Swolkień Henryk, pseud. Kazimierz Zalesiński (1910–1990), publicysta muzyczny, kompozytor.
Ur. 20 X w Petersburgu w rodzinie pochodzenia ziemiańskiego, był synem Ignacego (zm. 1921), urzędnika, i Henryki z Barylskich.
W listopadzie 1918 rodzina przeniosła się do Warszawy, gdzie w l. 1919–23 uczęszczał S. do Gimnazjum im. Stanisława Staszica. Po śmierci ojca, z powodu trudnych warunków materialnych, matka oddała go w r. 1923 do Korpusu Kadetów nr 2 w Modlinie, gdzie za naukę i utrzymanie nie pobierano opłat. W r. 1926 Korpus Kadetów przeniesiono do Chełmna; tam w r. 1928 zdał S. maturę. Od r.n. studiował ekonomię polityczną na Uniw. Pozn., a równocześnie uczył się harmonii i kontrapunktu u Stanisława Paradowskiego i gry na fortepianie u Bohdana Zaleskiego. Pod koniec studiów w Poznaniu rozpoczął w r. 1933 naukę w Państw. Konserwatorium Muzycznym w Warszawie na Wydz. Teorii i Kompozycji, w klasach harmonii u Piotra Rytla oraz kontrapunktu i kompozycji u Kazimierza Sikorskiego. W r. 1934 na Uniw. Pozn. u Edwarda Taylora uzyskał magisterium z zakresu nauk ekonomiczno-politycznych, po czym podjął w marcu t.r. pracę praktykanta w Państw. Wytwórni Uzbrojenia. Od września odbywał roczną służbę wojskową w Szkole Podchorążych Rezerwy Wojsk Łączności w Zegrzu. Wrócił następnie do konserwatorium i równocześnie pracował w Warszawie w Syndykacie Polskich Odlewni Stali jako kierownik wydz. rozliczeniowego (wrzesień 1936 – listopad 1937) oraz w Tow. Przemysłowym Zakładów Mechanicznych «Lilpop, Rau & Loewenstein» na stanowisku kierownika sekretariatu (grudzień 1937 – wrzesień 1939). W r. 1938 ukończył studia muzyczne, uzyskując dyplom magistra sztuk.
W kampanii wrześniowej 1939 r. jako podporucznik dowodził S. plutonem radiowym, m.in. na Lubelszczyźnie. Po kapitulacji oddziałów gen. Tadeusza Piskora pod Tomaszowem Lub. dostał się 20 IX t.r. do niewoli niemieckiej. Przebywał w oflagach Prenzlau, Neubrandenburg, Schwerin, Gross-Born (Borne Sulinowo), Redentz i Lubeka. Uczestniczył w obozowym życiu muzycznym; grał w orkiestrze, wykładał na nauczycielskich kursach muzycznych, wygłaszał pogadanki przed koncertami. W tym okresie powstały jego pierwsze kompozycje, m.in. Sonatina na wiolonczelę i fortepian (1941), Missa Mater Dolorosa (1942) na chór męski i orkiestrę smyczkową oraz Kwartet smyczkowy Nr 1 (1943); niektóre z nich zostały wykonane już w oflagu. Po wyzwoleniu 2 V 1945 obozu w Lubece przez armię brytyjską wyjechał S. w sierpniu t.r. do Włoch i zaciągnął się do II Korpusu Polskiego. Odkomenderowany na dalsze studia muzyczne do Polskiego Ośrodka Akademickiego w Rzymie, studiował tam w l. 1945–7 fugę u A. Ferdinandiego i kompozycję u G. Petrassiego, najpierw prywatnie, a po złożeniu egzaminów w Konserwatorium św. Cecylii, gdzie w lipcu 1947 uzyskał dyplom. Równocześnie odbył w Rzymie Kurs Kompozycji Muzyki Kinematograficznej w klasie E. Masettiego oraz teoretyczny kurs dyrygentury u B. Molinariego. W tym okresie współpracował z attachami prasowym i kulturalnym Ambasady RP we Włoszech oraz był korespondentem założonego przez Stefana Kisielewskiego w Krakowie „Ruchu Muzycznego”.
