Singer (Zynger) Icchak (Icek, Icchok, Isaac) Hersz, pseud.: Icchok Baszewis, Icchok Cwi, Icchok Warszawski, D. Segal (1904–1991), pisarz, krytyk i publicysta żydowski piszący w języku jidysz. Ur. 14 VII w Leoncinie, był synem Pinchasa Menachema Zyngera i Baszewy z Zylbermanów, młodszym bratem Izraela Joszuy Singera (zob.).
W r. 1908 rodzina Zyngerów zamieszkała w Warszawie, gdzie ojciec był «pokątnym rabinem» na ul. Krochmalnej, w dzielnicy żydowskiej biedoty i ludzi marginesu społecznego. Dzieciństwo i lata chłopięce w rygorystycznoreligijnej atmosferze domu rodzicielskiego, który był jednocześnie domem modlitwy i izbą sądowo-rozjemczą ojca, przedstawił S. w cyklu opowiadań autobiograficznych Majn tatns bes-din štub (New York 1956; przekład I. Wyrzykowskiej pt. Urząd mojego ojca, W. 1992). S. uczęszczał do chederu, a później – do r. 1917 – pod opieką ojca samodzielnie studiował Talmud w pobliskich domach modlitwy i nauki. Pod wpływem siostry Estery Hindy i starszego brata Izraela Joszui czytał też dużo przypadkowych lektur, łącznie z powieściami sensacyjnymi drukowanymi w odcinkach w prasie jidysz. W towarzystwie rówieśników zdradzał już wówczas skłonność do opowiadania i fantazjowania. Wcześnie poznał ludzi z kręgu literacko – artystycznego, do którego należał starszy brat. W okresie pierwszej wojny światowej, na skutek panującego w Warszawie podczas okupacji niemieckiej głodu, matka z dwojgiem młodszych dzieci wyjechała do rodziny w Biłgoraju, gdzie S. spędził l. 1917–22 w dwóch skrajnie odmiennych środowiskach – religijnej rodziny i zlaicyzowanej żydowskiej młodzieży miasteczka. Tu w wieku piętnastu lat nauczył się języka polskiego; nadal bardzo dużo i chaotycznie czytał po hebrajsku, w jidysz i także po polsku. Podjął też pierwsze próby pisania po hebrajsku. Chciał wrócić do Warszawy, do starszego brata, który wówczas zyskał już sławę pisarza w jidysz. Nie udało mu się zrealizować zamiaru nauki w religijnej szkole średniej Tachkemojni w Warszawie.
W r. 1923 S. zamieszkał w Warszawie, zgolił zarost i zrzucił tradycyjny strój żydowski. W r. 1924 dostał pracę korektora nowo powstałego literackiego tygodnika w jidysz „Literariše bleter”, którego jednym z założycieli był jego brat. T. r. wydrukował kilka opowiadań w języku hebrajskim w dzienniku „Hajom”. W r. 1925 zadebiutował w jidysz opowiadaniem pt. Ojf der elter (Na starość), nagrodzonym na konkursie literackim „Literariše bleter”. T. r. zaczęły się na łamach tego tygodnika ukazywać opowiadania S-a pod jego stałym pseud. literackim Icchok Baszewis, pochodzącym od imienia matki. W tymże tygodniku ogłosił pod pseud. Icchok Cwi serię wywiadów z artystami i pisarzami. Publikował nadto opowiadania w czasopismach: „Di jidiše velt” i „A mol in a jojvl” oraz w dziennikach „Hajnt” i „Undzer ekspres”. W l. 1929–32 utrzymywał się z przekładów na jidysz z niemieckiego („Na zachodzie bez zmian” E. M. Remarque’a, „Czarodziejska góra” T. Manna i in.) i z hebrajskiego („Arabowie – opowiadania ludowe” M. Smilanskiego). W l. trzydziestych przerabiał niemieckie powieści brukowe, przenosząc je w tło polsko-żydowskie i przeróbki te drukował anonimowo w odcinkach w dziennikach „Varšaver radio” i „Parizer hajnt”. Wraz z przyjacielem, poetą Aronem Cejtlinem, redagował w tym czasie miesięcznik literacki „Globus”, który przeciwstawiał się dominacji komunizujących parii politycznych w literaturze jidysz w Polsce. W tymże czasopiśmie, poza esejami krytycznymi, opublikował w r. 1933 w odcinkach swą pierwszą powieść historyczną Der sotn in Goraj (Szatan w Goraju). Stała się ona też jego debiutem książkowym w r. 1935 (wydana przez „Bibliotek fun jidišn p.e.n. klub” w Warszawie), zyskując mu opinię utalentowanego młodego pisarza.
