Sanguszko (Sanguszkowicz) Hrehory (Grzegorz, Hrihory), kniaź z linii koszyrskiej (zm. 1602), kasztelan lubaczowski, potem bracławski. Był jedynym synem Lwa (zob.) i Hanny Ościkówny.
Początkowo wychowywał się S. na dworze krewnego Romana Sanguszki (zob.), a po jego śmierci (12 V 1571) pozostawał do pełnoletności, którą osiągnął ok. r. 1590, pod opieką Konstantego Wasyla Ostrogskiego. S. nie odgrywał większej roli politycznej. Dn. 10 I 1595 był na przedsejmowym sejmiku wołyńskim w Łucku i wraz z innymi podpisał instrukcję dla posłów na sejm. W r. n. wziął prawdopodobnie udział w poskramianiu powstania kozackiego Semena Nalewajki. Na sejmie w Warszawie, 20 II 1597, Zygmunt III nadal mu kaszt. lubaczowską; w maju 1598 występował już S. jako kaszt. bracławski. S. wyznawał prawosławie i angażował się w obronę swego Kościoła. W r. 1599 wziął udział w odbywającym się w Wilnie (15–30 V) z inicjatywy K. Ostrogskiego wspólnym zjeździe wyznawców prawosławia i protestantów. Wybrano go wówczas na jednego z prowizorów generalnych, którzy mieli bronić spraw cerkwi i zborów protestanckich. W początku r. 1600 uczestniczył S. w sejmie warszawskim (wotował 14 II). W 2. poł. t. r. był zaangażowany jako rotmistrz w przygotowania do wyprawy Jana Zamoyskiego na Wołoszczyznę; 26 VI prosił Zamoyskiego, aby wyznaczył mu na punkt zborny Włodzimierz albo Łuck «do snadniejszego zebrania żołnierzów. W spisie wojska biorącego udział w działaniach bojowych na Wołoszczyźnie nie ma jego roty; być może weszła ona w skład któregoś z pułków pod dowództwo zaciągniętego rotmistrza, a może zadanie S-i polegało na osłanianiu granic w czasie wyprawy. Dn. 5 V (st. st.) 1601 był obecny na zgromadzeniu szlachty wołyńskiej podczas sesji Trybunału Kor. w Lublinie; podpisał wtedy uchwałę o obronie prawosławia. Wówczas też, wraz z innymi, przez zakup domów i gruntów w Lublinie przyczynił się S. do uposażenia działającego tam przy cerkwi Przemienienia Pańskiego bractwa prawosławnego.
Po ojcu odziedziczył S. znaczne majętności. Główną ich podstawę stanowiły dobra wołyńskie. W pow. włodzimierskim należały do S-i zamek i miasto Kamień (Koszyrski) wraz z wsiami Olbel, Głuszek (Głusza), Wydert, Wrokomla, Police, zamek i miasto Koszyr, do którego należały wsie Stary Koszyr, Horodelec, Perewies, Miezów, Czeremczyn (Sczeremczyn), Borzowa, Sieliszcze. W pow. łuckim odziedziczył S. dobra horochowskie, które obejmowały zamek i miasto Horochów oraz przeszło 15 wsi. Tu także znajdowały się zamek i miasto Peremyl (Przemil) wraz z czterema wsiami (w chwili śmierci ojca S-i znajdowały się one w zastawie, po czym zostały wykupione przez opiekuna). Wg rejestru poborowego z r. 1583, dającego zresztą niepełną informację o stanie posiadania S-i na Wołyniu, on sam już wtedy zarządzał dobrami włodzimierskimi, natomiast łuckie pozostawały w gestii Ostrogskiego. Substancja majątkowa S-i zmieniła się w wyniku darowizn, spadków, rozstrzygnięć procesowych i różnorodnych licznych operacji majątkowych i pieniężnych, które przeprowadzał. Dn. 14 V 1584 sąd przyznał mu kamienicę w Wilnie zwaną Wirszyłowską (po Ościkach), co zakończyło długoletni spór o tę nieruchomość z kniaziem Jurijem Druckim-Sokolińskim. W r. 1590 S., jako krewny Ościków, wszedł zapewne także w posiadanie Tatarowicz w pow. mińskim i później Kobylnik w pow. oszmiańskim, które sprzedał w r. 1595. T. r. (19 V) Jan Ościk przekazał mu dobra Poniemunie (pow. wiłkomierski), które S. dwukrotnie (6 VII 1595 i 26 V 1598) zastawiał Marcinowi Tomaszkowiczowi i Zofii Warzewskim, a w końcu sprzedał je 9 VI 1598 Massalskim za 7 tys. kóp gr. lit. W r. 1591, po śmierci Fiodora Sanguszki, zaczął S. dochodzić swych praw do dóbr niesuchojeskich i czarnohorodzkich, na których Roman Sanguszko zapisał mu na wypadek bezpotomnej śmierci swego syna 20 tys. kóp gr. lit. S. miał prawo bądź wejść w posiadanie dóbr, bądź spadkobiercy testatora mieli mu wypłacić zapisaną na nich sumę. Opór córek Romana: Fiodory Aleksandrowej Prońskiej i Aleksandry Januszowej Zasławskiej i ich mężów wobec pretensji S-i skłonił go do wytoczenia