W r. 1947 wrócił S. do Warszawy i podjął pracę na Wydz. Studiów Polskiego Radia (PR) jako kontroler muzyczny. Jednocześnie zatrudnił się w Dziale Twórczości Muzycznej Domu WP. Od r. 1947 należał do Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych (ZAiKS, od r. 1953 Stow. Autorów ZAiKS), a od r. 1949 do Związku Kompozytorów Polskich (jako członek kandydat, od r. 1961 jako członek). W l. 1947–9 był członkiem rzeczywistym Związku Zawodowego Muzyków. Komponował muzykę do kronik filmowych i filmów krótkometrażowych, m.in. „Ulicy Brzozowej” (reż. Wojciech Hass i Stanisław Różewicz, 1947). Od 1 XI 1948 pracował w dziale muzycznym Dyrekcji Programowej PR. W r.n. awansował na stanowisko kierownika Redakcji Programów Muzyki Ludowej. Był współtwórcą audycji propagujących tę muzykę, m.in. Wieś tańczy i śpiewa, Od Tatr do Bałtyku, Słuchamy muzyki ludowej, Polskie melodie ludowe różnych regionów. Uczestniczył w powołaniu Kapeli Ludowej Rozgłośni Warszawskiej pod dyrekcją Stanisława Nawrota oraz zespołów ludowych Rozgłośni Śląskiej, Poznańskiej i Bydgoskiej. Skomponował wiele popularnych piosenek i pieśni, często zaangażowanych w oficjalne życie polityczne, m.in. do słów kierownika działu pieśni masowej Domu WP, Roberta Stillera, Dwie pieśni o generale Świerczewskim (W. 1949); wspólnie z Augustynem Wiśniewskim napisał też marsz Generał Walter (W. 1949). Podobną wymowę ideową miały dalsze pieśni z muzyką S-a: Zbudujemy nową Polskę (słowa Zbigniew Przyrowski, W. 1950), Włókniarka (słowa Roman Sadowski, Kr. 1951), Budowniczym Nowej Huty (słowa Wojciech Lipniacki, W. 1951), Kołysanka chłopska (ludowa pieśń buntownicza) (W. 1951) oraz do słów Tadeusza Kubiaka Pieśń masowa „Żołnierskie serce” (Czeski Cieszyn 1951) i Piosenka ma (W. 1951), a także Piosenka o parku młodości (słowa Bogdan Ostromęcki, W. 1953) i Szedł kiedyś saper (słowa Sadowski, [b.m.w.] ok. 1955). W r. 1952 skomponował Divertimento na orkiestrę smyczkową oraz dwa balety: Idę do wojska i Pokój zwycięży wojnę. W dn. 23 II – 3 IV 1949 był, obok m.in. Zdzisława Jachimeckiego i Karola Stromengera, komentatorem tzw. żywych wydań dzieł Chopina, czyli cyklu czternastu koncertów obejmujących całą twórczość kompozytora. Od r. 1951 prowadził w PR audycje o muzyce poważnej, m.in.: Arcydzieła muzyki są dla wszystkich, Najpiękniejsze utwory kameralne, Poznajemy formy muzyczne, oraz pod pseud. Kazimierz Zalesiński Wieczorny koncert życzeń miłośników muzyki poważnej. Redagował Kalendarz Radiowy, audycję poświęconą ważnym wydarzeniom i rocznicom. Współpracował z tygodnikiem „Radio i Świat” (od r. 1952 „Radio i Telewizja”), miesięcznikiem „Muzyka”, po r. 1951 także z dziennikiem „Głos Pracy”. Dn. 1 I 1956 został w dziale muzycznym PR kierownikiem Redakcji Audycji Słowno-Muzycznych i Upowszechniania. Odpowiedzialny za wszystkie audycje słowno-muzyczne, wymyślił ich nowe rodzaje, m.in. Zagadki muzyczne. Zainicjował i realizował kolejne cykle, m.in. Konfrontacje literacko-operowe, Sylwetka kompozytora i Muzyka na scenie. Po r. 1950 mieszkał w Zalesiu Górnym koło Warszawy.
Pod koniec l. pięćdziesiątych opublikował S. w serii „Mała Biblioteka Operowa” książki o najsłynniejszych operach G. Verdiego: „Traviata” Verdiego (Kr. 1957), „Rigoletto” Verdiego (Kr. 1958) i „Otello” Verdiego (Kr. 1960). Pisał również książeczki o formach muzycznych i historii muzyki, wydawane przez Centralną Poradnię Amatorskiego Ruchu Artystycznego, m.in. 10 pogadanek o dziełach symfonicznych (W. 1958) oraz Muzyka polska przed Chopinem (W. 1962). W r. 1959 skomponował 8 pieśni do słów Juliusza Słowackiego na chór mieszany (Kr., wykonane t.r. na festiwalu Poznańska Wiosna Muzyczna). Kontynuując popularną twórczość piosenkarską, wydał ze Zdzisławem Nowackim zbiór 10 piosenek wojskowych (W. 1960). W r. 1963 skomponował Sonatę, w wersji kameralnej i symfonicznej, a w r. 1966 Cztery tańce polskie na orkiestrę. Od r. 1963 pisał w „Kurierze Polskim” cotygodniowe felietony O muzyce. Artykuły i recenzje publikował również w „Życiu Warszawy”, „Teatrze”, „Głosie Nauczycielskim”, „Żołnierzu Polskim”, warszawskiej „Kulturze”, „Expresie Wieczornym” i „Poradniku Muzycznym”; w dalszym ciągu współpracował z „Radiem i Telewizją”. W tym okresie publikował popularnonaukowe monografie poświęcone kompozytorom: Verdi (Kr. 1963), Musorgski (Kr. 1970) i Robert Schumann (W. 1973). Ogłosił też Spotkania z operą (W. 1971) oraz popularny wykład form muzycznych i stylów do XX w. pt. Budowle z dźwięków (W. 1975); powstały również kompozycje: Mazurek (1973) i Partita (1974). W l. 1969–80 prowadził wykład Wybrane zagadnienia z kultury muzycznej na Wydz. Aktorskim Państw. Wyższej Szkoły Teatralnej w Warszawie. Od r. 1974 był w PR kierownikiem Redakcji Muzyki Poważnej.
