Redlich Henryk (1838 lub 1840–1884), sztycharz, malarz. Ur. w Łasku, w gub. piotrkowskiej, w niezamożnej rodzinie żydowskiej. Równolegle spotykane w literaturze dwie daty urodzenia R-a: 28 VIII 1838 i 14 X 1840 są trudne do zweryfikowania wobec braku źródeł. Ojciec R-a, Samuel, miał być tkaczem lub farbiarzem – chałupnikiem (identyfikowanie go z osobą Bernarda Józefa Redlicha, znanego kaliskiego lekarza, jest błędne); podobnie wiadomości o początkowych naukach R-a w szkółce w Sieradzu nie znajdują potwierdzenia.
Chcąc uchronić syna przed tzw. prawem kantonistów, któremu od r. 1827 podlegali także Żydzi, rodzice R-a wysłali go w r. 1850 do gminy żydowskiej we Wrocławiu, gdzie zaopiekował się nim przemysłowiec Alfred Bauer. W osobach żony Bauera, Fanny oraz ich córki Liny, późniejszej Morgenstern, zyskał R. oddane mu osoby, darzące go serdeczną przyjaźnią. Po ukończeniu szkoły wrocławskiej, w której wykazywał zainteresowanie rysunkiem i malarstwem, został wysłany przez Bauerów do Kalisza, do zaprzyjaźnionej rodziny lekarza Juliana Goldberga, gdzie wychowywał się razem z jego synami. Wkrótce rozpoczął studia w warszawskiej Szkole Sztuk Pięknych. Początkowo R. zamierzał poświęcić się wyłącznie litografii i podobno przez 2 lata pracował w zakładzie Maksymiliana Fajansa. W l. 1856–61 studiował na Oddziale Malarstwa, u Rafała Hadziewicza; w tym czasie był trzykrotnie nagradzany (w r. 1859, 1860, 1861). Świadectwo ukończenia kursów otrzymał w czerwcu 1862. Z wczesnych prac R-a należy wymienić: Autoportret, rysunek kredką (1860), dwa olejne obrazy z widokami okolic Kalisza, zdjęte z natury, wystawiane jako prace uczniów Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie (1861) i rysunkowy Akt męski (1862). W r. 1861 R. wygrał konkurs ogłoszony przez Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) dla tych studentów, którzy chcieliby studiować sztycharstwo za granicą. R-owi przyznano stypendium w wysokości 250 rb rocznie na 5 lat (1862–6). Udział artysty – bliżej nieokreślony – w powstaniu styczniowym (1863) opóźnił zapewne jego zagraniczny wyjazd.
R. przelotnie pojawił się w Dreźnie, gdzie w tamtejszej Akademii Sztuk Pięknych pozostawał podobno tylko przez jeden semestr. Szybko przeniósł się do Königliche Akademie der Künste w Monachium (wpis do księgi Akademii 27 VII 1863; wiek R-a określono tu na 22 lata), gdzie studiował sztycharstwo u J. Thätera. Utrzymywał bliskie stosunki z kolonią polską, m.in. z Józefem Brandtem i Maksymilianem Gierymskim, żywo też interesował się życiem artystycznym w kraju. Pomimo bardzo skromnych warunków uczył się i pracował niezwykle intensywnie, wkrótce też stał się uznanym rytownikiem reprodukcyjnym, specjalizującym się w technikach metalowych (akwaforta, miedzioryt, staloryt). Członek Münchener Kunstverein, w r. 1869 opuścił Akademię i założył własne atelier na Landwehrstrasse. Pracował – podobnie jak w późniejszych latach – głównie na zamówienia warszawskiej Zachęty oraz krakowskiego Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP); te sztychy R-a były pomyślane jako coroczne premia dla członków obu Towarzystw. W okresie monachijskim, oprócz kilku pejzaży i studiów starców (sztychowanych przeważnie wg własnych rysunków i obrazów), R. wykonał: portrety Fanny Bauer (1864) i Józefa Brandta (1866), Głowę Chrystusa (1865), Madonnę di Tempi wg Rafaela na zamówienie Edwarda Rastawieckiego (1865), Puk, puk w okieneczko wg szkicu J. Brandta (1865, inne tytuły – Hej tam na górze jadą rycerze, Stara żołnierska piosenka), Wieczór flisaków na Niemnie wg obrazu Maksymiliana Antoniego Piotrowskiego (premium TPSP 1866/7; R. otrzymał zań srebrny medal w Monachium), Miecznik i Maria – ilustracja do poematu Antoniego Malczewskiego wg obrazu Floriana Cynka (premium TPSP 1867/8). Mniej znany jest miedzioryt Chrystus nauczający wykonany w skali 1:1 wg obrazu Seweryna Mielżyńskiego (1869), gdzie w sztafażu figuralnym znalazły się portrety polskich osobistości (m. in. J. I. Kraszewskiego) i członków rodziny Mielżyńskich. R. nie był zadowolony z tej ryciny, wręcz odmawiając jej wartości artystycznej. Do ostatnich prac monachijskich należała akwaforta Obozowisko w Harthusen 1659 r., ilustrująca „Pamiętniki” J. Ch. Paska, wg obrazu J. Brandta (premium TZSP 1870). W r. 1870 R. przeniósł się do Wiednia, gdzie – mimo licznych miejscowych zamówień – wykonał tylko jeden sztych przedstawiający kurtynę niedawno ukończonej Staatsoper. Wszystkie inne prace przerwał, by sporządzić dla krakowskiego TPSP Mohorta przedstawiającego stadninę ks. Józefowi Poniatowskiemu, wg Juliusza Kossaka (premium 1870/1). Uprawiał również malarstwo olejne; niektóre z tych obrazów (widoki Łazienek) znajdowały się niegdyś w zbiorach Bernarda Cohena.
