Sułkowski Henryk (1897–1940), kapitan rezerwy marynarki, ziemianin.

Ur. 10 III w majątku Janopol (pow. drohiczyński), w rodzinie ziemiańskiej osiadłej na terenie gub. grodzieńskiej, był synem Adama i Adeli z Wierzbickich (1870–1943), zmarłej na zesłaniu w Kazachstanie, bratem Bronisława i Olgierda, którzy zginęli w l. 1918–19, oraz Zygmunta (1900–1943), rozstrzelanego przez Niemców jako zakładnika w Janowie Poleskim.

Po ukończeniu pięcioklasowej szkoły realnej w Pińsku i zdaniu wstępnego egzaminu konkursowego został S. przyjęty we wrześniu 1912 do Korpusu Morskiego Kadetów (przekształconego potem w Szkołę Morską) w Petersburgu. Letnie praktyki morskie odbywał na jednostkach szkolnych: «Woin», «Moriak» i «Wiernyj». W r. 1916 był już gardemarynem. Służył na kanonierce «Chrabryj» i następnie na zmobilizowanym w czasie pierwszej wojny światowej transportowcu «Libawa». W r. 1917 jako starszy gardemaryn został przeniesiony na akwen czarnomorski; tam przez pięć miesięcy służył na torpedowcu «Zorkij», bazującym w rumuńskim porcie Sulina przy ujściu Dunaju. Gdy na początku marca 1918 rozwiązano Szkołę Morską S., podobnie jak pozostali jej wychowankowie, otrzymał jedynie świadectwo jej ukończenia i 28 IV t.r. zakończył służbę w rosyjskiej marynarce wojennej.

Po przybyciu do odrodzonej Polski S. wstąpił 28 VI 1919 do WP i przez Dep. Spraw Morskich MSWojsk. został przydzielony (25 VI t.r.) w stopniu podporucznika marynarki do 1. Batalionu Morskiego. Służył tam jako młodszy oficer kompanii (dowódca plutonu) do 3 X. Następnie pełnił służbę w Pińskiej Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej, m.in. dowodząc na pododcinku obronnym «Prypeć» 50–osobowym oddziałem szturmowym, z którym dwukrotnie przeprowadził nocne wypady na zajętą przez siły sowieckie wieś Szestowicze z 11 na 12 X (lub 12 na 13 X). Na początku r. 1920 prawdopodobnie był dowódcą Oddz. Wydzielonego w Pińsku. Od 4 IV t.r. dowodził transportowcem «H2» (były «Usierdnyj»), który został następnie przezbrojony na statek opancerzony i przemianowany na «Pancerny 2» («P II»). Od czerwca t.r. uczestniczył w działaniach odwrotowych Flotylli, pełniącej wówczas rolę transportową przy utworzonej 10 VI Grupie Poleskiej gen. Władysława Sikorskiego, m.in. brał udział w ewakuacji Czarnobyla. Na przełomie czerwca i lipca «Pancerny 2» dopłynął do Piererowa, gdzie 10 VII został przydzielony do nowo utworzonego oddziału, osłaniającego wycofującą się Flotyllę. Jednak dalszy odwrót Flotylli był niemożliwy z powodu katastrofalnie niskiego poziomu wody na Prypeci, toteż wieczorem 21 VII pod Kaczanowiczami (Koczanowiczami) S. spalił statek. Przybył następnie do Pińska, skąd ewakuował się do Modlina, gdzie rozpoczął służbę we Flotylli Wiślanej. Dn. 30 VII został pierwszym oficerem statku pancernego «Wawel», wchodzącego w skład 3. dyonu statków opancerzonych pod dowództwem por. marynarki Stanisława Nahorskiego. Następnie wziął udział w bitwie warszawskiej, patrolując dolny bieg Wisły; 18 VIII t.r., dowodząc grupą jednostek («Wawel», «Stefan Batory», motorówki «3» i «16»), stoczył w okolicach Płocka bój z sowiecką baterią artylerii. Wyróżniwszy się męstwem, został odznaczony Srebrnym Krzyżem Orderu Virtuti Militari przez dowódcę Frontu Północnego gen. Józefa Hallera.

Dn. 5 X 1920 został S. przydzielony do tzw. Oddziału Detaszowanego Flotylli Wiślanej na Prypeci, który wraz z tzw. Pogotowiem Technicznym miał zapewnić warunki do wznowienia działalności Flotylli Pińskiej. Pod dowództwem S-ego wysłano transportem kolejowym z Modlina do Pińska grupę uzbrojonych motorówek («2», «16», «18», «24» i «25»), która podporządkowana dowódcy IV Armii gen. Leonardowi Skierskiemu rozpoczęła patrolowanie Prypeci i pilnowanie zatopionego taboru rzecznego. W r. 1921 został S. zweryfikowany w stopniu porucznika marynarki korpusu morskiego (ze starszeństwem z 1 VI 1919). We Flotylli Pińskiej służył do 15 X 1921, następnie pod koniec t.r. odszedł na własną prośbę z czynnej służby w WP do rezerwy.

