Praÿetfuess (Breitfus, Bretfus, Pretfusz) Hiob albo Job (zm. 1571), architekt i inżynier wojskowy, horodniczy wileński, star. wasilkowski i tykociński.
Wedle informacji, przekazanej w r. 1542 przez Josta L. Decjusza (starszego) księciu pruskiemu Albrechtowi, P. był Niemcem i przed przybyciem do Polski spędził pewien czas we Francji. Od r. 1540 pozostawał w służbie Zygmunta I i rychło zyskał jego uznanie: 7 I 1542 podniesiono mu pensję roczną z 300 na 400 złp. Objął wówczas kierownictwo robót przy budowie twierdzy w Kamieńcu Podolskim, określano go mianem «budowniczego i rotmistrza J.K.M.». Stał na czele ok. 200 robotników: murarzy, kamieniarzy, cieśli i in. Pod jego kierunkiem dokonywane były prace ziemne, górnicze, murarskie i ciesielskie. Równocześnie zarządzał miejscowym arsenałem. Rachunki i rejestry wyliczają przebudowę pod jego kierunkiem baszty Dennej czyli Podkopanej (1542–4), restaurację wieży Starej, zwanej Różanką, budowę nowej bramy przy tej wieży i tajnego przejścia do studni (1544) oraz naprawę strzelnic w wieży Czarnej i wzmocnienie obronności murów wzdłuż frontów: wieża Czarna – brama Ruska i wieża Czarna – zamek. O pracach P-a przy wieży Czarnej mówił (zachowany jeszcze w początkach XX w.) napis: 1544. DEUS. TIBI. SOLI. GLORIA. JOB. PRAETEVES. FUIT. ARCHITECTOR. W r. 1544 prowadzone były także roboty przy naprawie baszt, m. in.: Papieskiej (Juliusza II), Kołpak, Tęczyńskiej, Ławnej albo Korab Arcybiskupi, Małej, Wodnej, Prochowej, Porajki, Lanckorońskiej. Budowano nadto nową wieżę i drogę do nowej bramy (przy wieży Różance?), kopano fosę przed bramą zamkową prowadzącą do dziedzińca, wzniesiono łaźnię oraz restaurowano bramę z pola nad brzegiem Smotrycza wraz z wieżą przy niej i naprawiano starą bramę zamkową. Prowadzono w tych i następnych latach jakieś roboty na zamku, m. in. układano posadzkę, budowano taras i ciemnicę. Rachunki z l. 1546–7 wymieniają prace nad restauracją bramy Polskiej i Ruskiej, kopanie fosy oraz bliżej nie określone roboty w mieście. W r. 1545 jeździł P. z rozkazu królewskiego do Trok w celu zbadania stanu zabudowań tamtejszego zamku; rezultatem jego tam bytności był model zamku trockiego wykonany przez stolarza królewskiego.
