Konic (Konitz) Henryk, krypt. H. K., K. (1860–1934), prawnik-cywilista, adwokat, działacz polityczny i społeczny, poseł do II Dumy, wykładowca na Uniw. Warsz. Ur. 15 I w Warszawie, jako jedno z siedmiorga dzieci kupca i właściciela ziemskiego Samuela oraz Karoliny, córki Ludwika Kronenberga. Wykształcenie średnie uzyskał w II Gimnazjum Męskim w Warszawie, które ukończył ze złotym medalem. Następnie podjął studia na Wydziale Prawa na Uniw. Warsz. Po otrzymaniu tytułu kandydata praw w r. 1881 rozpoczął aplikację w Sądzie Okręgowym w Warszawie. Wkrótce został pomocnikiem znanego adwokata Leona Krysińskiego. W r. 1886 K-a wpisano na listę adwokatów przysięgłych. Wtedy też objął radcostwo prawne Kolei Nadwiślańskiej. Jako adwokat wyrobił sobie bardzo szeroką praktykę, tak że szybko zwiększała się liczba prowadzonych przez niego spraw cywilnych i handlowych (ogółem prowadził ich przeszło 22 tys.) oraz liczba piastowanych radcostw instytucji społecznych, przedsiębiorstw przemysłowych, handlowych oraz banków. Rosnące powodzenie wynikało zarówno ze świetnej znajomości prawa cywilnego i handlowego, jak i niezwykłej jasności i logiki prowadzonych obron.
Zainteresowanie K-a nie ograniczało się jednak do praktyki adwokackiej. Równolegle rozwijał szeroką działalność pisarską, polityczną i społeczną. K. zaczął publikować bardzo wcześnie, bo już w okresie studiów. Pierwszą jego pracą, za którą otrzymał złoty medal uniwersytecki, była rozprawa napisana w jęz. rosyjskim w r.1878, a ogłoszona po polsku pt. O nieprawych urodzeniach („Przegląd Tygodniowy” 1878). W t. r. powstało, ofiarowane J. I. Kraszewskiemu, opracowanie Rozwój rolnictwa i przemysłu. Przyczynek do stanu ekonomicznego Królestwa Polskiego. Następnie w „Niwie” K. drukował pracę Rozwój szkół elementarnych Królestwa Polskiego (1879), a w r. 1881 w „Roczniku zbioru prac naukowych za rok 1880” przyczynek Rolnictwo i handel za czasów Księstwa Warszawskiego (1807–15). W tym okresie przetłumaczył też A. Schaefflego „Kwintensencyja socjalizmu” (W. 1882) oraz opracował wraz z F. Olszewskim Podręcznik dla władz gminnych obejmujący zbiór przepisów i postanowień obowiązujących władze gminne w Królestwie Polskim (W. 1883). Następnie ogłosił: Samorząd gminny w Królestwie Polskim w porównaniu z innymi krajami europejskiemi (W. 1886, 2. wyd. W. 1906), tłumaczenie książki L. Bilińskiego „Opodatkowanie gminne” (W. 1889), Kartki z dziejów oświaty (Kr. 1895), Dzieje prawa małżeńskiego w Królestwie Polskim (1818– 36) (Kr. 1903), „Materyały do dziejów Komisji Rządzącej. Korespondencja Komisji z delegatami do Drezna L. Gutakowskim i S. Potockim” (W. 1910) oraz Zmiany proceduralne w ustawie postępowania cywilnego wprowadzone w r. 1913 w Królestwie Polskim (W. 1914). Wiele artykułów i rozpraw drukował K. w czasopismach („Przegl. Tyg.”, „Niwa”, „Ateneum”, „Ekonomista”, „Przegl. Prawa i Administracji”, „Bibl. Warsz.”), w wydawnictwach Warszawskiego Tow. Naukowego oraz różnych księgach zbiorowych (np. w „Upominku dla Orzeszkowej”, 1893, „Pamiętniku Zjazdu Prawników i Ekonomistów”, 1894, „Książce dla głodnych”, 1904, „Myśli”, 1904). Od r. 1881 należał do redakcji „Gazety Sądowej Warszawskiej”, a od r. 1897 aż do śmierci (z przerwą w l. 1915–8), samodzielnie nią kierował. Ogłosił w niej również wiele artykułów. Po śmierci prof. K. Okolskiego (1897) objął dział prawny w „Wielkiej Encyklopedii Ilustrowanej”. M. in. opracował dla niej hasła: Głosowanie, Gmina w Królestwie Polskim w XIX w., Komisja rządząca w Księstwie Warszawskim, Notariat. Prace K-a miały bardzo szeroki zakres tematyczny – interesowała go historia gospodarcza ziem polskich XIX w., historia prawa i oświaty, publikacje źródeł historycznych, problematyka samorządowa, prawo kolejowe oraz procedura prawna. W każdej dziedzinie jego rozprawy miały znaczny ciężar gatunkowy i wnosiły wiele nowych ustaleń.