W r. 1872 R. skopiował (zaginiony dziś) obraz M. Gierymskiego Wieczornica ukraińska (premium TZSP w t.r.); sztych ten nie znalazł uznania w oczach Komitetu Zachęty i zapoczątkował serię nieporozumień między artystą a Towarzystwem. W t.r. R. powrócił do Warszawy, przywożąc ze sobą prasy rytownicze. Zamierzał wydać album własnych sztychów zdjętych z dzieł artystów warszawskich, lecz i ten plan pozostał niezrealizowany. Pobyt w stolicy (do r. 1881) zaowocował najlepszymi dziełami R-a, takimi jak: Kazanie Skargi Jana Matejki, wykonane bezpośrednio z oryginału (1875, premium TPSP 1874/5 i TZSP 1876), Kopernik wykładający astronomię w Rzymie wg obrazu Wojciecha Gersona (1877, premium TZSP) i Unia Lubelska wg Matejki (1879, premium TPSP 1881/2). Europejską sławę i rozgłos przyniosło R-owi Kazanie Skargi, eksponowane w r. 1877 na Międzynarodowej Wystawie w Paryżu, nagrodzone złotym medalem. Wkrótce potem R., mianowany już (1876) członkiem Akademii Sztuki w Petersburgu, został odznaczony orderem Legii Honorowej. W toku prac nad tym sztychem pogłębiły się jeszcze bardziej istniejące już rozdźwięki między R-em a Zachętą, co znalazło wyraz na łamach ówczesnej prasy (list otwarty R-a, artykuły Cypriana Godebskiego i Bolesława Prusa). Okoliczności te nie miały wpływu na wysoką ocenę sztychu przez współczesnych. R. rytował również portrety, przeważnie z natury, m. in.: Teodora Rygiera (1876), Józefa Zamoyskiego (1878, z fotografii), warszawskiego kupca Hermanna (1879), J. I. Kraszewskiego (1879, z okazji jubileuszu pracy twórczej pisarza), Pawła Kotzebue (1880). Z nielicznych prac olejnych R-a należy wymienić W lesie (z autoportrecikiem artysty) i Jeden z najszczęśliwszych – oba z r. 1880 (zaginione). Dn. 25 X 1878 R. brał udział w uroczystości wręczenia w Krakowie Matejce berła sztuki polskiej, wchodząc w skład delegacji artystów warszawskich.
