Potworowski Gustaw Adolf (1889–1951), dyplomata. Ur. 11 X w Warszawie, w rodzinie ziemiańskiej, był synem Jerzego (1857–1896) i Ksawery z Szydłowskich (1865–1948), bratem stryjecznym Tadeusza (zob.). Ojciec, z wykształcenia chemik, gospodarował we wniesionym przez żonę majątku Radoryż w pow. łukowskim.
P. po ukończeniu gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego w Warszawie studiował przyrodę na uniwersytecie w Lozannie (dwa semestry), w Paryżu (dwa lata) oraz agronomię w Lipsku; był także słuchaczem wyższej szkoły rolniczej w Berlinie. Po powrocie w r. 1914 do kraju gospodarował w Radoryżu. Zajmował się też badaniami przyrodniczymi i na podstawie doświadczeń, które przeprowadzał w Pracowni Zoologicznej Tow. Naukowego Warszawskiego, ogłosił pracę o powstawaniu anomalii w zarodkach, pt. Studia teratogenetyczne (W. 1917).
W Polsce niepodległej P. wstąpił 11 VIII 1919 do służby w Min. Spraw Zagranicznych (MSZ); w czerwcu 1921 awansował na starszego referenta. Kierował referatem plebiscytowym w okresie plebiscytu na Warmii, Mazurach i na Górnym Śląsku, wchodził jako przedstawiciel MSZ do zarządu Mazurskiego Komitetu Plebiscytowego w Warszawie. Skierowany z dn. 18 VIII 1921 do Komisariatu Generalnego w Gdańsku, wkrótce otrzymał tytuł sekretarza poselstwa I kl. Formalnie jego przydział do Komisariatu Generalnego w Gdańsku trwał do 1 II 1924, następnie do 1 VIII 1925 pracował w Centrali MSZ w Warszawie, a od 1 I do 30 IX 1926 w Berlinie jako radca poselstwa II kl. Po rozpoczęciu pracy w MSZ P. dojeżdżał jeszcze do Radoryża, a nawet trzykrotnie korzystał w l. 1923–8 z urlopów bezpłatnych (najdłuższy ostatni: od końca września 1926 do 1 X 1928), by doglądać majątku. Dn. 1 X 1928 otrzymał nominację na sekretarza ambasady I kl. w Paryżu. Odtąd P. już nieprzerwanie pracował w dyplomacji. W Paryżu przebywał do 1 VII 1935 (od sierpnia 1934 w randze I sekretarza ambasady). Jego paryski szef Alfred Chłapowski w nader przychylnej opinii służbowej (z 31 VII 1932) podkreślał doskonałe uzdolnienia dyplomatyczne P-ego. Kilkakrotnie wyjeżdżał P. jako członek delegacji polskiej na sesje Ligi Narodów w Genewie. Po odwołaniu z Paryża był radcą Departamentu Politycznego MSZ w Warszawie. Dn. 15 V 1936 został mianowany posłem nadzwycz. i ministrem pełnomocnym w Sztokholmie, 12 VI t. r. złożył listy uwierzytelniające królowi Szwecji Gustawowi V.
W pierwszych latach drugiej wojny światowej P. kierował nadal placówką sztokholmską. Tymczasem latem 1942 doszło do wielkich aresztowań w Warszawie w związku ze współpracą Szwedów «warszawskich» (głównie przemysłowców szwedzkich prowadzących interesy w Warszawie) z polskim ruchem oporu (tzw. sprawa szwedzka). Szwedzi «warszawscy» oddawali wielkie usługi polskiemu podziemiu, zwłaszcza w zakresie kontaktów między krajem a rządem polskim w Londynie (m. in. poprzez poselstwo szwedzkie w Berlinie i poselstwo polskie w Sztokholmie). Po pierwszej fali aresztowań, w lipcu 1942, kiedy oprócz grupy Szwedów (wśród nich honorowego konsula generalnego Szwecji w l. 1928–39 C. Herslowa) uwięziono również wielu Polaków (ni. in. Piotra Drzewieckiego, Irenę Kosmowską, Aleksandra Olendzkiego), rząd szwedzki, który obawiał się niebezpieczeństwa agresji niemieckiej, chcąc być może uprzedzić żądania Niemiec, postanowił zastosować represje wobec Poselstwa RP w Sztokholmie. Dn. 14 VIII minister spraw zagranicznych Szwecji Ch. Günther oświadczył P-emu, że rząd jego jest w posiadaniu depesz kompromitujących działalność poselstwa wobec władz szwedzkich, niemożliwą do pogodzenia z neutralnością Szwecji, i w tej sytuacji jest zmuszony uznać P-ego za «persona non grata». P. opuścił Sztokholm 31 X 1942. Następca jego, Henryk Sokolnicki, kierował