K. brał również czynny udział w życiu politycznym Królestwa Polskiego. Korzystając jako radca prawny Kolei Nadwiślańskiej ze specjalnej legitymacji, przewoził z Krakowa do Warszawy nielegalne druki niepodległościowe. W okresie rewolucji 1905 r. aktywnie włączył się do walki o przywrócenie prawa do używania języka polskiego. M. in. był uczestnikiem delegacji, która złożyła gubernatorowi warszawskiemu memoriał w tej sprawie. W Związku Adwokatów Polskich wygłaszał odczyty w sprawie autonomii Królestwa Polskiego oraz o prawach narodowych ludności polskiej na całym obszarze państwa rosyjskiego. Ideologicznie związany był ze starszym od siebie przywódcą Stronnictwa Postępowej Demokracji A. Świętochowskim i początkowo należał do jego ugrupowania. Następnie (1906) założył stronnictwo Polska Partia Postępowa i objął jego kierownictwo. Było to ugrupowanie tzw. inteligencji gospodarczej i wolnych zawodów, pielęgnujące tradycje pozytywistyczne, które stało na gruncie demokratycznym i wypowiadało się za autonomią Królestwa. Gdy przed wyborami do II Dumy Państwowej utworzono w Królestwie Polskim wspólną listę tzw. «Komitetu Koncentracji Narodowej», na czele którego stał R. Dmowski, wysunęła ona kandydaturę K-a na posła do Dumy z gub. płockiej. K. kandydaturę przyjął i 19 II 1907 r. uzyskał mandat. W Dumie brał czynny udział w pracach Koła Polskiego. Był m. in. członkiem komisji parlamentarnej, równouprawnienia, rolnej, szkolnej i autonomiczno-samorządowej. W tej ostatniej wraz z F. Nowodworskim i J. Steckim opracowali i złożyli Dumie projekt dotyczący zasad autonomii Królestwa Polskiego w ramach Cesarstwa Rosyjskiego. Wywołał on szeroką dyskusję i sprzeciwy w wielu środowiskach. K. uczestniczył też w pracach samej Dumy. Do jego najważniejszych publicznych wystąpień należało przemówienie w sprawie powiększenia kontyngentu rekrutów, w którym akceptował postulaty rządu, motywując stanowisko Koła Polskiego tym, że największym wrogiem Polski są Niemcy i że ewentualna przegrana Rzeszy w konflikcie z Rosją leżałaby przede wszystkim w interesie narodu polskiego. Szczegółowy przegląd prac K-a w Dumie zawierała jego broszurka Sprawozdanie poselskie i stanowisko polityczne delegacji polskiej w Izbie Państwowej (W. 1907). Po rozpędzeniu Dumy w czerwcu 1907 r. K. nadal uczestniczył w pracach Polskiej Partii Postępowej, przy czym występował przeciwko podporządkowaniu jej interesom Narodowej Demokracji. W r. 1908 K. wziął udział, jako jeden z przedstawicieli ludności polskiej, w Zjeździe Słowiańskim w Pradze. Odpowiadając na zjeździe przedstawicielowi Rosjan hr. Bobrinskiemu, oświadczył, że braterskie stosunki słowiańskie między Polakami a Rosjanami mogą mieć tylko miejsce przy uznaniu równych praw obu narodów. W r. 1914 uczestniczył wraz z A. Świętochowskim i W. Łypacewiczem w tworzeniu Klubu Demokratycznego w Warszawie, którego celem było dążenie do zjednoczenia ziem polskich. Klub ten większej politycznej roli nie odegrał.