krewniaczkom procesów nie tylko o wejście w użytkowanie dóbr, ale także o zwrot kosztowności, szat, broni i dział, które Roman zabrał z Horochowa i Peremyla w czasie pełnienia opieki nad S-ą. Zażądał także zwrotu dokumentów pozostających w rękach Prońskich i Zasławskich a dotyczących jego praw majątkowych. Sprawy przybierając niekorzystny obrót dla Prońskich i Zasławskich toczyły się w sądach ziemskich i w sądzie trybunalskim, a w r. 1595 miały zostać rozstrzygnięte przez sąd królewski podczas sejmu w Krakowie. Wówczas to kaszt. trocki Aleksander Proński, aby nie dopuścić do rozprawy, podstępnie uwięził plenipotenta S-i. Postępek ten wywołał skandal i śledztwo, a S. w spornej sprawie odwołał się do Trybunału Kor. w Lublinie, gdzie 7 VII 1595 zapadł wyrok przysądzający mu wysokie zadośćuczynienie pieniężne, co skłoniło stronę przeciwną do zawarcia (22–23 VII) z nim ugody, kładącej kres dalszym procesom. W tym miesiącu wziął też w zastaw od J. Zasławskiego, co być może miało związek z zawartą ugodą, dobra Żobryn, Diuksin i Kruhy.
Żona Zofia Howołczyńska (córka kniazia Jarosława) wniosła S-ce w posagu 14 tys. kóp gr. lit. przekazując mu je w r. 1593. Dn. 19 I 1594 S. zapisał jej dożywocie na dobrach horochowskich, zaś 1 II 1599 rozszerzył zapis dożywocia na wszystkie posiadane przez siebie majętności. Wspólnie z żoną 29 III 1593 oddał S. żydowskiemu małżeństwu Abramowi i Rykli Szmojłowiczom w pięcioletnią dzierżawę zastawną za 5 tys. złp. (pobrane z góry) dobra koszyrskie. T. r. wziął w zastaw od Kaspra Podbielskiego dobra Michnowicze i Bużaki w ziemi chełmskiej; nie mogąc spłacić pożyczonych od Fryderyka i Mikołaja Żegotów-Mojkowskich 3500 złp. oddał im te majętności w trzyletni zastaw (1597), by wreszcie obciążone powiększoną do 4300 złp. sumą zastawną na rzecz Żegotów sprzedać (w r. 1600) Janowi Zamoyskiemu. Z początkiem r. 1596 wziął S. w bezterminowy zastaw od małżeństwa Łaźniowskich w woj. bełskim wieś Rozdziałów i część Korczyna za 50 tys. złp. Dn. 10 IV 1598 sprzedał uzyskaną wcześniej w spadku po Lubeckich połowę włości Kosowo, natomiast trzymaną w zastawie przez żonę wieś Szczytyn przekazał Melchiorowi Gdeszyńskiemu, pożyczając mu równocześnie 1500 złp. T. r. w wyniku zakończenia familijnego sporu z woj. brzeskim lit. Mikołajem Sapiehą o dobra posagowe jego pierwszej żony Hanny Sanguszkówny (przyrodniej siostry dziadka S-i – Aleksandra, zob.), S. – ustąpiwszy Sapieże sporne majętności w pow. pińskim i słonimskim – uzyskał Koziatyń, Lemieszów i Werchostawie, a zdaje się, iż także zamek i miasto Mirków na Wołyniu. T. r. dokonał też S. zamiany dóbr z woj. wileńskim Krzysztofem Radziwiłłem. Za majętność Owantę (stanowiącą spadek po matce, a niezgodnie z prawem nadaną przez Stefana Batorego w r. 1581 Gabrielowi Bekieszowi i odzyskaną po śmierci króla) w pow. wiłkomierskim, Nowe Miasto i puszczę Ogłonnę uzyskał S. Połonnę w pow. łuckim oraz Urynicze, Bychowo i Bereżany w pińskim. Nadto Radziwiłł zrzekł się na jego rzecz domu i placów w Łucku. Odtąd Połonna stała się rezydencją S-i; troszczył się także o Horochów, opodal którego wybudował most i któremu 22 VII 1600 nadał prawo magdeburskie (potwierdzenie Zygmunta III z 10 III 1601). Nabywanie nowych włości tylko pozornie oznaczało powiększanie majątku S-i. Większość jego posiadłości była zadłużona, wiele oddanych w zastaw, aby zdobywać gotówkę na spłatę wierzycieli. Dn. 29 VIII 1601 zawarł kontrakt, w którym wspomnianym już Szmojłowiczom i Żydowi Gecowi Piercowiczowi Turczyńskiemu zastawiał za 40 tys. złp. dobra horochowskie i Peremyl z przynależnościami. Mimo iż kontrakt miał obowiązywać od Wielkanocy następnego roku, S. z góry pobrał 32 tys. złp. Równocześnie wziął od Jerzego Czartoryskiego za 31 tys. złp. w zastaw na 40 lat rozległą włość Zimno. Być może, iż wtedy nabył również wsie Horodyszcze, Horków, Bajew, Ozdór i Korszów. S. miał liczne sprawy w sądach nie tylko dochodząc swych pretensji majątkowych; pozywał także lub był pozywany o najazdy na dobra, zabór bydła, koni, zboża, zaoranie granic, nieoddawanie długów itp.