W r. 1547 P. ustąpił ze stanowiska kierownika robót w Kamieńcu; jego miejsce zajął Włoch Camillus. Co było tego przyczyną, nie wiadomo; może został użyty do innych prac, lecz brak wypłat dla niego w rachunkach królewskich. Dopiero w r. 1549 wypłacono mu pewne sumy jako byłemu architektowi królewskiemu i t. r. przywrócono serwitoriat. W r. 1550 otrzymał P. 100 złp. od star. nowokorczyńskiego, może więc wykonywał jakieś prace na zamku w Nowym Korczynie. Na przełomie l. 1550 i 1551 przebywał w Krakowie, po czym został wysłany do Wilna, gdzie – mianowany 12 VII 1551 – objął urząd kierownika budowli królewskich («aedificiorum SRM Vilnensium praefectus»). Tytuł ten stał się podstawą do przypisania P-owi autorstwa budowli wznoszonych wówczas w Wilnie z inicjatywy króla: zamku dolnego oraz kościoła Św. Anny i Barbary (nie istnieje), w którym król zamierzał zbudować grobowce dla siebie i dwóch swoich żon. Być może, że właśnie owe grobowce miał zbudować P., ponieważ Zygmunt August zdeponował u niego gotowy nagrobek królowej Elżbiety. W rzeczywistości P. kierował pracami fortyfikacyjnymi na zamku dolnym oraz miał zlecone zaopatrzenie twierdzy w sprzęt wojenny. Do niego kierowano z Krakowa transporty miedzi, saletry i siarki potrzebne do fabrykacji amunicji oraz przyrządy do budowy machin wojennych; posyłano mu nadto ludzi do pracy (np. puszkarzy) i sprzęt wojenny (działa). Niektóre narzędzia dla P-a sprowadzał na polecenie króla z Prus Książęcych Gabriel Tarło. Wynikiem działań P-a w Wilnie była budowa fortyfikacji dolnego zamku oraz stworzenie z niego warownego obozu obficie zaopatrzonego w sprzęt i amunicję oraz wyposażonego w odlewnię armat, fabrykę prochu i amunicji. Ok. r. 1564 rozpoczął P. prace przy budowie obszernego dworu królewskiego w Knyszynie oraz gruntowną przebudowę zamku w Tykocinie. Projektował znaczne rozprzestrzenienie zamku tykocińskiego oraz jego ufortyfikowanie i zamierzał nawet przenieść na inne miejsce zabudowania kościoła i klasztoru Bernardynów. Do owej translokacji nie doszło; P-a oskarżano jednak o herezję i o to, że chciał zrujnować klasztor. Przy budowie zamku tykocińskiego pomagał P-owi Dominik Mellian, murarz specjalnie do tej pracy sprowadzony z Krakowa. Zapewne uczestniczył P. w pracach pomiary włócznej, ponieważ wg przekazu z r. 1636 brał udział w zakładaniu miasta Augustowa. Prawdopodobnie P. tylko pomagał ze swoimi pracownikami w projektowaniu i wymierzaniu tego m. in. nowego miasta (zakładanego w r. 1556, lecz znajdującego się w budowie jeszcze w latach sześćdziesiątych). W r. 1566 budował P. dwór w Wierszupce, letniej rezydencji w. książąt lit. pod Wilnem. Prawdopodobnie w tym czasie prowadził też budowę zamku w Białymstoku dla Piotra Wiesiołowskiego, późniejszego marszałka w. lit.
Król hojnie nagradzał zasługi P-a. Przed 10 V 1559 mianował go horodniczym wil., przed 18 V 1564 nadał mu dzierżawy: olkienicką i lejpuńską, później (1568) wasilkowską. W r. 1569 nadał mu star. tykocińskie. Ponadto otrzymał P. w r. 1564 na własność dzierżawione uprzednio już wsie: Grabowo, Giniówkę, Kamionkę i zaścianek Pruskę w parafii Augustów, tuż przy granicy z Prusami Książęcymi. W Grabowie fundował P. kościół (nie istnieje) i zbudował dwór, zapewne murowany, obronny, ponieważ pozostałe po nim miejsce zwano «Zamczyskiem». Pozycja, jaką zyskał P., stanowiła zachętę dla innych cudzoziemców, którzy szukali służby na dworze Zygmunta Augusta. Wydaje się, iż był on protektorem wielu z nich. W środowisku wileńskim cieszył się P. poważaniem, utrzymywał bliskie kontakty z księciem pruskim Albrechtem, a także z jego niektórymi urzędnikami, np. star. oleckim Lorenzem von Halle. Używał pieczątki z gmerkiem: dwa skrzydła zwrócone ku górze na tarczy herbowej i litery J. P. Podpisywał się na listach, rachunkach i kwitach «Job Praÿetfuess». Zmarł w r. 1571, przed 15 X (tego dnia star. tykocińskie po jego śmierci objął Łukasz Górnicki), pochowany został w kościele w Grabowie.
P. był żonaty i miał dwóch synów: Gabriela i Joba, którzy w r. 1595 dokonali działu dóbr, i być może także córki. Uruski zamiast Joba wymienia syna Stanisława, współwłaściciela Grabowa i Kamionki w r. 1586. Wdowa (nie znamy imienia i nazwiska) wyszła już w r. 1571 za mąż za Macieja Strubicza, kartografa i sekretarza królewskiego, przyjętego do h. Topór przez Gabriela Tarłę.
