Kryszpin-Kirszensztein Hieronim h. własnego (ok. 1622 – ok. 1676), podskarbi w. W. Ks. Lit. Był synem Krzysztofa (Kryszpina Kirszenszteina), dworzanina Zygmunta III, ciwuna pojurskiego, i jego pierwszej żony Anny Szemiothówny, kasztelanki żmudzkiej. Dziad K-a (Kryszpin) pochodził z pruskiej rodziny z Królewca, dorobił się majątku jako zarządca puszcz królewskich; otrzymał od króla Zygmunta Augusta indygenat polski i dobra na Litwie – Czerwony Dwór lub Raudań pod Wieloną i Błogosławieńsko nad Niemnem w pow. kowieńskim. K. był dworzaninem Władysława IV, w r. 1639 otrzymał od ojca ciwuństwo pojurskie, brał udział jako rotmistrz husarski w walkach z Kozakami. W czasie wojny polsko-rosyjskiej w r. 1654/5 dowodził pospolitym ruszeniem księstwa żmudzkiego: wysłał na rozkaz hetmana Janusza Radziwiłła chorągwie kozackie pospolitego ruszenia żmudzkiego pod Dynaburg, a sam na czele roty husarskiej liczącej 500 koni połączył się z armią Radziwiłła. W kwietniu 1655 r. brał udział w walkach o Mohylew zakończonych zdobyciem miasta przez hetmana Radziwiłła. W r. 1656 otrzymał urząd marszałka pow. kowieńskiego. Na skutek protestu przeciw podpisaniu ugody kiejdańskiej, poddającej Litwę Szwecji, został przez Radziwiłła wyzuty ze swoich dóbr i uwięziony przez Szwedów na Mazowszu. Po uwolnieniu walczył o wyzwolenie Żmudzi spod najazdu szwedzkiego z oddziałami szwedzkimi i pruskimi. Po upływie prawie półwiecza podkanclerzy lit. A. S. Szczuka wyraził się o nim na Radzie Senatu, że «był podczas pierwszej szwedzkiej [wojny] ciężki królowi szwedzkiemu». W r. 1657 lub 1658 dostał się prawdopodobnie do niewoli moskiewskiej; po uwolnieniu z niej został mianowany 11 III 1658 r. kuchmistrzem W. Ks. Lit. W czasie konfederacji wojsk lit. w l. 1659–63 zajmował pojednawcze stanowisko i dążył do porozumienia z królem.
W r. 1663 K. został podskarbim w. W. Ks. Lit. i pisarzem. W kwietniu 1665 r. brał udział w nieudanej konwokacji litewskiej zorganizowanej przez profrancuskie stronnictwo dworskie w Białej Radziwiłłowskiej, a potem w czerwcu t. r. w następnej konwokacji zwołanej do Grodna. W czerwcu 1672 r. był na sejmie nadzwycz. w Warszawie marszałkiem w czasie obrad w kościele i w izbie senatorskiej. Na Radzie Senatu, zwołanej po zerwanym sejmie, wyrażał zgodę na pospolite ruszenie przeciwko Turkom i domagał się przysłania przez elektora brandenburskiego posiłków przewidzianych przez traktaty welawsko-bydgoskie. Dn. 5 II 1673 r. dla uświetnienia zjazdu warszawskiego, na którym konfederaci gołąbscy pogodzili się z malkontentami, zorganizował kulig do Falęt z udziałem pary królewskiej. W r. 1676 (przed 22 VI) przekazał na życzenie króla Jana III urząd podskarbiego Benedyktowi Sapieże. W r. 1668 ufundował wraz z żoną drewniany kościół parafialny w Świsłoczy Kryszpinowskiej.
K. zmarł po 22 VI 1676 r. Żoną jego była Anna Młocka, córka Andrzeja. Pozostawił pięciu synów: Michała Antoniego (zm. ok. 1687), pisarza polnego W. Ks. Lit., Marcina Michała (zob.), Franciszka, kanonika wileńskiego, Andrzeja Kazimierza (zob.) i Jana Hieronima (zob.), oraz pięć córek: Apolonię, za Janem Zawiszą, starostą brasławskim, Marię Elżbietę, za Wojciechem Opackim, podkomorzym warszawskim, 2. v. za Władysławem Łosiem, wojewodzinę malborską, Krystynę, za Janem Dönhoffem, kasztelanem witebskim, Barbarę, za Aleksandrem Wołłowiczem, starostą płotelskim, 2. v. za Stanisławem Konopackim, kasztelanem chełmińskim, i najmłodszą – Ludwikę.
Słow. Geogr., IX 54, XI 720; Boniecki; Niesiecki; Wolff, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 188, 233; – Codello A., Hegemonia Paców na Litwie i ich wpływy w Rzeczypospolitej 1669–1674, „Studia Hist.” R. 13: 1970 z. 1(48) s. 49; tenże, Konfederacja wojskowa na Litwie, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1960 VI cz. 1 s. 44; tenże, Pacowie wobec opozycji Jerzego Lubomirskiego, „Przegl. Hist.” T. 49: 1958 s. 30, 34; Rybarski R., Skarb i pieniądz za Jana Kazimierza, Michała Korybuta i Jana III, W. 1939; Sapiehowie. Materiały historyczno-genealogiczne i majątkowe, Pet. 1894 III 5; Wolff J., Pacowie, Materiały historyczno-genealogiczne, Pet. 1885 s. 78–9, 205; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XIII; Diariusz sejmu walnego warszawskiego 1701–1702, Wyd. P. Smolarek, W. 1962; Diariusz wojewody witebskiego Jana Antoniego dwojga imion Chrapowickiego, Wyd. J. Rusiecki, W. 1845 s. 97; Giedroyć W., Skarbiec starożytnych klejnotów, Wilnae 1666; Medeksza S., Księga pamiętnicza wydarzeń zaszłych na Litwie 1654–1668, Kr. 1875 s. 163, 167; Nowakowski F., Źródła do dziejów polskich, Berlin 1841 I 154–5; Pisma do wieku i spraw Jana Sobieskiego, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1881 I cz. 2 s. 934, 947–8; Vol. leg., IV fol. 990, V fol. 52, fol. 430; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, dz. V nr 17937, Zbiór z Muz. Narod., poz. 413, 458.
Tadeusz Wasilewski