocześnie od maja 1940 działała w lokalnych konspiracyjnych strukturach ruchu ludowego. Na propozycję Hanny Chorążyny z Centralnego Kierownictwa Ruchu Ludowego «Roch» objęła w styczniu 1942 kierownictwo LZK na Lubelszczyźnie. Pod pseud. Pszeniczna zorganizowała w piętnastu obwodach BCh struktury LZK, liczące w r. 1944 ponad 6300 kobiet; z racji pełnionej funkcji była członkiem Komendy Okręgu IV Lublin BCh. Współpracowała z wychodzącym od lipca 1942 czasopismem LZK – „Żywią”. W ramach ludowych kursów społeczno-politycznych prowadziła w l. 1943–4 wykłady dla kobiet, m.in. w Sosnowej Woli i Niezabitowie; wspierała też tajne nauczanie organizowane przez LZK wspólnie z Tajną Organizacją Wojskową (za pośrednictwem Listowej Uczelni Kobiecej). Współdziałając m.in. z Radą Główną Opiekuńczą, organizowała pomoc materialną dla ubogiej ludności wiejskiej, uchodźców oraz rodzin osób zamordowanych, uwięzionych i wywiezionych do Niemiec. Podległe jej struktury LZK zajmowały się również kolportażem prasy i wydawnictw konspiracyjnych, a w ramach «Zielonego Krzyża» także działalnością sanitarną na rzecz oddziałów BCh; po walkach z Niemcami, m.in. pod Wojdą (30 XII 1942) i Zaborecznem (1 II 1943) Osiejowa organizowała leczenie rannych żołnierzy w lubelskich szpitalach; dzięki jej pomocy utworzono szpitalik polowy w Wojciechowie. Po aresztowaniach jesienią 1943 w szeregach «Rocha» nawiązywała za pośrednictwem LZK zerwaną łączność na szczeblu okręgu i obwodów BCh. Członkiniom LZK wydała 1 X 1943 rozkaz udziału w akcji uhonorowania 1 XI t.r. miejsc pochówku poległych w walce z Niemcami żołnierzy BCh i AK. Wykształcenie uzupełniała na tajnych kompletach Wydz. Prawno-Ekonomicznego Wolnej Wszechnicy Polskiej w Warszawie.
Po zajęciu w r. 1944 Lubelszczyzny przez Armię Czerwoną i utworzeniu rządu polskiego pod egidą komunistów, Osiejowa nadal działała w LZK i ZMW «Wici». Dn. 22 VII 1945 została zatrzymana na krótko przez Woj. Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie za udział w «nielegalnym» zebraniu ludowców. Od sierpnia 1945 do 13 II 1948 przewodniczyła Zarządowi Głównemu LZK; w jego imieniu opublikowała w „Chłopskim Sztandarze” artykuł Ludowy Związek Kobiet żegna Prezesa Witosa (1945 nr 6). Uczestniczyła 19–21 I 1946 w Kongresie PSL w Warszawie; została wybrana do Rady Naczelnej Stronnictwa. Od 19 XII 1945 pełniła funkcję kierownika Wydz. Kobiecego Naczelnego Komitetu Wykonawczego PSL. Również z rekomendacji PSL weszła 3 I 1946 w skład Krajowej Rady Narodowej; działała w Komisji Pracy i Opieki Społecznej. Kandydowała bez powodzenia w wyborach do Sejmu Ustawodawczego 19 I 1947; pełniąc funkcję męża zaufania PSL, została pobita w jednym z lokali wyborczych w Warszawie. Współpracowała w tym czasie z organami PSL: „Gazetą Ludową” i „Chłopskim Sztandarem”. Po ucieczce Stanisława Mikołajczyka została 16 XI 1947 usunięta z PSL. W r. 1948 ukończyła studia na Uniw. Łódzkim i uzyskała stopień magistra ekonomii. W l. 1949–50 pracowała w Spółdzielczym Inst. Wydawniczym «Sztuka», a następnie w Spółdzielczym Inst. Wydawniczym «Kraj». Po powstaniu Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego współorganizowała od r. 1949 nieformalne spotkania byłych działaczy PSL. Dn. 11 IX 1951 została aresztowana i do 21 IX t.r. więziono ją w Warszawie przy ul. Rakowieckiej jako podejrzaną o kontakty ze zbiegłymi za granicę ludowcami, związanymi z Mikołajczykiem. Ponownie aresztowana 3 I 1953 w Warszawie w domu działaczki ludowej Barbary Matusowej, została oskarżona o próbę obalenia przemocą ustroju przez «przystąpienie do organizowania kontrrewolucyjnego związku PSL» oraz «zbrodnię szpiegostwa» (wykonywanie poleceń emigracyjnego ośrodka ludowców w USA). Dn. 11 VIII 1953 Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie skazał ją na trzy lata pozbawienia wolności z jednoczesnym złagodzeniem kary na mocy amnestii do półtora roku. Skarga rewizyjna obrońcy została 11 IX t.r. przez Sąd Najwyższy oddalona.