Potem gospodarował S. w rodzinnym majątku Janopol; jednocześnie uczestniczył w pracach organizacji społecznych na terenie gminy janowskiej. Po odbyciu ćwiczeń oficerów rezerwy (Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej w Pińsku) został awansowany do stopnia kapitana marynarki rezerwy w korpusie oficerów rzeczno-brzegowych (ze starszeństwem z 1 I 1937). W czasie kampanii wrześniowej, zmobilizowany do Flotylli Rzecznej Marynarki Wojennej w Pińsku, dowodził S. od 3 IX 1939 pododcinkiem «Janów», obejmującym rejon mostów drogowego i kolejowego pod wsią Kuźliczyn. Miał do dyspozycji dwa kutry bojowe z 1. Grupy Kutrów Uzbrojonych, armatę przeciwlotniczą 40 mm oraz wzmocniony (ok. 40 ludzi) pluton marynarski. Po agresji sowieckiej pododcinek «Janów» zlikwidowano (rozkaz bojowy nr 1 komandora Witolda Zajączkowskiego z 17 IX t.r.) i wieczorem 18 IX oddział pod dowództwem S-ego opuścił dotychczasowe miejsce postoju i udał się do Snitowa pod Janowem. Wg J. Dyskanta został S. wraz z całą grupą wzięty przez Armię Czerwoną do niewoli w Janowie lub jego okolicy. Wg Krzysztofa Jasiewicza został aresztowany 22 IX t.r. w Pińsku, ale zwolniono go po interwencji kupca drzewnego Jakuba Świstacza; ponownie aresztowany 30 IX został wywieziony do Ostaszkowa. Zamordowany wiosną 1940 w Twerze, został pochowany w Miednoje.

W małżeństwie zawartym 4 VIII 1934 w Janowie Poleskim (pow. drohicki) z Franciszką Eustachią z Turkułłów (zm. 1985) miał S. córkę Jadwigę (ur. 1935), żonę Jana Buczka, prof. Politechn. Rzeszowskiej i Lubuskiej, w lutym 1940 zesłaną wraz ze swą matką i babką, matką S-ego, do Kazachstanu; po powrocie do kraju w r. 1946 zamieszkałą u ciotki Ludmiły z Turkułłów Adamskiej w Krakowie, następnie w Boguchwale koło Rzeszowa, gdzie jej matka pracowała w zakładach porcelany, a od r. 1970 w Rzeszowie.

Dn. 11 XI 2007 został S. pośmiertnie awansowany przez prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego do stopnia komandora podporucznika.

Fot. w zbiorach CAW; – Jasiewicz, Lista strat, s. 1010; Kadry morskie Rzeczypospolitej, Gdynia 1996 II cz. 1; Kuraż R., Biogramy polskich marynarzy zamordowanych, zamęczonych i zaginionych na Wschodzie, w: Ostatnia wachta – Mokrany, Katyń, Charków…, Gdynia 2000 s. 162–3 (błędne nazwisko panieńskie matki, nazwa rosyjskiej uczelni oraz informacja, że był dowódcą Pogotowia Techn.); Lista katyńska. Jeńcy obozów Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk. Zaginieni w Rosji Sowieckiej, Oprac. A. Moszyński, W. 1989 s. 183; Rybka R., Stepan K., Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939, Kr. 2003; Tucholski J., Mord w Katyniu. Kozielsk, Ostaszków, Starobielsk. Lista ofiar, W. 1991 s. 354; – Bartlewicz J., Flotylla Pińska i jej udział w wojnie polsko-sowieckiej 1918–1920, W. 1930; Borowiak M., Zapomniana flota. Mokrany, Gd. 2006 s. 217; Ciesielski C. i in., Polska Marynarka Wojenna 1918–1980. Zarys dziejów, W. 1992; Dyskant W., Flotylla Rzeczna Marynarki Wojennej 1919–1939, W. 1994; tenże, Wrzesień flotylli rzecznej, W. 1988 s. 71–2, 90–1; Gosk A., Wesołowski J., Marynarze w Katyniu, „Morze” 1989 nr 9 s. 23; Kułakowski M., Marynarka Wojenna Polski Odrodzonej, Toronto 1988 I; Martirolog russkoj voenno-morskoj emigracji po izdanijam 1920–2000 gg., Red. W. W. Lobycyn, Moskva–Feodosija 2001 s. 131; Pertek J., Mała flota wielka duchem, P. 1989 s. 570; tenże, Marynarze generała Kleeberga, W. 1986 s. 99–100, 115–16, 143–4; Przybylski J., Marynarka Wojenna w walce o granice i niepodległość Polski (1918–1920). Załączniki, Gdynia 1997 s. 32, 57, 61; tenże, Marynarze w walce o niepodległość Polski, W. 1999 s. 121, 170, 194 (fot. zbiorowa nr 410); Strel’bickij K. B., Sud’by oficerov pol’skogo WMF – vypusknikov voenno-morskich učebnych zaviedenij Rosii v period vtoroj mirovoj vojny (1939–1945), w: Elaginskie čtenija. Vypusk I, Pet. 2003 s. 96; Sud’ba russkich morskich oficerov pol’skogo proischoždenija, služavsich v pol’skom flote, „Morskie zapiski” (N’ju Jork) T. 22: 1965 s. 63; Tarsaidze A. G., Morskoj Korpus za četvert’ veka 1901–1925, N’ju Jork 1944 s. 86; Taube K., Żukowski O., Zarys historii wojennej flotylli rzecznych, W. 1931 s. 15, 54, 72, 76; Volkov S. V., Oficery flota i morskogo vedomstva. Opyt martirologa, Moskva 2004 s. 462 (błędne imię ojca); Wicherski W. W., Polskie flotylle rzeczne 1918–1939. Zarys historyczny, „Nasze Sygnały” (Londyn) 1989 nr 163 s. 1012; – Rocznik oficerski, W. 1923, 1924; – AAN: Ambasada RP w Waszyngtonie, sygn. 2228; CAW: Akta personalne S-ego, sygn. AP 15004, akta Krzyża i Medalu Niepodległości odrzucone 2 IV 1936; – Mater. Red. PSB: Informacje wnuczki S-ego, Beaty Malec.

Ryszard Mielczarek