poselstwem tylko w stopniu chargé d’affaires. Po odwołaniu ze Sztokholmu P. przebywał w Londynie na stanowisku szefa Wydziału Spraw Uchodźczych w MSZ. W sierpniu 1943 – wedle wspomnień dyplomaty polskiego Stanisława Schimitzka przebywającego w latach drugiej wojny w Lizbonie – P. przyjechał do Portugalii, by objąć Poselstwo RP w Lizbonie po odwołanym Karolu Dubiczu-Pentherze (placówką tymczasem kierował jako chargé d’affaires Józef Potocki). Natomiast wydawnictwo „Polska służba zagraniczna po 1 września 1939 r.” (Londyn 1954) podaje, że P. urzędował jako poseł w Lizbonie od czerwca 1944. Niewątpliwie jednak znalazł się tam wcześniej, gdyż Schimitzek wielokrotnie wspomina o działalności P-ego (oceniając ją wysoce pozytywnie) już w r. 1943; również wg informacji syna P-ego, Tomasza, ojciec został wysłany do Lizbony w r. 1943. P. m. in. dążył do współpracy poselstwa z innymi placówkami polskimi w Lizbonie, popierał zabiegi uchodźców polskich o wyjazd z Portugalii, starał się w czasie powstania warszawskiego 1944 r. o pomoc dla umieszczonych w obozie w Pruszkowie. Gdy 5 VII 1945 Portugalia cofnęła uznanie rządowi Tomasza Arciszewskiego, P. zdecydował się pozostać w Lizbonie w charakterze półoficjalnego reprezentanta tzw. rządu emigracyjnego. Chory na astmę, zmarł P. 1 XI 1951 w Maladze. Był odznaczony Medalem Niepodległości, Orderem Polonia Restituta IV kl. i francuską Legią Honorową IV kl.
W małżeństwie (od r. 1922) z Marią Magdaleną z Moldenhawerów (1891–1981) P. miał jednego syna Tomasza (ur. 1924), inżyniera elektryka, dyrektora w firmach telekomunikacyjnych, ostatnio w firmie Anaconda Ericsson w Stanach Zjednoczonych. Jedna z dwu sióstr P-ego Teresa (1892–1978) była żoną filozofa Władysława Tatarkiewicza.
Łoza, Czy wiesz, kto to jest? Borkowski, Almanach, s. 784; Polska służba zagraniczna po 1 września 1939 r., Londyn 1954 s. 63, 80; Rocznik Polonii 1950, London 1950 s. 212; Rocznik Służby Zagranicznej RP, W. 1932–8; – Batowski H., Z dziejów dyplomacji polskiej na obczyźnie (wrzesień 1939 – lipiec 1941), Kr. 1984; tenże, Z polityki międzynarodowej XX wieku. Wybór studiów z lat 1930–1975, Kr. 1979; Chronologia stosunków międzynarodowych Polski 1936–1937, Zestawiła M. Safianowska, W. 1961; Cieślak T., Zarys historii najnowszej krajów skandynawskich, W. 1978; Lewandowski J., Swedish Contribution to the Polish Resistance Movement during World War Two (1939–1942), Uppsala 1979; Wilhelmus W., Szwedzkie monopole w służbie polskiego rządu emigracyjnego?, „Komunikaty Inst. Bałt.” R. 10: 1973 z. 18 s. 41–5; tenże, [Uzupełnienie], Jeszcze o działalności „warszawskich Szwedów”, tamże R. 13: 1976 z. 23 s. 97–8; – Dzien. Urzędowy MSZ RP, W. 1923 s. 106, 1926 s. 11, 102, 1928 s. 172, 1929 s. 107, 1930 s. 141, 1934 s. 87, 1935 s. 125, 1936 s. 147; Günther W., Pióropusz i szpada, Paryż 1963; Herslow C., Moskva–Berlin–Warszawa, Stockholm 1946 s. 254, 280; Jackowski T. G., W walce o polskość, Kr. 1972; Leyk F., Pamięć notuje i utrwala. Wspomnienia, W. 1969; Schimitzek S., Na krawędzi Europy. Wspomnienia portugalskie 1939–1946, W. 1970 (fot. zbior.); Sokolnicki H., In the service of Poland. Memoirs of diplomatic and social life chiefly before and during World War II in Poland, the USRR and Scandinavia, Helsinki 1973 s. 288, 297, 352, 353; Sokolnicki M., Dziennik ankarski 1939–1943, Londyn 1965; [Szembek J.], Diariusz i teki Jana Szembeka, Londyn 1964, 1969, 1974 I, III, IV; Tatarkiewiczowie T. i W., Wspomnienia, W. 1979 (fot.); Wodzicki R., Wspomnienia, W. 1972; – AAN: Prezydium Rady Ministrów, karty Kwalifikacyjne MSZ; – Informacje Dezyderego Chłapowskiego z Krakowa i syna, Tomasza Potworowskiego (w liście do D. Chłapowskiego).
Alina Szklarska-Lohmannowa