Dn. 20 IX 1601 w Połonnej, będąc chorym i wybierając się do Sandomierza na kurację, spisał S. testament. Rozporządził, by pochowano go w obrządku prawosławnym w cerkwi w Horochowie. Ponieważ żona S-i była już katoliczką i zapewne dzieci były wychowywane w katolicyzmie, zastrzegł się, żeby po jego śmierci nie zmieniano na rzymskokatolicki obrządku w cerkwiach leżących w jego dobrach. Zobowiązywał również żonę do wybudowania w Koszyrze, Peremylu, Horochowie i Kamieniu szpitali i do dbania o ubogich. Jej również powierzył opiekę nad dziećmi, a dodatkowymi opiekunami ustanowił Jana Karola Chodkiewicza, Marka Sobieskiego i Stanisława Żółkiewskiego. S. zmarł między 11 III a 26 VI 1602, kiedy to jego testament został okazany w grodzie włodzimierskim.
Wdowa Zofia (zm. 1605 i pochowana w Samborze) już w r. 1603 była żoną Stanisława Bonifacego Mniszcha (zob.). S. pozostawił syna Adama Aleksandra (zob.) oraz córki Annę i Aleksandrę.
Aleksandra (1594 – 10 IX 1625) wstąpiła ok. r. 1612 do zakonu bernardynek we Lwowie, gdzie przyjęła imię zakonne Magdaleny, i zasłynęła z pobożności. Anna poślubiła (w r. 1621) Jerzego Krasickiego, star. dolińskiego, chorążego halickiego, znanego z awanturnictwa.
Portret żony S-i Zofii w Muz. Okręgowym w Tarnowie; Boniecki, VII 310; tenże, Poczet rodów; Dworzaczek; Kojałowicz, Compendium; Monografia ks. Sanguszków, Oprac. B. Gorczak, Z. L. Radzimiński, Lw. 1906–11 III 162–95; Niesiecki, I 220 (błędnie, że S. w r. 1575 był kaszt. bracławskim), VI 436; Żychliński, II 136, V 291–2 (mylnie, że był woj. wołyńskim), XI 185; Wolff, Kniaziowie lit.-rus.; tenże, Senatorowie W. Ks. Lit., s. 98; – Chodynicki K., Kościół prawosławny a Rzeczpospolita Polska, W. 1934; Janiszewska-Mincer B., Rzeczpospolita Polska w l. 1600–1603, Bydgoszcz 1984; Likowski E., Unia brzeska, W. 1907 s. 17; Łoziński J., Prawem i lewem, Kr. 1957 I–II (dotyczy J. Krasickiego); Łukaszewicz J., Dzieje kościołów wyznania helweckiego w Litwie, P. 1842 s. 174; tenże, O kościołach braci czeskich w dawnej Wielkiej Polsce, P. 1835 s. 174–87; Rzońca J., Rzeczpospolita Polska w l. 1596–1599, Opole 1990; Stadnicki K., Synowie Giedymina, Lw. 1853 II 268; Tarnawski A., Działalność gospodarcza Jana Zamoyskiego, Lw. 1935; Żukowicz P. N., Bor’ba protiv unii na sovremennych ej litovsko-pol’skich sejmach (1565–1600), Pet. 1897 s. 115; – Akty Vil. Archeogr. Kom., XIV 606–20; Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, I 205–14; Arch. Jugo-zap. Rossii, cz. II t. 1 s. 135, 173–215, 327, cz. V t. 1 s. 91–7, cz. VI t. 1 s. 283–9; Arch. Sanguszków, VII; Opisanije kievosofijskogo sobora i kievskoj erarchii, Kiev 1825, Prib. 75; Pamjatniki izdannye Kommissieju dlja rozbora drevnich aktov, Kiev 1846–59 I cz. 2 s. 85–95, III cz. 2 s. 60, 181–6; Źródła do dziejów polskich, Wyd. M. Grabowski, A. Przezdziecki, M. Malinowski, Wil. 1843 s. 154–60; Źródła Dziej., XIX 86, 114, 125; – AGAD: BOZ nr 237 (listy S-i do Zamoyskiego przypisane mylnie przez archiwistę Samuelowi Sanguszce – informacja Mirosława Nagielskiego z W.), Metryka Kor., nr 140 k. 228–228v., nr 142, k. 202– 202v. (błędnie jako Janusz).
Irena Kaniewska