Sukiennicka z Zasztowtów Halina (Zasztowt-Sukiennicka) (1900–1998), adwokatka, malarka.

Ur. 25 VIII (wg dyplomu doktorskiego Sorbony 16 VIII) w Tumulinie (pow. nowoaleksandrowski), była córką Aleksandra Zasztowta (1877–1944), inżyniera, dziennikarza, działacza socjalistycznego na Litwie, posła na Sejm Wileński i Ustawodawczy, oraz Aliny ze Stommów. Miała siostrę Irenę, zamężną za Franciszkiem Janem Herholdem (1900–1940), kapitanem WP, więźniem Starobielska, zamordowanym w Charkowie, i brata Janusza, lekarza, oraz siostrę przyrodnią z drugiego małżeństwa ojca z Marią Rewerelli.

W Wilnie uczęszczała Halina do szkoły Julii Maciejewiczowej, przekształconej w r. 1915 w gimnazjum żeńskie Stow. Nauczycielstwa Polskiego; organizowała tam kółka dokształcające i współredagowała pismo szkolne. Po zdaniu matury udała się z Ewą Romerówną do Warszawy w celu podjęcia studiów. Po rozpoczęciu wojny polsko-sowieckiej w r. 1919 zgłosiła się do służby w pociągu sanitarnym. Następnie pracowała jako sekretarka lekarza powiatowego w Bielsku (woj. białostockie) i sędziego śledczego w Słonimiu. Po wznowieniu działalności USB, jesienią 1919, rozpoczęła studia na Wydz. Prawa i Nauk Społecznych. W r. 1920 służyła jako dowódca oddz. akademickiego w 2. Ochotniczej Legii Kobiet (2. Baon Wileński), następnie w Związku Bezpieczeństwa Kraju (do r. 1922). Była referentką działu ustawodawczego i sekretarką przewodniczących Tymczasowej Komisji Rządzącej Litwy Środkowej Witolda Abramowicza i Stefana Mokrzeckiego. W r. 1922 poślubiła Wiktora Sukiennickiego (zob.), studenta Wydz. Prawa i Nauk Społecznych USB. Wraz z nim organizowała na Uniwersytecie stow. «Filarecja Wileńska», a następnie Stow. Młodzieży Postępowej; należała do Koła Prawników USB. Uczęszczała na seminarium z prawa państwowego Wacława Komarnickiego. Dn. 12 V 1924 ukończyła studia i jesienią t.r. wyjechała z mężem do Paryża; na Sorbonie uzyskała 7 VI 1926 stopień doktora nauk politycznych i ekonomicznych na podstawie dysertacji Fédéralisme en Europe orientale. Étude sur le mouvement fédéraliste et sur la constitution soviétique (Paris 1926). Była to jedna z pierwszych analiz tzw. federalizmu sowieckiego z punktu widzenia zasad prawa międzynarodowego, w której wprowadzono pojęcie tzw. suwerenności warunkowej. W tym czasie napisała studium Międzynarodowa organizacja pracy (W.–Wil. 1929), nagrodzone w r. 1926 przez Międzynarodowe Biuro Pracy w Genewie. Dzięki stypendium studiowała w r. 1927 w Akad. Prawa Międzynarodowego w Hadze (The Hague Academy of International Law). Po powrocie do Wilna odbyła aplikację adwokacką w kancelariach Abramowicza oraz Kazimierza Petrusewicza i została wpisana na listę adwokatów; zasiadała w sądzie dyscyplinarnym wileńskiej Rady Adwokackiej. W l. 1928–32 była radną Rady Miejskiej w Wilnie; zajmowała się przede wszystkim opieką społeczną. Wiosną 1934 odwiedziła męża w ZSRR. Współpracowała z Międzynarodową Organizacją Pomocy Rewolucjonistom. Broniła w procesach politycznych, m.in. w r. 1937 w wileńskim procesie grupy Henryka Dembińskiego, wraz z Mieczysławem Szererem, Wacławem Szumańskim, Bronisławem Krzyżanowskim i Heleną Sztukowską. W r. 1938 włączyła się z mężem w tworzenie w Wilnie Klubu Demokratycznego. Po wybuchu drugiej wojny światowej została w Wilnie zastępcą Stanisława Bagińskiego, dowódcy obywatelskiej służby bezpieczeństwa, a gdy miasto zostało zajęte przez ZSRR była więziona przez kilkanaście tygodni na Łukiszkach. Zwolniono ją po przekazaniu miasta Litwie (28 X 1939). Pracowała w wileńskim urzędzie miejskim w dziale przydzielającym mieszkania uchodźcom. Po wcieleniu Wilna do ZSRR (15 VI 1940), aresztowaniu męża przez NKWD i wywiezieniu do Kraju Krasnojarskiego (16 VI 1941), pozostała z synem w Wilnie, a po zajęciu miasta przez Niemców (czerwiec 1941) ukrywała się przed Gestapo.