W czasie pierwszej wojny światowej K. działał w Komitecie Obywatelskim m. Warszawy, a następnie i w Centralnym Komitecie Obywatelskim, których był członkiem. W celu uzyskania pomocy dla kraju wielokrotnie jeździł w różnych misjach do Petersburga, gdzie udało mu się m. in. załatwić sprawę moratorium dla zobowiązań pieniężnych, uzyskać pomoc finansową dla instytucji kredytowych Królestwa Polskiego oraz dla polskich naukowców zamieszkałych we Lwowie. W dn. 5 VIII 1915 r. Komitet Obywatelski utworzył Wydział Sądowy i mianował K-a jego przewodniczącym. Wydział szybko rozbudował polski system sądowniczy w Warszawie. Przetrwał on jednak tylko do 11 IX 1915 r., kiedy został zlikwidowany przez Niemców. K-a za opór wobec władzy oraz zwalczanie tzw. aktywizmu z pozycji zwolennika orientacji koalicyjnej zesłano na okres wojny do obozu jeńców cywilnych. Przebywał kolejno w Szczypiornie i w Lauben na Śląsku. Następnie został przeniesiony do Getyngi, a stamtąd do swego majątku Ratowo, w którym przebywał pod kontrolą wojskową. W Getyndze i Ratowie umożliwiono K-owi pracę naukową. Tam powstały prace: Stanowisko sędziego w świetle nowego kodeksu szwajcarskiego w zestawieniu z innymi prawodawstwami (W. 1917), Wykładnia artykułu 23 „h” regulaminu haskiego o obronie sądowej w świetle teorii i praktyki („Themis Pol.” 1918), Jeńcy wojenni („Gaz. Sądowa Warsz.” 1921). Swe przeżycia wojenne opisał w pamiętniku, który nie ukazał się drukiem. Nie udało się ustalić, gdzie pamiętnik się znajduje.
Największa aktywność K-a przypadła jednak dopiero na okres powojenny. Rozwinęła się jego praktyka adwokacka i zwiększyła liczba radcostw – do ważniejszych należały: Bank Handlowy w Warszawie, Zakłady Żyrardowskie i Kasa im. Mianowskiego. Wzrosły też obowiązki K-a w samorządzie adwokackim, z którym związany był już i przed wojną jako współzałożyciel powstałego w r. 1907 Tow. Prawniczego w Warszawie i gdzie obok wygłaszania wielu odczytów kierował pracami sekcji prawa cywilnego. Gdy dekret z 24 XII 1918 r. nadał Palestrze własny samorząd, K. zajął we władzach adwokatury najważniejsze obieralne stanowiska. I tak od r. 1919 do 1932 (z niewielkimi przerwami) pełnił funkcje prezesa lub wiceprezesa Naczelnej Rady Adwokackiej, w l. 1932–4 prezesa Sądu Dyscyplinarnego Izby Adwokackiej w Warszawie. Poza tym w okresie powojennym był członkiem Zarządu Głównego i wiceprezesem Warszawskiego Oddziału Związku Adwokatów Polskich, przewodniczącym komisji wniosków ustawodawczych Stałej Delegacji Zrzeszeń Instytucji Prawniczych oraz zastępcą przewodniczącego Konferencji Radców Prawnych Instytucji Kredytowych przy Związku Banków. Jako delegat Polski K. brał udział w wielu międzynarodowych kongresach prawniczych, w szczególności w kongresach poświęconych problemom prawa lotniczego, radiowego i autorskiego. Był powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych polskich prawników-cywilistów. K. był zdecydowanym zwolennikiem istnienia samorządu adwokatury i przeciwstawiał się próbom jego zlikwidowania przez rząd sanacyjny. Krytykował projekty rządowe w artykule Projekt ministerialny ustawy o ustroju adwokatury („Gaz. Sądowa Warsz.” 1931) i licznych wystąpieniach. Ustawicznie domagał się też poprawy warunków bytowych pracowników wymiaru sprawiedliwości.