W r. 1935 S. wyemigrował do USA i osiadł w Nowym Jorku, stając się z czasem stałym współpracownikiem bardzo wówczas popularnego dziennika nowojorskiego w języku jidysz „Forverts”. W l. 1935–6 ogłaszał w nim powieść o J. Franku – Der zindiker mošiach (Grzeszny mesjasz), ale uważając ją za nieudaną, przerwał druk przed jej zakończeniem, co więcej – zrażony tym niepowodzeniem – zarzucił beletrystykę na siedem lat i zajął się wyłącznie publicystyką, aż do r. 1943, kiedy zaczął znowu drukować swe opowiadania. W „Forverts” publikował S. (do l. osiemdziesiątych) powieści w odcinkach (ponad 30 tytułów, z których tylko 9 ukazało się potem w formie książkowej), większość krótkich opowiadań, publicystykę oraz prace z zakresu krytyki literackiej. Dostarczał temu dziennikowi swoje utwory cztery razy w tygodniu: dwa razy beletrystykę, a dwa razy teksty innego rodzaju. Dla beletrystyki i krytyki używał pseud. Icchok Baszewis i Icchok Warszawski, w publicystyce posługiwał się pseud. D. Segal. Prace swe drukował też w nowojorskich miesięcznikach literackich: „Di cukunft”, „Jidišer kemfer” i „Švive”. Publikował także w Tel-Avivie w kwartalniku „Di goldene kejt”. W r. 1953 opowiadanie Gimpl tam (Gimpel głupek) ukazało się w przekładzie angielskim S. Bellowa w nowojorskim ,,Partisan Review”, otwierając S-owi drogę do sławy w przekładach angielskich, a poprzez nie – w tłumaczeniach na inne języki. Począwszy od l. pięćdziesiątych po żydowskim pierwodruku gazetowym powieści ukazywały się najpierw anglojęzyczne wydania książkowe, a dopiero później, i to nie zawsze, książkowe wydania w jidysz. S. został wyróżniony licznymi nagrodami, m. in. dwukrotnie (1970, 1974) National Book Award, i wieloma honorowymi doktoratami, m. in. Uniwersytetu Hebrajskiego w Jerozolimie (1975). W r. 1978 – jako jedyny spośród pisarzy tworzących w jidysz – otrzymał nagrodę Nobla. W uzasadnieniu stwierdzono, że «pełna namiętności sztuka narracyjna» S-a, «zakorzeniona w polsko-żydowskiej tradycji kulturalnej», ukazuje żywo uniwersalne sytuacje ludzkie.