Po zakończeniu działań wojennych przyjechała S. w r. 1945 do Łodzi, gdzie pracowała jako naczelnik Wydz. Planowania i Statystyki Państw. Urzędu Repatriacyjnego i była krótko adiunktem na Wydz. Prawa Uniw. Łódz. W r. 1946 przeprowadziła się do Gdyni oraz objęła stanowisko radcy prawnego w Biurze Odbioru Transportów Morskich w Gdańsku. Wznowiła praktykę adwokacką; broniła przede wszystkim żołnierzy AK, m.in. w procesie Sylwana Stankiewicza. Będąc obiektem zainteresowania UB, chciała przedostać się do przebywającego w Londynie męża. Dzięki Stefanowi Jędrychowskiemu, została referentem ds. ekonomicznych w ambasadzie RP w Paryżu, a na początku r. 1947 wyjechała do Londynu. Podjęła tam działalność w Społeczności Akademickiej USB: od 24 X 1948 prowadziła sekretariat jej Prezydium. W ramach powszechnych wykładów uniwersyteckich wygłosiła 23 VI 1949 referat Związki zawodowe we współczesnym państwie. Od r. 1949 wykładała strukturę społeczną, stosunki społeczne oraz prawo i administrację wymiaru sprawiedliwości w Polsce współczesnej w londyńskiej Szkole Nauk Politycznych i Społecznych. Podczas konferencji „Sowietyzacja prawa w Polsce” wygłosiła referat Zmiany w prawie karnym („Sowietyzacja prawa w Polsce. Referaty wygłoszone na obchodzie 10-lecia Stowarzyszenia Prawników Polskich w Zjednoczonym Królestwie 1 grudnia 1950 r.” [Londyn 1951]).

