Malczewski (Skarbek-Malczewski) Ignacy h. Abdank (ok. 1730–1782), marszałek wielkopolski konfederacji barskiej. Syn Macieja i Jadwigi z Przyjemskich. Posiadał w pow. poznańskim Nieczajnę i Sepno, a po ich sprzedaży w pow. pyzdrskim Węgierskie i Graboszewo. Trzymał (od ok. 1758) pod Środą niewielką królewszczyznę Płowce (Pławce), stąd tytułował się starostą płowskim. W r. 1764 posłował z woj. kaliskiego na sejm elekcyjny i podpisał wybór Stanisława Poniatowskiego. Politycznie związany był ze spokrewnionym przez żonę A. S. Młodziejowskim, kanclerzem w. kor. Do konfederacji barskiej przystąpił w drugiej połowie czerwca 1768 r. i na czele 40 drobnej szlachty działał w pow. pyzdrskim. Na zjeździe w Kole (ok. 5 IX) podporządkował się regimentarzowi Jakubowi Ulejskiemu i w stopniu rotmistrza prowadził z nim przez resztę września pomyślną partyzantkę. Brał udział w rozpędzeniu Trybunału Bydgoskiego (14 IX), a następnie w samodzielnej wyprawie na Pomorze w kierunku Chojnic. Dn. 24 IX walczył w zaciętej, a nierozstrzygniętej bitwie w Wieleniu, a w dwa dni później w zwycięskiej potyczce pod Lwówkiem. Na wiadomość o śmierci Ulejskiego (która jednak okazała się fałszywą), M. został 8 X w Kaliszu okrzyknięty regimentarzem wielkopolskim. W ciągu kilku tygodni zebrał do 3 500 ludzi, z którymi przez całą jesień i zimę prowadził, ze zmiennym szczęściem, potyczki z drobnymi oddziałami rosyjskimi. Na zjeździe ziemiaństwa i starszyzny wojskowej w Pyzdrach 30 X potwierdzono M-ego na stanowisku regimentarskim. W końcu listopada wciągnięty został przez Adama Krasińskiego do udziału w tzw. „Projekcie generalnym”. M. miał wg niego dopomóc w skonfederowaniu Prus Królewskich i Mazowsza, a następnie szachować Warszawę. Akcja załamała się jednak już w swej początkowej fazie. M. poniósł klęskę najpierw 30 XI pod Wronkami, a 4 XII pod Łobżenicą, po czym rozpuścił wojsko na kilkanaście dni.
Dn. 29 XII 1768 w Koninie nieliczne grono obywateli, przy znacznej obecności wojska, dokonało elekcji M-ego na marszałka. Nieobsadzenie stanowiska regimentarskiego, do którego wciąż wnosił pretensję J. Ulejski, a reflektował również Józef Gogolewski, stało się przyczyną rozłamu w szeregach wielkopolskich. Ulejski wyłamał się spod zwierzchnictwa M-ego, a Gogolewski, przygotowujący zamach na marszałka, wpadł w jego ręce i 17 I 1769 w Popowie w woj. sieradzkim skazany został na karę śmierci przez rozstrzelanie. Z początkiem stycznia M. rozpoczął akcję zmierzającą do rozszerzenia konfederacji w Prowincji Wielkopolskiej. Dopomógł zbrojnie do zawiązania konfederacji łęczyckiej (12 I), odnowienia sieradzkiej (15 I) i gostyńskiej (28 I), powstania sochaczewskiej (14 II) i w tym samym czasie rawskiej. M. akcję tę prowadził nie bez sugestii czynników warszawskich. Szybka jednak i energiczna kontrakcja przywódców konfederackich, w szczególności Katarzyny Sapieżyny, łowczyny lit., sprowadziła M-ego, już w końcu stycznia na tory polityki A. Krasińskiego.
