Lipiński Hipolit (1846–1884), malarz. Ur. 14 VIII w Nowym Targu, był synem Józefa i Tekli z Kuhnów. Do Szkoły Sztuk Pięknych (SSP) w Krakowie wstąpił w r. 1859; studiował malarstwo do r. 1870. Dwukrotnie w tym czasie starał się o stypendium, w r. zaś 1868 zabiegała dla L-ego o stypendium Rada Powiatowa Nowego Targu. W r. 1870 wyjechał L. do Monachium, tam kształcił się pod kierunkiem T. Dietza, następnie w Akademii Sztuk Pięknych u F. v. Seitza i H. Anschütza; w czasie studiów uzyskał złoty medal. W r. 1872 powrócił do Krakowa. Od r. 1874 uzupełniał jeszcze przez dwa lata wykształcenie pod kierunkiem Jana Matejki. Wreszcie uznał, że już sam może uczyć. W l. 1875/6–1882/3 L. prowadził naukę malarstwa i rysunku dla kobiet przy Muzeum Techniczno-Przemysłowym. Uczennicami L-ego były m. in. L. i K. Bierkowskie, Z. Kossakówna, córka Juliusza, oraz (krótko) Olga Boznańska. W r. 1879 L. był jednym z artystów czynnie działających przy utworzeniu Muzeum w Krakowie (zgromadzenie artystów wybrało ze swego grona L-ego, W. Łuszczkiewicza i J. Kossaka «do popierania sprawy wystawy» ). W r. 1880 L. wszedł do komitetu organizującego obrzędy ludowe (wesele krakowskie i okrężne) mające uświetnić pobyt cesarza Franciszka Józefa w Krakowie.
L. wystawiał swoje obrazy w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie w l. 1866, 1867–9, 1871–2, 1874–81, 1884–5. Obrazy jego były także eksponowane w Warszawie w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (1874, 1876, 1878, 1880, 1884) i w Salonie Krywulta (1880–3, 1887, 1891, 1896). L. brał udział w wystawach we Lwowie w r. 1871 (z Monachium nadesłał obraz Wesele góralskie) i w r. 1878, w Krakowie uczestniczył w r. 1882 w wystawie szkiców, zorganizowanej przez J. Miena. Wielokrotnie obrazy L-ego były pokazywane na różnych wystawach po śmierci artysty. Rzadko wystawiał L. za granicą, m. in. na Światowej Wystawie w Wiedniu w r. 1873 (otrzymał wówczas medal) i w Wiedeńskim Künstlerhaus (1875, 1877, 1881) oraz na międzynarodowej wystawie w Monachium (1883).
W pierwszym okresie swej twórczości L. malował głównie sceny rodzajowe, odtwarzając w nich zwyczaje ludowe, tradycyjne obrzędy. Wśród nich najbardziej znane i często reprodukowane: Procesja Bożego Ciała przed kościołem Św. Barbary w Krakowie (1881 w Muz. Narod. w Kr.; reprodukcja tego obrazu, zakupionego przez TPSP, była rozdawana członkom Towarzystwa jako «premium» w r. 1884), Targ na Kleparzu (ok. 1875 w Muz. Narod. w W.), a także wielopostaciowa kompozycja Konik Zwierzyniecki. (L. otrzymał stypendium na wykonanie obrazu z motywem ludowo-narodowym od austriackiego ministra K. von Stremayra, który w czasie swego pobytu w Galicji zainteresował się twórczością L-ego. Artysta wybrał na temat obrazu tradycyjny pochód Lajkonika, pracował nad nim kilka lat, niedokończony obraz znajduje się w Muz. Narod. w Kr.). Do innych rodzajowych płócien L-ego należą: Wesele góralskie, Niedziela Kwietna, Środa Popielcowa (w Muz. Narod. w Kr.), Cyganie z niedźwiedziem w góralskim miasteczku (1876), Zupa rumfordzka (dokończony przez Z. Ajdukiewicza), Śmigus (1880). W r. 1880, w związku z przyjazdem Franciszka Józefa do Galicji, znalazł się L. wśród 12 artystów (byli tu m. in. H. Rodakowski, J. Matejko, J. Kossak), u których zamówiono akwarele przedstawiające sceny z pobytu cesarza. (Z akwarel tych powstał album ofiarowany arcyksięciu Rudolfowi z okazji jego ślubu). L. namalował także dużych rozmiarów olejny obraz «wystawiający cesarza austriackiego», zatytułowany Ofiarowanie darów ces. Franciszkowi Józejowi przez włościan w Sukiennicach (wystawiony we Lwowie w r. 1894). Malował także studia portretowe, charakterystyczne typy ludowe i miejskie (Tandeciarz, Krakowianka, Studium rabina <1865>, Pastuszek). Rzadko w twórczości artysty pojawia się portret, do tej grupy zaliczyć można Portret własny (w żupanie), dwa portrety pań Skórczewskich. W późniejszym okresie, głównie już w latach osiemdziesiątych XIX w., L. malował pejzaże, mało znane, choć stanowiące ważną pozycję w jego twórczości. Pleneryzm tych obrazów, ich swoisty pointylizm i żywy koloryt świadczą o ambitnych poszukiwaniach artysty, o odejściu od pracownianego malarstwa i o zbliżeniu się L-ego do preimpresjonizmu (Dworek w Dębnikach , Pejzaż z Rabki w Muz. Narod. w Kr.>, Podwieczorek w Swoszowicach, Deptak w Krynicy <1884>, Sad dworski, Pejzaż z rybakiem).