W l. 1954–8 uczęszczała S. do Studium Malarstwa Sztalugowego, prowadzonego w Londynie przy Społeczności Akademickiej USB przez Mariana Bohusza-Szyszko; studiowała też rzemiosło artystyczne (porcelanę) w londyńskiej Hammersmith School. Na wystawie szkolnej w r. 1956 w londyńskim lokalu YMCA zaprezentowała dwa obrazy: Ptaki i Podwójna sprawiedliwość. Należała do powołanego w r. 1958 Zrzeszenia Polskich Artystów Plastyków w Wielkiej Brytanii (Association of Polish Artists in Great Britain) i do r. 1960 kierowała jego sekretariatem. Swoje prace prezentowała na corocznych wystawach zbiorowych Zrzeszenia w londyńskich galeriach, m.in. Grabowski Gallery Mateusza Grabowskiego (5 II – 3 III 1959, 14 XII 1960 – 28 I 1961, 8 XI – 30 XII 1961), New Vision Centre Gallery (19–28 XI 1964) i Centaur Gallery Jana i Dinah Wieliczków (1972, 1974), a także na ekspozycjach zbiorowych w RFN: Haus der Begegnung w Monachium i Hamburgu (1959), oraz w USA: Toporov Gallery w Los Angeles (1961), Los Robles Gallery w Palo Alto w Kalifornii (1962), Encina Gallery w Stanford tamże (1966) i Rosslyn Art Galery w Waszyngtonie (1971). W dn. 10–30 XII 1963 miała w Londynie w Galerii Halimy Nałęcz (Drian Galleries) pierwszą wystawę indywidualną, składającą się z 16 obrazów olejnych na płótnach i hardboardach oraz 8 rysunków tuszem i atramentem. Kolejne wystawy S-iej miały miejsce w londyńskich Barrett Gallery (1965), YMCA (1967), Cassel Gallery (1969) i ponownie w Drian Galleries (1974). W „Tygodniu Polskim”, dodatku do londyńskiego „Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza”, opublikowała dwa artykuły: …swego nie znacie (1966 nr 48), o potrzebie stworzenia w Londynie kolekcji polskiego malarstwa na obczyźnie, i Malarstwo Mariana Bohusza-Szyszko (1967 nr 34). Opublikowała teczki z rysunkami Czarne i białe (Black and White, Londyn 1968) oraz Wilno (Londyn 1969). Niejednokrotnie (m.in. w obrazach Sędziowie i Ludzie za kratami) nawiązywała do swych doświadczeń adwokackich. Uczestniczyła w zbiorowej wystawie podczas Pierwszego Kongresu Współczesnej Nauki i Kultury na Obczyźnie, 9–12 IX 1970 w Londynie, i zredagowała towarzyszący jej katalog „Polska sztuka współczesna na obczyźnie” (Londyn 1970). W r. 1972 namalowała serię pejzaży (pastele) z L’Égalier w południowej Francji. W albumie Paintings ([Londyn 1978]) zamieściła 24 reprodukcje litografii z l. 1963–77 (16 czarno-białych i 8 kolorowych). Była członkiem Rady i przewodniczącą komisji artystycznej Polskiego Ośrodka Społeczno-Kulturalnego w Londynie; w siedzibie Ośrodka wystawiała swoje obrazy (1971–3, 1977) oraz zorganizowała kolekcję polskiego malarstwa na obczyźnie i zredagowała jej katalog pt. „Polska sztuka współczesna poza krajem” (Londyn 1982). Z inicjatywy S-iej powstała też kolekcja polskiego malarstwa w londyńskim Klubie Polskim YMCA. W l. osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych uczestniczyła w kolejnych wystawach zbiorowych w Londynie, m.in. podczas Kongresów Kultury Polskiej na Obczyźnie (14–20 IX 1985, 20–26 VIII 1995); w dn. 20 II – 8 III 1986 ponownie wystawiała w Drian Galleries. Obrazy olejne, akwarele, gwasze i rysunki S-iej oscylowały między abstrakcją a ekspresjonizmem i charakteryzowały się «klarowną kompozycją oraz zwięzłością i dyscypliną formy» (A. Drwęska), prace były budowane mocnym, zdecydowanym kolorem, często miały charakter symboliczny. S. należała do International Association of Art. Zmarła 7 VII 1998 w Londynie; jej prochy zostały rozsypane nad Oceanem Spokojnym. Była odznaczona Złotą Odznaką Akademii.

Informacje o potomstwie zob. w biogramie Wiktora Sukiennickiego.

Obrazy S-iej znajdują się m.in. w IPiM Sikorskiego, Muzeach Narodowych w Gdańsku i Wrocławiu, Polskim Ośrodku Społeczno-Kulturalnym w Londynie, Muz. Uniwersyteckim KUL oraz w Uniw. M. Kopernika. S. została sportretowana jako mecenas Olkucka w powieści Jerzego Putramenta „Rzeczywistość” (W. 1947) oraz w nakręconym w r. 1960 na jej podstawie filmie fabularnym pod tym tytułem (reż. Antoni Bohdziewicz); w tej roli wystąpiła Halina Kossobudzka.