Spuścizna pisarska S-a jest ogromna i tylko częściowo ujęta w opracowaniach bibliograficznych. S. jest uznanym mistrzem krótkiego opowiadania i noweli. Tłem ich jest najczęściej dzielnica żydowska Warszawy, okolice ul. Krochmalnej, jak również miasteczka Lubelszczyzny i Zamojszczyzny przed pierwszą wojną światową. Pisarz wykreował w nich niezmiernie bogatą galerię postaci – chasydów, tradycyjnych uczonych żydowskich, prostaków, dziwaków, staruszek. Wszystkie jego postacie, często występujące w funkcji narratorów, posługują się specyficznym językiem, opartym na polskim (tzw. centralnym) dialekcie jidysz. Z tego dorobku ukazały się w języku jidysz zaledwie cztery większe, nie zawsze dobrane tematycznie, zbiory opowiadań: Gimpl tam un andere dercejlungen ( New York 1963), Majses fun hintern ojvn ( Tel-Aviv 1971), A Špigl un andere dercejlungen ( Jérusalem 1975, z przedmową Ch. Shmeruka). W innych zbiorach, jak również w tomach zawierających przekłady angielskie, kolejność utworów jest przypadkowa. Wszystkie wymienione dalej w porządku chronologicznym zbiory zostały przełożone na język angielski za życia autora, czasem przy jego udziale. Wszystkie też zostały wydane po polsku w tłumaczeniach – z nielicznymi wyjątkami – z angielskiego: Gimpel the Fool (1957 – Gimpel głupek, przeł. A. Zasadziński, W. 1994), Short Friday (1963 – Krótki piątek, przeł. D. Bogutyn, Gd. 1992), The Seance and Other Stories (1968 – Seans i inne opowiadania, przeł. G. Kurzątkowska, Gd. 1994), The Spinoza of Market Street (1961– Spinoza z ulicy Rynkowej, przeł. M. Adamczyk-Garbowska, Gd. 1995), A Friend of Kafka (1970 – Przyjaciel Kafki, przeł. E. Petrajtis-O’Neill, W. 1994), A Crown of Feathers (1973 – Korona z piór, przeł. P. Śpiewak, P. 1994), Passions (1975 – Namiętności, przeł. E. Petrajtis-O’Neill, Gd. 1992), Old Love (1979 – Późna miłość, przeł. M. Adamczyk-Garbowska, Wr. 1993), The Image and Other Stories (1983 – Zjawa i inne opowiadania, przeł. A. Zbierska, Gd. 1993), The Death of Methuselah (1988 – Śmierć Matuzalema, przeł. I. Wyrzykowska, W. 1991). W r. 1982 S. dokonał reprezentatywnego wyboru czterdziestu siedmiu opowiadań The Collected Stories of Isaac Bashevis Singer, który ukazał się, jak większość jego utworów, początkowo w wydawnictwach «Farrar, Straus and Giroux – New York» i «Jonathan Cape – London», a następnie w edycji kieszonkowej w wydawnictwach «Penguin» i w in., w masowych nakładach.
Od r. 1966 S. stał się znany również jako autor opowiadań dla dzieci. Tylko część z nich jest oryginalna, wiele jest przeróbką opowiadań dla dorosłych lub zostały zaczerpnięte z folkloru żydowskiego, z tradycji chasydzkiej i rodzinnej. Ukazały się one w ok. dwudziestu zbiorkach z ilustracjami często wybitnych artystów amerykańskich (w r. 1984 większość ich została zebrana w Stories for Children; w języku polskim pt. Opowiadania, przeł. E. Petrajtis-O’Neill i D. Bogutyn, W. 1993). W języku polskim wyszła także Moc światła (przeł. D. Bogutyn, Gd. 1991).
W dorobku powieściowym S-a centralne miejsce zajmują utwory o tematyce historycznej a dotyczące różnych okresów dziejów Żydów w Polsce. W X w. umieszczona jest akcja powieści Der Kenig fun di felder (1980, w odcinkach w „Forverts”, The King of the Fields, 1988, Opowieść o królu, przeł. T. Bieroń, Kr. 1993). W The Slave (1962, – Niewolnik, przeł. I. Wyrzykowska, W. 1991) przedstawione są losy uczonego żyda, pozostającego w niewoli u chłopów polskich po powstaniu B. Chmielnickiego, i jego ukochanej żony Wandy, która przeszła na judaizm. Wiek XVII to również czas akcji wspomnianego już debiutu książkowego Szatan w Goraju (Wr. 1995, jedyny bezpośredni przekład powieści S-a z jidysz na polski M. Adamczyk-Garbowskiej i Ch. Shmeruka). Powieść ta przedstawia zbiorową psychozę mesjanistyczną w miasteczku żydowskim w Polsce w czasach Sabataja Cwi. Śmiałe potraktowanie erotycznych przejawów tej psychozy stanowi o nowatorstwie utworu, uważanego za najlepszą powieść S-a. Powieściową biografią Jakuba Franka jest wzmiankowany już Der zindiker Mošiach. Frankistom w dziewiętnastowiecznym Lublinie i w Warszawie poświęcił S. powieść Der man fun chalojmes (Marzyciel), która ukazała się tylko w odcinkach w ,,Forverts” (1970–1), zaprezentowana czytelnikom jako przekład na jidysz z oryginału napisanego rzekomo przez narratora po polsku.