R., przewyższający talentem współczesnych mu artystów polskich uprawiających techniki metalowe, należy do najlepszych rytowników reprodukcyjnych 2. poł. XIX w. Zasłynął przede wszystkim jako niezrównany interpretator dzieł Matejki, których kolor potrafił zastąpić walorami czerni i bieli, zachowując równocześnie z dokumentarną wiernością rysunek oryginału. Podkreślano wielokrotnie idealne wprost dopracowanie szczegółów, przy równoczesnym zachowaniu właściwej głębi w kompozycji. R. najczęściej kopiował wzory obcej ręki, ale wykorzystywał też w swoich sztychach własne obrazy (np. Widok brzegu Wisły w Wilanowie) i rysunki. Mimo powszechnego uznania odczuwał coraz dotkliwiej brak pracy w Warszawie. Komitet Zachęty nie kwapił się z dalszymi zamówieniami, przedkładając nad R-a tańszego i szybszego litografa – Władysława Walkiewicza. W efekcie artysta zmuszony był szukać zarobku na obczyźnie. W r. 1880 wybrał się w tym celu na krótko do Austrii, gdzie odwiedził przebywającego na kuracji w Hof-Gasteinie J. I. Kraszewskiego. Sporządził wówczas rysunkowy wizerunek pisarza, który przesłał mu później w darze. W początkach 1881 r. wyjechał do Paryża, mając nadzieję, że i tam znajdzie «sposobność rytowania na miedzi dzieła artystów polskich». Powstały wtedy m. in.: portret Iwana S. Turgieniewa (1881, z natury), Ostatni dzień skazańca, wg obrazu M. Munkácsy’ego (1881, sztych niedokończony), Hejże na Soplicę, wg J. Brandta (1881) oraz Przyjęcie do konwiktu wg obrazu Juliana Maszyńskiego (premium TZSP 1882); ten ostatni sztych zamówiono u R-a jeszcze w Warszawie. W t.r. R. został uhonorowany przez petersburską Akademię nadaniem mu tytułu profesora tej uczelni. Był również (bezskutecznie) zapraszany do Moskwy, aby tam, na świetnych zresztą warunkach, zreprodukował w grafice malarstwo A. A. Iwanowa. Jednocześnie rozpoczął pracę nad „Stańczykiem” J. Matejki, przewidzianym jako kolejne premium na r. 1883 dla członków warszawskiej Zachęty. Stan zdrowia artysty, żyjącego w wiecznym napięciu i przemęczeniu, mimo odbytych leczniczych kąpieli w Vöslau (1880), budził jednak poważne obawy. Złamanie ręki na jakiś czas uniemożliwiło mu pracę, a rozwijająca się choroba mózgu doprowadziła wkrótce – mimo kuracji w sanatorium w Grazu – do zupełnego zaćmienia umysłu. R. zdołał wykończyć tylko głowę Stańczyka, resztę kompozycji zaledwie naszkicował na płycie; odbitki z dokończonej już przez obce ręce blachy, drukowane u L. Angerera w Berlinie, ukazały się w r. 1886. R. – pracowity, skromny i zamknięty w sobie, a równocześnie uczynny i towarzyski – cieszył się sympatią otoczenia. Zmarł w Berlinie 7 XI 1884, pochowano go na tamtejszym cmentarzu Żydowskim, gdyż podobno zabrakło środków na sprowadzenie zwłok do kraju. Powszechnie uważano, że zmarł w nędzy, opuszczeniu i zapomnieniu, z czym polemizował W. Gerson.
R. był żonaty z córką dyrektora warszawskiego seminarium rabinackiego, Jakuba Tugenholda. Z pięciorga dzieci artysty – nieletnich w momencie jego zgonu – córka Zofia, która osiedliła się później w Łodzi, zamierzała zgromadzić wszystkie dzieła swego ojca (1913).
Autoportrety: rysunek kredką 1860 (Muz. Narod. w W.), akwaforta 1864, W lesie, olej 1880 (zaginiony); Portrety (drzeworyty): Holewiński J., („Kłosy” 1878 nr 681 s. 37), Puc B. („Echo Muzycz. i Teatr.” 1884 nr 59 s. 600), Schübeler J., wg rys. Józefa Buchbindera na podstawie fot. K. Brandla („Tyg. Ilustr.” 1884 nr 99 s. 321), Styfi J. („Tyg. Powsz.” 