W r. 1919 K. został powołany do prezydium Komisji Kodyfikacyjnej, w której objął prezesurę wydziału prawa cywilnego. Zagadnieniom tym poświęcał wiele uwagi. Brał m. in. udział w opracowaniach dotyczących prawa cywilnego. Na marginesie działalności komisji powstało wiele jego rozpraw, publikowanych głównie w „Gazecie Sądowej Warszawskiej” (np. Spadkobranie z prawa, 1920, Projekt ustawy o prawie spadkowym w ogólności, 1924, Władze spółki akcyjnej, 1925, Uwagi do projektu kodeksu handlowego, 1933). K. był gorącym zwolennikiem unifikacji prawa, ale uważał, że w Polsce dokonywała się ona często pod zgubnymi hasłami «pośpiech i oszczędność». K. został powołany przez marszałka Sejmu Ustawodawczego na redaktora ustaw sejmowych, od r. 1927 zasiadał w Radzie Prawniczej Min. Sprawiedliwości oraz brał udział w różnych komisjach prawniczych, np. w komisji przy Radzie Ministrów, mającej za zadanie zreformowanie ustawodawstwa na tzw. kresach wschodnich, komisji zajmującej się przerachowaniem zobowiązań prywatno-prawnych. Był też prezesem Polskiego Prawniczego Komitetu Radiowego.
W r. 1921 K., obok poprzednich zajęć, objął wykład prawa cywilnego na Uniw. Warsz. Zwiększyło to jego zainteresowanie dla spraw teoretycznych. Corocznie poświęcał wykład innej tematyce, przy czym kolejne cykle były publikowane. W ten sposób powstał 9-tomowy, największy w Polsce międzywojennej, systematyczny kurs prawa cywilnego, w skład którego weszły opracowania: Otwarcie i objęcie spadku (W. 1923), Prawo małżeńskie obowiązujące w b. Królestwie Kongresowym (1924), Prawo osobowe (W. t. I 1924, t. II 1925, t. III 1929), Prawo rzeczowe (W. 1927), Prawo o zobowiązaniach. Zobowiązania szczegółowe (W. 1930 I, II), Prawo majątkowe małżeńskie (W. 1933). Całość opracowania zbudowana została na zasadzie porównawczoprawnej i stanowiła zestawienie zasad kodeksu Napoleona z kodeksami: austriackim, niemieckim, szwajcarskim oraz z prawem rosyjskim. Poza tym K. nadal wydawał „Gazetę Sądową Warszawską” i od r. 1934 dodatek do niej „Nowy Kodeks Zobowiązań”. W „Gazecie” od r. 1901 w każdym pierwszym numerze rocznika zamieszczał zasadniczy artykuł wstępny. Równocześnie był członkiem komitetu redakcyjnego „Orzecznictwa Sądów Polskich” oraz od r. 1931 redaktorem wydawanej przez Bibliotekę Polską „Encyklopedii Podręcznej Prawa Prywatnego”.
K. nie zrezygnował z pracy politycznej. W r. 1922, bez powodzenia, ubiegał się o mandat do sejmu z ramienia niewielkiego ugrupowania Unii Narodowo-Państwowej, o mało sprecyzowanym obliczu politycznym, zbliżającym się do piłsudczyków. Później w życie partyjne już się nie angażował. Wobec sanacji zajmował stanowisko krytyczne. Przeciwny był m. in. naciskowi władzy wykonawczej na aparat sądowniczy, stał bowiem na stanowisku, że «istnienie niezależnego… sądownictwa jest jednym z kardynalnych warunków normalnego rozwoju państwa». Swoje zainteresowania K. rozszerzył natomiast na bezpośredni udział w życiu gospodarczym. Należał do władz Banku Handlowego w Warszawie, Akcyjnego Tow. «Elektryczność», Spółki Akcyjnej «Nowe Dzielnice» oraz Tow. Akcyjnego Warszawskich Dróg Żelaznych Dojazdowych. W Banku Handlowym odgrywał poważną rolę. Zajęcia zawodowe nie przeszkadzały K-owi w żywym uczestnictwie w pracach organizacji społecznych. Od r. 1897 należał do Warszawskiej Kasy Przezorności i Pomocy dla Literatów i Dziennikarzy, od r. 1899 do Kasy Literackiej, kierował pracami Fundacji im. S. Popowskiego, niosącej pomoc «pracującym na niwie społeczno-narodowej», uczestniczył w działalności Warszawskiego Tow. Naukowego (był w nim od r. 1908 członkiem II Wydziału oraz przez wiele lat sekretarzem generalnym) i Komitetu Kasy im. Mianowskiego. Założył po wojnie i przewodniczył Tow. Francusko-Polskiemu w Warszawie, działał również jako honorowy przewodniczący w Federacji Wszystkich Stowarzyszeń Polsko-Francuskich w Polsce. Wszędzie był niezwykle aktywny. K. ożeniony był z Henryką Wolfson, z którą miał dwóch synów: Kazimierza (1900–1904) i Tomasza. Odznaczony był: Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Kawalerskim i Oficerskim Francuskiej Legii Honorowej, Krzyżem Korony Włoskiej i Komandorią Korony Belgijskiej. Zmarł w wyniku operacji w dn. 10 V 1934 r. Pochowany został w katakumbach na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie.