Szeroką panoramę życia Żydów i Polaków 2. poł. XIX w. zawiera powieść Der hojf (,,Forverts” 1953–5, po angielsku The Manor, 1967) i The Estate (1968 – Dwór i Spuścizna, przeł. I. Wyrzykowska, W. 1983); pierwowzorem jednej z występujących tu postaci jest Leopold Kronenberg. Jako kontynuację jej wątków (trzecią część angielskojęzycznej trylogii) traktował S. wcześniejszą Di familie Muškat (New York 1950, The Family Moskat, 1950 – Rodzina Muszkatów, przeł. J. Borowik, W. 1992), choć ukazał tu inne postaci i środowisko. Na tle wspomnień o własnej młodości S-a w Polsce międzywojennej osnute są powieści: Der šrajber klub ( 1956), A šifkejn Amerika ( 1963), Vidervuks (1969–70), Der fartribener zun ( 1971–2) i Der certyfikat (1967, The Certificate, 1992 Certyfikat, przeł. E. Petrajtis-O’Neill, Gd. 1993), Nesome ekspedicjes („Forverts” 1974, wersja angielska, gruntownie przerobiona pt. Shosha, 1978 – Szosza, przeł. S. Sal, W. 1991). Życie żydowskich emigrantów z Polski w Ameryce przedstawiają powieści Buntarn (Rebelianci) i Jarme i Kejle („Forverts” 1973–4). S. planował także powieść o środowisku przestępczym i półświatku żydowskim Warszawy przed pierwszą wojną światową; zachowały się jedynie opowiadania i wersje brulionowe, które miały być jej podstawą, jak np. Šojm w odcinkach w „Forverts” (1967), Scum (1991 – Szumowiny, przeł. Ł. Nicpan, Gd. 1992).
S. unikał bezpośredniego przedstawiania holocaustu w swojej twórczości. Występuje on jednak w jego pismach pośrednio, jak np. w monologu demona w opowiadaniu Majse Tiševic (Ostatni demon w zbiorze Krótki piątek), a także w powieści Sonim (,,Forverts” 1966, Enemies, 1972 – Wrogowie, przeł. L. Melchior-Jahil, W. 1992), ukazującej środowisko ocalałych Żydów polskich żyjących w powojennym Nowym Jorku w cieniu swoich przeżyć z okresu zagłady. W powieść Farlojrene nešomes (,,Forverts” 1981–2, wyd. książkowe pt. Meshugah, 1994 – Meszuge, przeł. A. Zbierska, Gd. 1995) wprowadził S. to samo środowisko.
Z bogatej spuścizny powieściowej S-a należy jeszcze wymienić powieści The Magician of Lublin (1960, Der kuncnmacher fun Lublin, Tel-Aviv 1971, Sztukmistrz z Lublina, przeł. K. Szerer, W. 1983) i Der baal-tšuve (Tel-Aviv 1974, The Penitent, 1983 – Pokutnik, przeł. P. Smogorzewski, Tor. 1992), z których każda w odmienny sposób i w odmiennym usytuowaniu historycznym przedstawia ucieczkę od grzechu i doczesnych namiętności.
S. kilkakrotnie podejmował próby autobiograficzne. O Majn tatns bes-din štub była już mowa. Obszerne wspomnienia Fun der alter un najer hejm (1963–5) nie doczekały się książkowej edycji. Natomiast Glojbn un cvejfl ( 1974–8) jest tłumaczona na wiele języków z angielskiej wersji Love and Exile (1984 – Miłość i wygnanie, przeł. L. Czyżewski, Wr. 1991). Na wpół autobiograficzny charakter mają też cykle Menšn ojf majn veg ( 1958–60, 232 opowiadania) i Tipn un geštaltn fun a mol un hajnt (1961–2), które nie zostały opublikowane w formie książkowej.