Zubożałe potomstwo P-a mieszkało jeszcze w początkach XVIII w. w Kamionce i Pomianach blisko Grabowa, a jeden z wnuków Aleksander (syn Gabriela), przez Niesieckiego mylnie zaliczony do Pretficzów (VII 497), dworzanin skarbu królewskiego, otrzymawszy w dożywocie królewszczyznę w Prusach Król., być może tam osiadł.
Łoza, Architekci; tenże, Słown. architektów; Uruski; Katalog Tek Glinki, Oprac. T. Zielińska, W. 1960 cz. 1; – Cercha S., Job Bretfus, inżynier wojskowy i budowniczy XVI w., „Spraw. Kom. do Badania Hist. Sztuki” T. 8 szp. CCCXLV–CCCLVII (tamże dawniejsza literatura i źródła); Glinka J., Zamek obronny w Białymstoku na przełomie XVI i XVII w., „Roczn. Białostocki” T. 2: 1961; Kieszkowski W., Renesansowe Wilno za Zygmunta Augusta, Prace Sekcji Hist. Sztuki Tow. Przyjaciół Nauk w Wil., 1935; Lück K., Deutsche Aufbaukräfte in der Entwicklung Polens, „Ostdeutsche Forschungen” Bd. 1: 1934 s. 213–14; Paździor M., Dwór królewski w Knyszynie, „Roczn. Białostocki” T. 8: 1967; Prusiewicz A., Kamieniec Podolski, Kijów 1915 s. 98–100; Wiśniewski J., Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku, w: Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego, Białystok 1967 s. 107, 133–4; Wittyg W., Znaki pieczętne (gmerki) mieszczan w Polsce w XV i zaraniu XVI w., Lw. 1906 s. 89; – Elementa ad Fontium Editiones, XLIII, XLV, XLIX, L; Listy oryginalne Zygmunta Augusta do Mikołaja Radziwiłła…, Wyd. S. Lachowicz, Wil. 1842 s. 163; Mater. do hist. stosunków kult. w XVI w.; Matricularum summ., IV; Rachunki dworu królewskiego 1554–1567, Wyd. A. Chmiel, w: Źródła do historii sztuki i cywilizacji w Polsce, Kr. 1911 I; Rejestr wszego budowania… zamku kamienieckiego…, Ogłosił A. Jabłonowski, „Przegl. Bibliogr.-Archeol.” T. 3, s. 12–30; Testament Zygmunta Augusta, Oprac. A. Franaszek, O. Łaszczyńska, S. E. Nahlik, Kr. 1975 s. 30, 53; Źródła Dziej., XVII cz. 2 s. 224–5; – AGAD: Rachunki królewskie 117, 124 a, 133, 136, 144, 149 a, 156–158, 162 a, 192, 314, 361, 374, Rachunki Skarbowo-Wojskowe Oddz. 1 nr 339, Oddz. 82 nr 4, Oddz. 86 nr 13 a, 13 b, 14 a, 14 b, 14 c, 15 (cyt. za W. Kieszkowskim); B. Czart.: rkp. 2460 b, 223; B. Jag.: rkp. 171, 100; – Notaty Jerzego Wiśniewskiego w Kr.: z Arch. Diec. w Łomży: Księgi metrykalne paraf. Bargłów, z AGAD, Arch. Publ. Potockich t. 346 (Summariusz Metryki Lit.), s. 159, Arch. Skarbu Kor. dz. LVI s. 4, Metryka Kor. t. 143 k. 68v.–69v., t. 144 k. 282v., T. 195 k. 170–172, 194–196, T. 204 k. 106v.–110, Zbiór I. Kapicy Milewskiego 35, 42 (475–76, 600, 654–655), 45 (dok. nr 51), 55; – Życiorys P-a opracowany w r. 1934 przez Witolda Kieszkowskiego w Materiałach Red. PSB.
Red.