L. zmarł 27 VI 1884 w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Rakowickim. Był żonaty od r. 1876 z Teodozją Stattlerówną, córką Erazma Sylwiana i Małgorzaty z Kleinów, przyrodnią bratanicą W. K. Stattlera. Miał z nią troje dzieci: Stanisława i Zofię (młodo zmarłych) oraz Helenę.
Autoportret (olej., własność Muz. Narod. w Kr.): – Grajewski, Bibliografia ilustracyj; W Enc. Ilustr.; W. Enc. Powsz., (PWN); W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Krótkie wzmianki o nieżyjących malarzach polskich na Wystawie Retrospektywnej…, W. 1898; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych, (fot.); Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler, (M. Gumowski); Antoniewicz Bołoz J., Katalog Wystawy Sztuki Polskiej od 1764–1886, Lw. 1894; Husarski W., Sto pięćdziesiąt lat malarstwa polskiego w szkicach. Katalog, W. 1918; Katalog ilustrowany I Wielkiej Wystawy Sztuki Polskiej w Krakowie, Kr. 1887; Katalog Wystawy 100 lat Malarstwa Polskiego, Oprac. F. Klein, Kr. 1929; Malarstwo polskie od XVI do początku XX w. Katalog. (Muz. Narod. w W. Galeria sztuki pol.), W. 1962; [Piątkowski H.], Katalog zbiorów Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, W. 1925; Wiercińska J., Katalog prac wystawionych w Towarzystwie Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w l. 1860–1914, Wr.–W.–Kr. 1909, Źródła do Dziej. Sztuki Pol., XV; Wystawy jubileuszowe 150-lecia Akad. Sztuk Pięknych w Krakowie 1818–1968, Katalog, Kr. 1969; Cyrankiewicz S., Przewodnik rzeczowo spisany po cmentarzach krakowskich, Kr. 1908; – Blum H., Olga Boznańska, Kr. 1964; taż, Warsztat malarza realisty, Krajobraz. (Wystawa w Muz. Narod. w Kr.), W. 1954; Dobrowolski T., Nowoczesne malarstwo polskie, Wr.–Kr. 1960 II; Krajobraz i życie wsi polskiej, Kr. 1954; Kwas J., Akademia dla kobiet w Krakowie 1868–1924. Historia Wyższych Kursów dla Kobiet im. Adriana Baranieckiego, Kr. (w druku), Bibl. Krak., nr 114; Leśniak F., Artystyczne i historyczne zabytki m. Tarnowa, Tarnów 1911 s. 33; Nowolecki A., Pamiątka podróży cesarza Franciszka Józefa I po Galicji i dwudziestodniowego pobytu jego w tym kraju, Kr. 1881; Płażewska M., Warszawski Salon Aleksandra Krywulta (1880–1906) „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 10: 1966; Polskie malarstwo rodzajowe w. XIX–XX, Kr. 1954; Ryszkiewicz A., Henryk Rodakowski i jego otoczenie, Wr. 1953, Źródła do Dziej. Sztuki Pol., V; Zanoziński J., Realizm mieszczański II poł. XIX w., W. 1954; – Kozakiewicz S., Ryszkiewicz A., Warszawska „cyganeria” malarska, Wr. 1955, Źródła do Dziej. Sztuki Pol., VIII; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; – „Bibl. Warsz.” 1883 t. 1 s. 65, t. 2. s. 105; „Czas” 1880 nr 141, 1881 nr 27, 130, 1882 nr 26, 295, 296, 1884 nr 149; „Kłosy” 1871 2. półr. s. 41 1884 2. półr. s. 111–2 (A. Pług); „Kur. Warsz.” 1883 nr z 4 XI; „Tyg. Illustr.” 1884 2. półr. s. 10 (S. M. Rzętkowski), s. 33–4 (M. Bałucki); „Tyg. Powsz.” 1884 nr 27, 30; „Wędrowiec” 1875 2. półr. s. 398; – Arch. Paraf. św. Szczepana w Kr.: Księgi zmarłych; IS PAN: Materiały do Słownika Artystów Pol.; – Katalog Kolekcji Witolda Skórczewskiego w Krynicy, (rkp. w posiadaniu A. Ryszkiewicza w Warszawie).
Róża Jodłowska