W ostatnich dniach stycznia 1769 M. zgromadził w Malanowie w pow. kaliskim przeszło 4 000 wojska, w tym ok. tysiąc łęczycan i sieradzan oraz 500 szlachty. Uchwalono tam wówczas wysoki podatek nadzwyczajny (1 czerwony zł z dóbr szlacheckich i 3 czerwone zł – z królewskich i duchownych), postanowiono zorganizować 3 000 piechoty, a liczbę kawalerii powiększyć do 5 280 koni. Pod Turskiem (2 lub 3 II) stoczył potyczkę z oddziałem wojsk rosyjskich, a następnie ruszył na południe. Dn. 9 II podstępem, pod pozorem słuchania mszy św. opanował twierdzę jasnogórską, której obronę powierzył Aleksandrowi Konarskiemu. Dn. 11 II stoczył w Częstochowie przy kaplicy Św. Rocha przeszło 10 godzin trwającą bitwę, w toku której nie potrafił wykorzystać liczebnej przewagi i początkowych sukcesów. W dn. 8 i 9 III M. ukarał śmiercią 5 przywódców dysydenckich tzw. buntu skwierzyńskiego. W trakcie przygotowań do wyprawy na Warszawę zaskoczony został przez I. Drewicza. Nie przyjął jednak spotkania i rozpoczął odwrót; dopadnięty poniósł klęskę pod Pakością (19 III), drugą pod Wilczynem (21 III) i trzecią tego samego dnia pod Kleczewem. W Turku następnego dnia rozpuścił żołnierzy, udzielając im do końca kwietnia swoistego rodzaju urlopu. Sam przeszedł pod Pońcem granicę śląską i w Żmigrodzie, pod nazwiskiem Graboszewskiego, przygotowywał wiosenną kampanię. Już 14 IV wydał w obozie pod Kaliszem uniwersał, w którym wezwał wszystkich urlopowanych na koń. Dn. 7 V na kole popisowym pod Kaliszem zgromadził ok. 2 000 ludzi, a 15 V we Wschowie zjazd obywatelski i urzędników obu województw potwierdził M-ego na stanowisku marszałkowskim. Przez następne dwa miesiące trwał okres «uprzykrzonych… gonitw i utarczek» głównie w południowej Wielkopolsce i w Gnieźnieńskiem. Mimo oczywistej przewagi M. nie potrafił jednak zniszczyć dużo słabszego przeciwnika.
Gdy Rosjanie opuścili Poznań, M. przybył do stolicy Wielkopolski 4 VII 1769. Utworzona 6 VIII na poznańskim zjeździe ziemiańskim Izba Konsyliarska ograniczyła mocno dotychczasowe uprawnienia marszałkowskie M-ego, pozostawiając mu jedynie dowództwo nad wojskiem z udziałem 4 konsyliarzy wyznaczonych przez Izbę. W sierpniu przygotowywał M. po raz drugi wyprawę na Warszawę. Zgromadził w okolicach Łęczycy i Łowicza ok. 10 000 ludzi. Na przełomie sierpnia i września z nieznanych powodów M. zmienił plany i ok. 4 IX zarządził dekoncentrację wojska. Równocześnie prowadził akcję nad skonfederowaniem Prus Królewskich. Najpierw przymusił «Prusaków» do zebrania się w Sztumie (21–27 VII) i zorganizowania tzw. «jednoty dusz», a następnie na jej fundamencie do zawiązania konfederacji pomorskiej (16 VIII), chełmińskiej (30 IX) i malborskiej (30 IX). Na 23 X 1769 zwołał M. do Poznania marszałków wielkopolskich. Pozostawał wówczas, przez krótki zresztą okres czasu, pod silnym wpływem Jana Ponińskiego, zausznika Teodora Wessla. Z tego też głównie względu marszałkowie zgromadzeni w Poznaniu odrzucili kandydaturę M-ego na stanowisko marszałka Prowincji. Psuły się również stosunki między M-m a Izbą Konsyliarską, która nie potrafiła zapewnić punktualnej płacy wojsku i należytego zaopatrzenia go w sprzęt wojskowy. Przez resztę jesieni i początek zimy M. pomagał Pomorzanom w organizowaniu oddziałów zbrojnych i ubezpieczał je przed wypadami garnizonu rosyjskiego w Toruniu. Nie skoordynował jednak akcji z komendantem wojsk Generalności Adamem Szaniawskim, wskutek czego ten ostatni poniósł ciężką klęskę pod Dobrą (23 I 1770).