W toku przekładów na język angielski zwykł S. rewidować swoje utwory, a w szczególności powieści. Powodowało to często radykalne zmiany i skróty w porównaniu z pierwotnym tekstem w jidysz, a czasem nawet odmienną interpretację przedstawianej rzeczywistości. W tłumaczeniach znikają też charakterystyczne cechy językowostylistyczne, które są bardzo istotnym walorem pisarstwa S-a. Pomijanie oryginału nie pozwala w pełni dostrzec niezwykłego zakorzenienia S-a w szeroko rozumianej tradycji żydowskiej zarówno pisanej, od Biblii, Talmudu i mistyki począwszy, jak i przechowanej w folklorze Żydów polskich. S. umiał przedstawić tę tradycję od wewnątrz, ujawniając zarazem niezwykłe uwrażliwienie na przejawy modernizacji i wyobcowania widoczne wśród ostatnich pokoleń Żydów przed zagładą.
Mimo różnorodności daje się w twórczości S-a zauważyć szczególne zainteresowanie demoniczną, niesamowitą siłą psychiki człowieka i jego seksualnością, a w związku z tym powtarzające się modele struktur fabularnych, szczególnie w powieściach, jak np. – wg sformułowania samego autora – «cierpienia poligamicznego Wertera», tj. perypetie bohatera powieściowego cierpiącego z powodu jednoczesnego związku z kilkoma kobietami. Odwrotną stroną tego modelu jest tęsknota za tradycyjnym, opartym na wierności, związku z jedyną kobietą podobną do własnej matki. W utworach S-a, zwłaszcza w powieściach historycznych, w które wpisana jest zazwyczaj projekcja problematyki okresu międzywojennego, dużo miejsca zajmują stosunki polsko-żydowskie. Ukazane są tu w nawiązaniu do istniejących w żydowskim środowisku stereotypów kulturowych w ujęciach silnie ambiwalentnych.
Twórczość dramatyczna S-a ograniczała się do przeróbek własnych utworów na słuchowiska dla radia w jidysz w Nowym Jorku i utwory teatralne. S. wspomina w swojej autobiografii inscenizacje Rodziny Muszkatów, Urzędu mojego ojca oraz krótkich opowiadań. Niektóre utwory S-a doczekały się inscenizacji w wielu teatrach świata w jidysz, po angielsku, hebrajsku i w innych językach. W Polsce szczególnym powodzeniem cieszyła się inscenizacja Sztukmistrza z Lublina w Teatrze Współczesnym we Wrocławiu w r. 1987. Kilka powieści i opowiadań S-a doczekało się adaptacji filmowych: The Magician of Lublin (1977), Yentl (1984), Enemies (1990) i in.
Ważne miejsce w dorobku S-a zajmuje krytyka literacka, którą uprawiał jeszcze będąc w Polsce i kontynuował przez wiele lat niemal co tydzień na łamach „Forverts”. Poza recenzowaniem nowości omawiał ogólne problemy literackie, zwłaszcza literatury w języku jidysz. W jego twórczości krytycznej uderza konsekwentna negacja nurtów modernistycznych w poezji. Esej O literaturze jidysz tworzonej w Polsce (1943) jest pierwszą wnikliwą, choć kontrowersyjną próbą podsumowania okresu międzywojennego tej literatury. Felietony, eseje, wywiady (przeł. z jidysz T. Kuberczyk, wstęp Ch. Shmeruk, W. 1993) są jedynym istniejącym wyborem pism niebeletrystycznych pisarza.
W r. 1987 S. zamieszkał w Miami Beach na Florydzie. W ostatnich latach życia cierpiał na zanik pamięci. Zmarł 24 VII 1991 w Miami Beach; został pochowany na żydowskim cmentarzu Beth El Cemetery w Paramus, New Jersey.
Małżeństwo S-a , zawarte w r. 1940 w Nowym Jorku, z Almą z Haimannów, 1.v. Wasserman, było bezdzietne. Z nieformalnego związku jeszcze w Polsce z Rachelą (Runią) Poncz pozostawił jedynego syna Izraela Zamira (ur. 1929), dziennikarza zamieszkałego w Izraelu, tłumacza książek swego ojca na język hebrajski.