Estreicher; Burakowski T., Bibliografia adwokatury polskiej 1919–1932, W. 1934; Hoesicka bibliografia prawnicza, W. 1930–5; Łoza S., Hoesicka bibliografia prawnicza polska 1918–1928, W. 1930; Miller A., Bibliografia prawnicza za okres pięcioletni 1930–1934, W. 1935; Suligowski A., Bibliografia prawnicza Polska XIX i XX wieku, W. 1911; Enc. Ultima Thule; Podręczna Encyklopedia Powszechna, W. 1885–1901; W. Enc. Ilustr.; W. Enc. Powsz., (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Bar, Słownik pseudonimów, III; – Dmowski R., Polityka polska i odbudowanie państwa, Wyd. 2., W. 1926; Dziesięciolecie Polski Odrodzonej, (fot.); Eitner D., Chronologia stosunków międzynarodowych Polski 1930–1932, W. 1962; Figowa F., Polskie stronnictwa burżuazyjne w latach I wojny światowej, Kat. 1963; Gwiżdż A., Burżuazyjno-obszarnicza konstytucja z 1921 r. w praktyce, W. 1956 s. 46; Jabłoński H., Narodziny II Rzeczypospolitej (1918–19), W. 1962; tenże, Polityka PPS w czasie wojny 1914–1918, W. 1958; Kiepurska H., Adwokaci warszawscy w okresie rewolucji 1905–7, ,,Palestra” 1964 nr 2 s. 11–9, nr 3 s. 16–23, nr 4 s. 20–7; Landau Z., Tomaszewski J., Kapitały obce w Polsce 1918–1939. Materiały i dokumenty, W. 1964; Marchlewski J., Pisma wybrane, W. 1956 II; Ponikowski C., Sylwety obrończe. Ze wspomnień o adwokaturze, W. [b. r.] s. 100; Reychman K., Szkice genealogiczne, S. I, W. 1936; Tomaszewski J., Cztery dokumenty dotyczące wyborów w Polsce, „Kwart. Hist.” 1958 s. 1156–9; – Rocznik informacyjny o Spółkach Akcyjnych w Polsce 1930; Rocznik Polityczny i Gospodarczy 1934, W. [b. r.] s. 524; „Roczniki Tow. Nauk. Warsz.” 1914–35; Sprawozdania Banku Handlowego w Warszawie, 1915–34; Sprawozdanie z działalności Centralnego Komitetu Obywatelskiego za I półrocze, W. 1915 s. 4, 185; – „ABC” 1934 nr z 11 V; A. T., Jubileusz H. K-a, „Czas. Adwokatów Pol.” 1929 nr 10; „Humanista Pol.” 1915 nr 6; „Kur. Poranny” 1934 nr z 12 V (fot.); Kurman M., H. K., „Przegl. Notarialny” 1934 nr 10; Longchamps R., Śp. H. K., „Przegl. Prawa i Administracji” 1934 s. 176–8; Peretiatkowicz A., Śp. H. K., „Ruch Prawniczy, Ekon. i Socjol.” 1934 s. 838–41; Przemówienie prezesa Naczelnej Rady Adwokackiej F. Paschalskiego z okazji nadania śp. H. K-owi Krzyża Oficerskiego Legii Honorowej, „Palestra” 1934 s. 413–4; [Rogowicz J.] J. Rog., Śp. H. K., „Kur. Warsz.” 1934 nr z 14 V; Śp. H. K., „Gaz. Sądowa Warsz.” 1934 nr 20–1 (najobszerniejsza biogr., fot., bibliogr. podpisanych prac K-a zamieszczonych w tym piśmie oraz przemówienia nad grobem i wspomnienia: A. Mogielnickiego, F. Paschalskiego, A. Chełmońskiego, B. Pohoreckiego, K. Lutostańskiego, L. Nowodworskiego, M. Szymańskiego, J. Muszkata); Śp. H. K., „Palestra” 1934 s. 335–43 (fot.); – B. Ossol.: Młynarski F., Za kulisami wielkich wydarzeń, Cz. III k. 504–6, 509, (mszp.).
Zbigniew Landau