Osiejowa wyszła na wolność 1 VII 1954. Jako politycznie podejrzana miała trudności w znalezieniu pracy i dopiero w r. 1955 została zatrudniona w Spółdzielni Pracy «Kruszywo» (do r. 1956). Po przełomie politycznym w październiku 1956 została w r. 1957 sekretarzem Wydawnictw Oświatowych «Wspólna Sprawa». Dn. 22 III 1957 rozwiodła się z Osiejem i 22 VI t.r. w Warszawie wyszła za mąż za poznanego w więzieniu Jana Szczurka-Cergowskiego (zob.). Od r. 1968 była sekretarzem Zarządu Głównego Związku Zawodowego Pracowników Spółdzielczości Pracy. Wchodziła w skład Rady Nadzorczej i przewodniczyła Komisji Rewizyjnej Spółdzielni Budowlano-Mieszkaniowej «Zimowe Leże». Po śmierci męża wydała (jako Cergowska), opartą częściowo na własnych wspomnieniach, pracę pt. Matki partyzantów (W. 1974, wyd. 2, W. 1982). W okresie powojennym na łamach prasy ludowej (m.in. „Chłopi i Państwo”) publikowała artykuły, cykle reportaży oraz opowiadania o tematyce wychowawczej i gospodarczej, a także wygłaszała na te tematy pogadanki w Polskim Radiu. Zmarła 3 I w 1984 w Cergowej (pow. krośnieński), została pochowana 13 I obok męża na cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kw. D2, rząd 4, grób 11). Była odznaczona m.in. Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami (1945), Krzyżem Partyzanckim oraz Odznaką Zasłużony Działacz Ruchu Spółdzielczego.
Pierwszy mąż S.-C-iej, Mieczysław Osiej, pseud. Pokrzywka (ur. 1900), był w okresie międzywojennym działaczem Stronnictwa Ludowego, w czasie okupacji niemieckiej żołnierzem BCh, po drugiej wojnie światowej członkiem Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość w pow. lubartowskim; na początku l. pięćdziesiątych był więziony w Warszawie. W drugim małżeństwie z Janem Szczurkiem-Cergowskim miała syna Sławbora Jana (Sławomira) (1958–2004), magistra resocjalizacji, który w r. 1976 zmienił nazwisko na Cergowski.
Dn. 19 XII 1989 Prokurator Generalny PRL wniósł rewizję nadzwycz. od wyroku z r. 1953, w wyniku czego Sąd Najwyższy Izba Karna w Warszawie uniewinnił S.-C-ą orzeczeniem z 10 IV 1990.
Pośmiertnie opublikowano Garść wspomnień o LZK na Lubelszczyźnie S.-C-iej (sygn. Osiejowa-Cergowska) w zbiorze „Ludowy Związek Kobiet na Lubelszczyźnie” (Red. J. Marszałek, L. 1990).