1884 nr 36 s. 568), Zaleski M., „Wnętrze Szkoły Sztuk Pięknych w Warszawie” (olej, 1858, Muz. Narod. w W., przedst. zajęcia studentów, R. w głębi, siedzi 2-gi z lewej); – Grajewski, Bibliografia ilustracji; Pol. Bibliogr. Sztuki, II; Enc. Org. (1898–1904) XII; Evrejskaja Enciklopedia, Pet. (przed 1914) XIII; Apell A., Handbuch für Kupferstichsammler oder Lexikon der vorzüglichsten Kupferstecher des XIX Jahrhunderts..., Leipzig 1880 s. 353; Rastawiecki, Słown. rytowników; Rovinskij D. A., Podrobnyj slovar russkich graverov XVI–XIX v., Pet. 1895 II; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler (M. Wallis-Walfisz); Antoniewicz, Katalog Wystawy Sztuk. Pol., 1764–1886; Fiszer E., Wrotnowska D., Caitalogue des estampes, rédigé par Bibliothèque Polonaise de Paris, cz. II t. III, Paris 1949 s. 348; Illjustrirovannyj katalog chudožestvennago otdela Vserossijskoj Vystavki v Moskve v 1882 g., Pet. 1882 poz. 563–7; Katalog uzupełniony XIV wystawy TPSP we Lwowie 1881, poz. 136–8; Katalog wystawy szkiców, obrazów i rzeźb urządzonej staraniem Komitetu „Koła Literacko-artystycznego” we Lwowie na rzecz rodziny po bł. pamięci Henryku Redlichu (Lw. 1885); Katalog zur I internationalen Kunstausstellung im Königlichen Glaspalaste zu München, München 1869 s. 74, 84; Pawlik M., Katalog księgozbioru, rękopisów, dyplomów, rycin, map, atlasów (…) pozostałych po śp. J. I. Kraszewskim, Lw. 1888; Singer H. W., Allgemeiner Bildniskatalog X, Leipzig 1933 s. 155; Sztuka warsz., Katalog, II; Wiercińska, Katalog prac TZSP; [Wilder H.], Sztuka. Beaux-Arts. Katalog № 5, W. 1908, Antykwariat Polski w Warszawie H. Wilder, s. 16, 30, 39, 54; tenże, Sztuka. Beaux-Arts. Katalog N° 10, W. 1910 s. 14, 40; tenże, Sztuka. Beaux-Arts. Katalog No 15, W. 1913 s. 36; Spis rycin przedstawiających portrety przeważnie polskich osobistości w zbiorach Emeryka hr. Hutten-Czapskiego w Krakowie, Kr. 1901; – Gorzkowski M., Jan Matejko. Epoka lat dalszych do końca życia artysty, Kr. 1898 s. 146; Jakimowicz-Ryszkiewicz, Szkoła Sztuk Pięknych w W.; Kondakov, Imperatorskaja sanktpeterburgskaja Akademja Chudožestv, II 438; Krótkie wzmianki o malarzach pol.; Podhorizer-Sandel E., Henryk Redlich sztycharz, „Biul. ŻIH” 1971 nr 1 (77) s. 65–78; Stępień H., Malarstwo Maksymiliana Gierymskiego, Wr. 1979; Wiercińska, Tow. Zachęty; – Maksymilian i Aleksander Gierymscy. Listy i notatki, Oprac. J. Starzyński, Wr. 1973; – „Biesiada Liter.” 1878 nr 117 s. 207, 1879 nr 179 s. 368; „Kłosy” 1868 nr 166 s. 114 (A. Lesser), 1870 nr 242 s. 103 (A. Lesser), 1886 nr 1112 s. 270; „Tyg. Illustr.” 1861 nr 94 s. 14, 1886 nr 177 s. 335, 1895 nr 13 s. 215; – Arch. UJ: Archiwum po Edwardzie Rastawieckim D I-31 nr 11261/1–2, Listy R-a do Rastawieckiego z l. 1864 i 1866; B. Jag.: rkp. 6528/IV, Korespondencja J. I. Kraszewskiego, t. 68 k. 282–289 (listy R-a), rkp. 7831/IV, Listy do Sekretariatu TPSP w Kr., k. 93 (list R-a, 1871); B. Narod.: rkp. 2845; Korespondencja i papiery Walerego Eliasza Radzikowskiego z l. 1864–1910, k. 94–95 (listy R-a, 1869); B. Ossol.: rkp. 7486/I Papiery TPSP we Lw. Dział I. Tom XL, s. 287–289 (Zofia Redlichówna, 1913), rkp. 7535/II Dział III. Akta Sekretariatu. R. 1913, s. 109 (odpowiedź Z. Redlichównie), rkp. 12041/6, Autografy różnych osób s. 25–26 (list R-a do K. Dzbańskiego, 1868), s. 27–30 (listy R-a do TPSP we Lw. z l. 1868 i 1870), rkp. 12812/1, Papiery Władysława Bartynowskiego, s. 125–126 (bruliony listów Wł. Bartynowskiego do R-a, 1869); B. PAN w Kr.: rkp. 2158, k. 154–175 (12 listów R-a do W.E. Radzikowskiego z l. 1865–1871), rkp. 2159 t. 16, Materiały do słownika biograficznego zebrane przez Michała Frąckiewicza, k. 77; IS PAN: Biblioteka, rkp. 659, Teki Kręckiego I, k. 9, 29, 73v., 77v., 81, 129, 131, 145v., 149, II k. 3–4, Materiały Słown. Artystów Pol., Kartoteka, Sandel J., Henryk Redlich rytownik polski 1828–1884 (rkp.); – Stępień H., Artyści polscy w środowisku monachijskim w l. 1830–1914, (mszp. w posiadaniu autorki).
Hanna Widacka