Indeks represjonowanych, W. 1996 II (dot. Franciszka Herholda); Łoza, Czy wiesz, kto to jest? (fot.); Supruniuk M. A., Mała Galeria Sztuki Emigracyjnej. Ze zbiorów Archiwum Emigracji, Tor. 2002 s. 78 (błędny rok ur.); – „Forma i kolor”. Wystawa Sztuk Plastycznych Kongresu Kultury Polskiej na Obczyźnie, POSK Gallery 20th–26th August 1995, Londyn [1995]; – Była taka szkoła. Gimnazjum im. Elizy Orzeszkowej w Wilnie 1915–1939, Londyn 1987 s. 150, 152, 154, 259; Contemporary Polish Artists in Great Britain, London 1983; Frenkiel S., Polskie malarstwo i rzeźba w Wielkiej Brytanii 1945–1985, w: Polskie więzi kulturowe na obczyźnie, Londyn 1986 s. 112, 117, 119–21; Sienkiewicz J. W., Marian Bohusz-Szyszko. Życie i twórczość 1901–1995, L. 1995 s. 76–7, 102, 114, 169; tenże, Polskie galerie sztuki w Londynie w drugiej połowie XX wieku, L.–Londyn 2003; – Jędrychowska A., Zygzakiem i po prostu, W. 1965; Kongres Kultury Polskiej na Obczyźnie. Informator, Londyn 14–20. 9. 1985, Londyn [1985] s. 28; Księga Pamiątkowa w 75-lecie Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Wkład w kulturę polską w latach 1968–1993, L. 1994; Materiały do historii Klubów Demokratycznych i Stronnictwa Demokratycznego w latach 1937–1939, W. 1964 II; Polsce na pożytek. Polski Ośrodek Społeczno-Kulturalny, Londyn 1974 s. 56–7; Polska poza Polską. Sprawozdanie z III Kongresu Kultury Polskiej na Obczyźnie, Londyn 1998 s. 82; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1932 (dot. Herholda); Putrament J., Pół wieku, W. 1961 s. 300; Sukiennicki W., Legenda i rzeczywistość. Wspomnienia i uwagi o dwudziestu latach Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, Paryż 1967; Sztuka polska w Wielkiej Brytanii 1940–2000. Antologia, Tor. 2006; – „Alma Mater Vilniensis” Z. 1: 1949 [wyd. 1950] s. 12; „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” 1967 nr 10, dod. „Tydzień Pol.” (A. Drwęska), 1968 nr 21 (A. Drwęska, fot.), 1969 nr 5 (A. Drwęska), nr 43 (M. Bohusz-Szyszko), 1972 nr 39 (A. Drwęska), 1977 nr 46 (A. Drwęska), 1980 nr 44 (M. Bohusz-Szyszko); „Kultura” 1964 nr 4 s. 154 (Z. Turkiewicz); „Myśl Pol.” 1967 nr 5 (F. Strzałko), 1969 nr 14 (F. Strzałko); „Obóz” Nr 27: 1993 s. 13–21; „Wiadomości” 1956 nr 7 (S. Zahorska), 1958 nr 24 (S. Zahorska), 1959 nr 21 (S. Zahorska), 1968 nr 25 (W. Gniatczyński), 1970 nr 6 (F. Strzałko), 1972 nr 47 (B. Przyłuski), 1974 nr 45 (M. Bohusz-Szyszko), 1977 nr 50/51 (M. Bohusz-Szyszko); – B. Pol. w Londynie: Kartoteka B. Jeżewskiego (Informacja Jadwigi Szmidt); B. Pol. w Paryżu: S. Lam, Mater. do „Słownika biograficznego Polaków w świecie” sygn. 1264 k. 199–200 (błędna data ur.); Inst. Józefa Piłsudskiego w Nowym Jorku: Szkoła Nauk Polit. i Społ. w Londynie przy MSZ (Zbiór wykładów dla studentów), sygn. 701/23/0/49–50; IPiM Sikorskiego: sygn. 435 (akta S-iej); – Informacje Leszka Zasztowta z W. i Marka Kornata z Polanowic.

Mariusz Ryńca