Miller D. N., Bibliography of Isaac Bashevis Singer 1924–1949, New York 1983; tenże, A Bibliography of Isaac Bashevis Singer 1950 – June 1952, New York 1979; Pilarczyk K., Przewodnik po bibliografiach polskich judaików, Kr. 1992; Pol. Bibliogr. Liter. za r. 1977 i n.; Enc. Judaica (Jerusalem), 1972 IV (fot. bibliogr.); Haenciklopedia haivrit, Supl. 1983 II 322 4; Leksikon fun jidiše šrajbers, Novy Jork 1986 s. 60–8; – The Achievment of Isaac Bashevis Singer, Ed. M. Allentuck, Carbondale 1969 (bibliogr.); Adamczyk-Garbowska M., Polska Isaaca Bashevisa Singera. Rozstanie i powrót, L. 1994 (bibliogr., fot.); Alexander E., Isaac Bashevis Singer, Boston 1980 (bibliogr.); tenże, Isaac Bashevis Singer. A Study of the Short Fiction, Boston 1990 (bibliogr.); Buchen I. H., Isaac Bashevis Singer and the Eternal Past, New York 1968; Burgin R., Rozmowy z Isaakiem Bashevisem Singerem, Gd. 1992; Catt M., My Uncle Vitzhak: A Memoir of I. B. Singer, „Commentary” 1992 [grudzień] s. 25–32; Critical Views of Isaac Bashevis Singer, Ed. I. Malin, New York 1969; Fear of Fiction: Narrative Strategies in the Works of Isaac Bashevis Singer, Ed. D. N. Miller, Albany 1984 (bibliogr.); Guzlowski J. Z., Isaac Bashevis Singer Treatment of Anty-Semitism, ,,The Polish Review” 1992 nr 3 s. 297–312; Kresh P., Isaac Bashevis Singer: The Magician of West 86th Street. A Biography, New York 1979 (fot., bibliogr); Lee G. T., From Exile to Redemption: The Fiction of Isaac Bashevis Singer, Southern Illinois 1987 (bibliogr.); Norich A., The Family Singer and the Autobiographical Imagination, „Prooftexts”, I, 1990 s. 91–108; Recovering the Canon: Essays on Isaac Bashevis Singer, Ed. D. N. Miller, Leiden 1986 (bibliogr.); Rosenblatt P., Koppel G., Isaac Bashevis Singer on Literature and Life, University of Arizona 1971; Roskes D. G., The Demon as Storyteller: Isaac Bashevis Singer, w: tenże, A Bridge of Longing: The Lost Art of Yiddish Storytelling, Cambridge 1955 s. 266–306, 394–401 (bibliogr.); Saposnik I., Translating „The Family Muskat”: The Metamorphosis of a Novel, „Yiddish” 2, 1973 (bibliogr.); Shmeruk Ch., Bashevis Singer – In Search of his Autobiography, „The Yewish Quarterly” [No] 4 (108) 1981 2 s. 28–36 (bibliogr.); tenże, The Frankist Novels of Isaac Bashevis Singer, „Studies in Contemporary Jewry” [No] 13, 1996; tenże, Historia literatury jidysz, Wr. 1992; tenże, Icchok Baszevis der majse-dercejlav far kinder, „Oksforder Yiddish” [No] 3, 1995 s. 233–80 (bibliogr., fot.); tenże, Stosunki polsko-żydowskie w powieściach historycznych Isaaca Bashevisa Singera, „Akcent” 12, 1993 s. 124–34; Siegel B., Isaac Bashevis Singer, Minneapolis 1969; Sinclair C., The Brothers Singer, London 1982 (fot., bibliogr.); Studies in American Jewish Literature. Isaac Bashevis Singer, „A Reconsideration” I, 1981 (fot., bibliogr.); Tuszyńska A., Singer. Pejzaże pamięci, Gd. 1994; Wolicka E., Wśród swoich obcy. Problem stosunków żydowsko-polskich w utworach Izaaka Bashevisa Singera, „Krytyka” 1993 nr 40 s. 211–21; Yungman M., Singers Polish Period: 1924–1935, „Yiddish” [No] 2–3, 1985, s. 25–38 (bibliogr.); Zadrzyńska E., Widok z okna. Ostatni wywiad z B. Singerem, „Polityka” 1991 nr 51–52 (fot); Zamir I., Mój ojciec Bashevis Singer, Przeł. z hebrajskiego A. Klugmna, W. 1955 (fot).
Chone Shmeruk