Piotrowski Gustaw, senior (1833–1884), fizjolog, profesor i rektor UJ, poseł do Sejmu Krajowego i do Rady Państwa. Ur. 1 III w Tarnowie, był synem Stanisława, adwokata i właściciela niewielkiego folwarku Chojnik pod Tarnowem, oraz Alojzy z Cerasommów. Po wczesnej śmierci ojca matka Włoszka wychowywała go na Włocha, posłała do gimnazjum w Wiedniu, a gdy maturę zdawał w r. 1851 w Tarnowie, słabo władał językiem ojczystym. W l. 1851–6 studiował – wbrew woli matki – medycynę w Wiedniu, w l. 1856–7 był asystentem fizjologii na UJ u Jana Czermaka, w r. 1857 doktoryzował się z fizjologii u E. Brückego w Wiedniu. Specjalizował się w l. 1857–8 w fizjologii u F. Wöhlera i F. Webera w Getyndze, a następnie (1858–9) w chemii, fizyce i matematyce u R. Bunsena oraz H. Helmholtza w Heidelbergu. W r. 1859 odrzucił propozycję objęcia katedry fizjologii w Warszawie i był przez rok zastępcą profesora fizjologii UJ po nagłej rezygnacji G. Albiniego. W r. 1860 mianowano go profesorem zwycz. i dyrektorem zakładu fizjologii UJ; stanowiska te zajmował do śmierci. Wykładał też fizykę lekarską, histologię, embriologię, fizjologię eksperymentalną. W l. 1864–6, 1868/9, 1870/1, 1876–8, 1880/1 i 1883/4 (osiem razy) był dziekanem Wydziału Lekarskiego UJ, w l. 1873/4 rektorem UJ. W r. 1866 doprowadził do kupna i adaptacji osobnego gmachu na zakład fizjologiczny Wydziału Lekarskiego.
P. ogłosił ponad 40 prac. Z zakresu fizjologii odkrył w r. 1857 nowy odczyn dla ilościowego oznaczania ciał białkowych (tzw. odczyn Piotrowskiego) i ta biuretowa reakcja stanowi do dziś podstawową metodę wykrywania związków peptydowych (Ueber eine neue Reaction auf Eiweisskörper und ihre nähere Abkömlinge, „Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften in Wien” T. 24: 1857 z. 1–3). Poza tym opublikował kilka prac hematologicznych (m. in. O przyczynach krzepnienia krwi, „Przegl. Lek.” 1862, O znaczeniu ilościowym ciałek krwi, tamże 1863, Uwagi nad pojemnością komórek sercowych i równowagą krążenia krwi, tamże 1863), o wykrywaniu cukru gronowego w prawidłowym moczu, o krążeniu soków w wątrobie (Przyczynek do nauki o trawieniu skrobi, „Przegl. Lek.” 1864), o drażnieniu nerwów prądem elektrycznym, o fizjologii serca (m. in. O wpływie nerwu błędnego na serce, „Przegl. Lek.” 1867) oraz pierwszy polski oryginalny podręcznik Fizjologia ludzka w zarysie (Kr. 1864). Poza tym opublikował też kilka ważnych prac z fizyki doświadczalnej, m. in. wraz z Helmholtzem Ueber reibungstrofbaren Flüssigkeiten („Sitzungsberichte der Akademie der Wissenschaften in Wien” T. 30: 1860), a sam Przyczynek do nauki o achromatopsji („Roczn. Krak. Tow. Nauk.” 1868 nr 3), O mikroskopach i teleskopach odmiennej nieco niż dotychczas używanej budowy (tamże 1870), O chyżości rozchodzenia się światła w solach („Pam. AU Wydz. Mat.-Przyr.” 1874), O stosunku między ciężarem gatunkowym a składem chemicznym ciał stałych nieorganicznych (tamże 1880), w której zasłużył się dla narodzin chemii fizycznej w Polsce. W rękopisie pozostawił niedokończoną pracę z fizyki molekularnej, którą się pod koniec życia pasjonował. Stworzył na UJ silną szkołę fizjologiczną (Julian Zawilski, Aleksander Zarewicz, Antoni Gluziński, Oskar Widman, Tadeusz Żuliński).
W r. 1873 P. został członkiem czynnym Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego AU w Krakowie. Był posłem do Sejmu Krajowego we Lwowie w l. 1870–4, wybrany w okręgu tarnowskim jako właściciel majątku; w r. 1873/4 wchodził do Sejmu jako rektor UJ. Jednocześnie (1870–3) był posłem do Rady Państwa w Wiedniu. Był także prezesem krajowej komisji egzaminacyjnej lekarskiej, członkiem Krakowskiego Tow. Rolniczego i w l. 1882–4 kuratorem średniej szkoły rolniczej w Czernichowie. Zmarł nagłe 31 XII 1884 w Krakowie i pochowany został we własnym grobowcu na cmentarzu Rakowickim.
W małżeństwie z Marią (nieznanego nazwiska) P. miał synów: Stanisława, Karola, adwokata, Gustawa (zob.) i Edwarda, lekarza.
Enc. Org., XI; Ilustr. Enc. Trzaski; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Kośmiński, Słown. lekarzów; Nieciowa, Członkowie AU oraz PAU; – Polska Akademia Umiejętności 1872–1952. Nauki lekarskie, ścisłe, przyrodnicze i o Ziemi, Wr. 1974 (fot.); Sześćsetlecie medycyny krakowskiej, Kr. 1964 II 99, 399, 402–4 (fot.), 407; – Kronika UJ 1864–1887, Kr. 1887 s. 36; Szematyzmy Król. Galicji, 1870–4; – „Arch. Hist. i Filoz. Med.” T. 14: 1934 s. 21; „Czas” 1885 nr 1, 2; „Gaz. Lek.” 1885 nr 3 s. 49–51; „Gaz. Lwow.” 1885 nr 2; „Kłosy” 1885 nr z 24 I (fot.); „Kwart. Hist. Nauki i Techn.” 1957 z. 3 s. 515–28 (częściowa bibliogr.); „Medycyna” 1885 nr z 2 II s. 151–2; „Wszechświat” 1885 s. 17–19, (częściowa bibliogr., fot); – Arch. UJ: S II 619, WL II 59, 60, 61.
Stanisław Marian Brzozowski