Dn. 31 I 1976 przeszedł S. na emeryturę, ale kontynuował współpracę z PR jako autor audycji Kompozytorzy o kompozytorach i Album operowy. Opublikował też kolejne monografie popularnonaukowe, tym razem o kompozytorach rosyjskich: Piotr Czajkowski (W. 1976), Aleksander Borodin (W. 1979) i Michał Glinka (W. 1984). W większym niż dotąd stopniu poświęcił się kompozycji; napisał m.in. Suitę miniatur na orkiestrę (1977), Kwintet fortepianowy Nr 1 (1978), Kwintet fortepianowy Nr 2 (1980), Kwartet smyczkowy Nr 2 (1981) oraz Osiem pieśni (1981). W r. 1981 skomponował operę Przemysław II do dramatu (z r. 1948) Romana Brandstaettera (prapremiera 11 X 1986 w Państw. Operze w Bydgoszczy). Ostatnią monografię Arrigo Boito: poeta i muzyk (W. 1988) dedykował Brandstaetterowi i jego żonie Reginie (Renie). S. zmarł 13 V 1990 w Poznaniu, został pochowany 21 V w Warszawie na Starych Powązkach (aleja 52). Był odznaczony Srebrnym (1954) i Złotym (1959) Krzyżami Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1972); był też wyróżniony odznaczeniem radiowca «Złoty Mikrofon» (1973) oraz nagrodą muzyczną «Przyjaźń» (1987) za popularyzację muzyki rosyjskiej i radzieckiej.
S. był dwukrotnie żonaty. W małżeństwie (od 11 X 1947) z Ireną z Kmitów (zm. 1975), nauczycielką muzyki, miał dwoje dzieci: córkę Teresę (ur. 1950), zamężną Lloyd, tłumaczkę języków angielskiego i rosyjskiego, zamieszkałą w Londynie, oraz syna Antoniego (1951–1994), tokarza i szachistę. Drugie małżeństwo S-a z Elżbietą z Jarochowskich było bezdzietne.
Fot. w: Januszewska M., Schaeffer B., Almanach polskich kompozytorów współczesnych, Kr. 1982: – Enc. Muzycz., X; Encyklopedia muzyki, W. 2001; Kompozytorzy polscy 1918–2000, Gd.–W. 2005 II; Kto jest kim w Polsce, W. 1984; Nowy Korbut, XI; PSB (Stromenger Karol); Słown. Muzyków Pol., II; W. Enc. Powsz. (PWN), XXVI; – 50 lat Związku Kompozytorów Polskich, W. 1995; Warszawska Szkoła Teatralna, Red. B. Osterloff, W. 1991; – „Express Wieczorny” 1986 nr 201; „Kierunki” 1986 nr 48; „Kur. Pol.” 1981 nr 50, 1986 nr 204; „Przyjaźń” 1987 nr 36; „Radio i Telewizja” 1973 nr 6; „Słowo Powsz.” 1987 nr 60; „Trybuna Ludu” 1986 nr 301; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1990: „Antena” nr 23, „Express Pozn.” nr 99, „Ruch Muzycz.” nr 11, „Słowo Powsz.” nr 100, „Życie Warszawy” nr 114; – Arch. Akad. Muzycz. w W.: Teczka osobowa S-a, sygn. Spis Nr XVII–1922; B. Ossol.: rkp. 18181; B. Związku Kompozytorów Pol. w W.: Katalog partytur S-a; Fonoteka Związku Kompozytorów Pol. w W., Pol. Centrum Informacji Muzycz.: Zestawienie utworów S-a; Ośrodek Dok. i Zbiorów Programowych Telewizji Pol. S.A. w W.: Dział Dok. Aktowej, teczka osobowa S-a (m.in. autobiografie, fot.); Związek Kompozytorów Pol. w W.: Teczka osobowa S-a (m.in. autobiogr.), sygn. 307 A; – Informacje wnuka S-a, Huberta Swolkienia z Zalesia Górnego.
Agnieszka Kordowicz