Kunert, Słown. konspiracji warsz., II 175; Słownik biograficzny działaczy ruchu ludowego, W. 1989 s. 62–3; Słownik biograficzny żołnierzy Batalionów Chłopskich IV Okręg Lublin, L. 1998 s. 85; Sylwetki kobiet-żołnierzy, Tor. 2003 (jako Osiejowa-Cergowska); Zawołać po imieniu. Księga kobiet – więźniów politycznych 1944–1948, Nadarzyn 1999 I (jako Osiejowa-Cergowska); – Bataliony Chłopskie w walce o narodowe i społeczne wyzwolenie. Sesja popularnonaukowa w XXX rocznicę bitew pod Wojdą, Zaborecznem i Różą. Lublin 3–4 II 1973 r., Red. K. Przybysz, W. 1975 (jako Cergowska); Czuba P., Wojtal J., Walczyli na ziemi krasnostawskiej, W. 1979; Dumało R. J., Wojna, okupacja, wyzwolenie, Lubartów 1939–1949, L. 2001 s. 317; Gmitruk J., Ku zwycięstwu: konspiracyjny ruch ludowy na Kielecczyźnie, 1939–1945, W. 2003 (jako Cergowska); Kasperek J., Konspiracyjny ruch ludowy na Lubelszczyźnie 1939–1944, W. 1988 s. 109–11, 113, 117, 119, 121, 127, 129, 137, 150, 294–6, 319, 329; Kobieta i edukacja na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, W. 1995 II cz. 2 (jako Osiorówna); Kongres PSL 1946, W. 1999 (jako Osiejowa); Markiewicz J., Szkoły partyzanckiej walki, W. 1979 (jako Osiejowa); Matusak P., Ludowcy w strukturach Polskiego Państwa Podziemnego na Lubelszczyźnie 1939–1944, w: Bataliony Chłopskie w Lubelskiem. Powstanie zamojskie, Oprac. M. Wojtas, L.–Zamość 2006 s. 65; Miecznikowski A., Miejsce spółdzielczości w konspiracyjnym ruchu ludowym, w: tamże, s. 132; Mirosław J., Działalność Ludowego Związku Kobiet na Lubelszczyźnie w latach 1942–1944, w: Ludowy Związek Kobiet na Lubelszczyźnie, Red. J. Marszałek, L. 1990 s. 48–51, 58, 63, 67; Prasa konspiracyjna ruchu ludowego 1939–1945, Białystok 1974 (jako Osiejowa); Przybysz K., Wojtas A., Bataliony Chłopskie. Geneza i rozwój struktury organizacyjnej, W. 1985 I 160; – Bataliony Chłopskie na Lubelszczyźnie (1940–1944). Źródła, Oprac. Z. Mańkowski i in., L. 1962 (jako Osiejowa); Matusowa-Kwiatkowska B., Na partyzancki poszły bój..., Oprac. S. Młodożeniec-Warowa, W. 1976 (fot., jako Osiejowa); Kochański A., Polska 1944–1991. Informator historyczny, IV (w oprac.); Opozycja parlamentarna w Krajowej Radzie Narodowej i Sejmie Ustawodawczym 1945–1947, Oprac. R. Turkowski, W. 1997; Skład osobowy komend Batalionów Chłopskich. Aneks, w: Bataliony Chłopskie w Lubelskiem. Powstanie zamojskie, Oprac. M. Wojtas, L.–Zamość 2006 s. 268; Twierdzą nam będzie każdy próg. Kobiety ruchu ludowego w walce z hitlerowskim okupantem, Oprac. M. Jędrzejec, W. 1968 (fot., jako Osiejowa); – „Życie Warszawy” 1984 nr 7, 9–10, 14, 17 (nekrologi); – IPN w L.: sygn. 012/245 (arkusz inform. na przestępców przeciw państwu z 23.07.1945 przez Woj. Urząd Bezpieczeństwa Publ. w L. na Osiejową, akta śledcze Osiejowej, k. 14–17, raport Urzędu Bezpieczeństwa Publ. na m. stoł. W. z wywiadu z 11.01.1947 dot. Osiejowej, akta śledcze Osiejowej, k. 25, pismo notatka Woj. Urząd Bezpieczeństwa Publ. w W. z 11.05.1948, k. 26); IPN w W.: sygn. BU 0330/202 (wyciąg z doniesienia informacji Macińskiego z 21.07.1959, teczka kontrolno-śledcza dot. Jana Szczurka-Cergowskiego, k. 258–9, arkusz rejestracyjny rozpracowania w sprawie obserwacji operacyjnej nr 47 dot. Cergowskiej, k. 300–2), sygn. BU 01251/13/ Jacket (akt oskarżenia Osiejowej z 13.03.1953, teczka bez opisu dot. Genowefy Osiejowej, k. 10–12, pismo WSR w W. do Dep. Śledczego Min. Bezpieczeństwa Publ. z informacją o wyroku Osiejowej z 14.08.1953, k. 25), sygn. BU 1015/255 (wyrok WSR w W. z r. 1953, akta sprawy 562/53, rewizja nadzwycz. z r. 1989, nr akt DSU 2 Rn 141/89, wyrok Sądu Najwyższego z r. 1990, sygn. akt V KRN 373/89); – Informacje Teresy Tryfon z Wydz. Arch. USC m. stoł. W. oraz z USC w Dukli.
Robert Zapart