Denhoff Gerard (1589–1648), wojewoda pomorski, był synem Gerarda, woj. dorpackiego, oraz Małgorzaty v. Zweiffeln. Za młodu został wysłany na dwór elektora brandenburskiego, gdzie kształcił się w sztuce wojskowej i uzyskał z czasem rangę rotmistrza. Po krótkiej podróży po Europie wrócił do kraju i wraz z bratem Ernestem wziął jako dowódca piechoty niemieckiej udział w wyprawie chocimskiej. Wkrótce potem dostał się na dwór królewicza Władysława i wyruszył z nim razem w r. 1624 w podróż po Europie. Po powrocie walczył w kampanii pruskiej przeciw Szwedom na czele oddziału piechoty, zaciągniętej w Saksonii. W r. 1629 jego energia i przedsiębiorczość ocaliły Toruń zagrożony przez Wrangla. W tym samym roku ożenił się z Katarzyną z Opalińskich Weiherową i wziął za nią starostwo kościerzyńskie.

Śmierć Zygmunta III i wstąpienie na tron Władysława otworzyły D-owi wrota do szerszej działalności politycznej. Nowy król obdarzał energicznego oficera żywą sympatią i jeszcze w czasie bezkrólewia używał go do ważnych misji, a po wstąpieniu na tron wysłał go w poselstwie do Kopenhagi w celu nawiązania kontaktu z Chrystianem IV. Odtąd był D. doradcą króla w sprawach jego polityki bałtyckiej i wykonawcą jego zamierzeń morskich. W r. 1635 został mianowany członkiem Komisji Okrętów Królewskich, w r. 1637 wraz z Ossolińskim instalował poborców celnych w porcie gdańskim, a z końcem tego roku posłował z Fredrą do Gdańska. W l. 1642–4 był współtwórcą wielkich planów królewskich, mających na celu wciągnięcie w wojnę przeciw Szwecji króla duńskiego. Z mniejszych jego funkcji trzeba wymienić jego układy z Fryderykiem Wilhelmem w r. 1641 w sprawie nadania inwestytury. Z czasem stał się D. jedną z ważniejszych postaci na dworze królewskim, co znalazło też wyraz w nadawaniu mu coraz to nowych godności przez króla. W r. 1636 otrzymał bogatą ekonomię malborską, 6 lat później wszedł do senatu, otrzymując kasztelanię gdańską, a w r. 1643 został wojewodą pomorskim. Po śmierci Cecylii Renaty, gdy król zdecydował się na małżeństwo francuskie, D. prowadził rokowania w tej sprawie w Warszawie z posłem francuskim, a potem jeszcze przed uroczystym poselstwem Opalińskiego udał się w lecie r. 1645 do Paryża, by ukończyć rokowania. W nagrodę otrzymał godność marszałka dworu nowej królowej i witał ją w tym charakterze u granic polskich. W przygotowaniach do wojny tureckiej nie brał już poważniejszego udziału. Po śmierci Władysława popierał do tronu Jana Kazimierza, uważając, że ten będzie bardziej tolerancyjnym dla różnowierców, niż jego brat, biskup Karol Ferdynand. Zmarł niedługo po elekcji, 23 XII 1648.

Mimo tego że kalwin, zyskał sobie D. szacunek nawet u gorliwych katolików, szlachta jedynie atakowała go za to, że zakładał szkoły różnowiercze w Malborgu. Po śmierci swej pierwszej żony ożenił się D. raz jeszcze z córką księcia Brzegu i Lignicy, Sybillą Małgorzatą. Silnie zniemczały, słabo władał językiem polskim. Jako ekonom malborski przyczynił się do częściowego odrestaurowania zamku mistrzów w Malborgu. Od r. 1635 nosił D. nadany mu przez cesarza tytuł hrabiowski. Brat jego Herman poległ pod Cecorą (1620).

Czaplewski P., Senatorowie świeccy; Czapliński, Władysław IV wobec wojny 30-letniej, Kr. 1937; tenże, Ostatni hołd pruski. Księga pam. ku czci W. Sobieskiego, Kr. 1932; Kubala L., Szkice historyczne, W. 1923; tenże, J. Ossoliński, W. 1924; Szelągowski A., O ujście Wisły, W. 1905, tenże, Rozkład Rzeszy a Polski, Kr. 1907; Tretiak J., Historia wojny chocimskiej 1621, Kr. 1921; Waliszewski K., Polsko-francuskie stosunki w XVII w., Kr. 1893; Fridericia J., Danmarks ydre politiske historie, Kopenhaga 1876 I; Sommerfeldt G., Z. Gesch. d. pom. Woi. Gr. Ger. v. Dönhoff, »Zeitschr. d. Westpr. Gesch.-ver.«, Gdańsk 1901, 43; Lengnich G., Gesch. d. Lande Preussen, Gdańsk 1727–9, V, VI; Radziwiłł A., Pamiętniki, P. 1839; Urkunden u. Aktenstücke z. Gesch. Fr. Wilhelm I; Herbarze Bonieckiego, Niesieckiego, Żernickiego. Rękopisy: w Rigsarkivet w Kopenhadze, w Arch. Nieświeskim w Warszawie.

Władysław Czapliński