M., który posiadał wówczas 6 000 wojska oraz duże zaufanie większości marszałków Prowincji Wielkopolskiej, zdecydował się na zrealizowanie kilkakrotnie wysuwanego planu opanowania Warszawy. Z konfederacjami gostyńską, kujawską, sochaczewską i częścią poznańsko-kaliskiej, w łącznej sile ok. 4 000 ludzi i 13 armat, niepostrzeżenie zbliżył się do Warszawy. Pod Błoniem 11 II 1770 rozbił forpocztę 200 Rosjan, ale w dniu następnym, po ośmiogodzinnym zaciętym oporze poniósł pod Zawadami dotkliwą klęskę. Stała się ona końcem wielkiej kariery konfederackiej M-ego. Zdecydowany na wyjazd do Preszowa, zdał w Bojanowie Izbie Konsyliarskiej swe funkcje, a sam schronił się na Śląsk. Wnet wystąpiła przeciwko niemu silna opozycja. W Dreźnie oskarżyli go o nieudolność przedstawiciele karmazynów wielkopolskich i Izby Konsyliarskiej. Na terenie województw działali przeciwko niemu przybyli z Warszawy Kazimierz Raczyński i Józef Mielżyński, planując pochwycenie go przy pomocy władz pruskich i wydanie w ręce Rosjan. W marcu na wezwanie Generalności M. powrócił do wojska, ale nie udało mu się uzyskać regimentarstwa Prowincji ani doprowadzić do zorganizowania wyprawy w celu odbicia Poznania. Gdy Generalność mianowała w połowie maja Józefa Zarembę komendantem konfederacji Prowincji Wielkopolskiej, M. zdał mu swe oddziały i podążył przez Bielsk (17–21 VI) do Preszowa, dokąd przybył 4 VII t. r.
M., prowincjonalny szlachcic, rozczarował kolegów: «Ajaj jaj, jak on z daleka lepiej się wydawał» opiniował o nim I. Bohusz. Krytycznie oceniał go J. A. Puttkamer, K. F. Dumouriez i in. I jakkolwiek w dowód uznania jego dotychczasowych zasług otrzymał 16 VII 1770 nominację na porucznika i wkrótce potem na pułkownika znaku husarskiego, to jednak powszechna opinia panująca w Generalności odsądzała go od uzdolnień wodzowskich i czyniła odpowiedzialnym za zaprzepaszczenie 6000 wojska. M. po dwóch niespełna miesiącach opuścił Preszów. We wrześniu został na Śląsku internowany przez Prusaków, a gdy wbrew zakazom porozumiewał się z krajem, Fryderyk II w październiku kazał go wydalić na terytorium Polski. Z przebywającymi w Częstochowie marszałkami i konsyliarzami (K. Pułaskim, A. Zielińskim, F. Radzimińskim i in.) opracował M. wówczas plan odebrania Zarembie oddziałów poznańsko-kaliskich i oddanie komendy nad wojskiem Prowincji Wielkopolskiej Filipowi Radzimińskiemu. M. zdołał oderwać Zarembie dwa pułki (marszałkowski i A. Morawskiego) oraz kilka drobnych oddziałów w ilości przeszło tysiąca koni. Z pomocą M-emu przybył Szymon Kossakowski, który występował tu równocześnie jako rzecznik interesów Jerzego Mniszcha. M. również i teraz projektował wypędzenie słabych sił rosyjskich z Poznania. Dn. 29 XII demonstracyjnie podstąpił pod miasto i stoczył pod jego murami pomyślną potyczkę. Tymczasem Zaremba, mając pełne poparcie Generalności, w połowie stycznia 1771 zmusił w Buku M-ego do kapitulacji. Po kilkudniowym areszcie otrzymał M. honorową asystę chorągwi i jeszcze przez kilka tygodni przebywał w południowej Wielkopolsce. Na przełomie lutego i marca schronił się na Jasną Górę, skąd w początkach września przybył do Białej. W Cieszynie doczekał się powrotu Generalności z Preszowa i aż do upadku konfederacji brał w niej udział, ale niczym szczególnym się nie odznaczył.
Na zjeździe ziemiańskim we Wschowie 7 XII 1771 pozbawiono M-ego laski marszałkowskiej zarzucając mu zrujnowanie województw i różnego rodzaju przestępstwa. Równocześnie powołano specjalną komisję do przeprowadzenia rewizji dochodów z okresu działalności M-ego i Izby Konsyliarskiej (mówiono o 20 000 000 złp). Dn. 25 XII Generalność potępiła całą tę akcję zaaranżowaną przez Zarembę, a M. 2 I 1772 ogłosił obszerny manifest wyliczając wszystkie swe zasługi dla sprawy konfederackiej. Zwołany przez Zarembę 11 II we Wschowie zjazd ziemiański wysłał dwóch delegatów do Cieszyna z przedstawieniem przyczyn usunięcia M-ego i wyboru nowego marszałka.
Po opuszczeniu Cieszyna przebywał M. w pierwszych dniach maja w Częstochowie, następnie przez kilka tygodni w Dreźnie i już w lipcu powrócił do kraju. Sejm rozbiorowy 1773–5 odebrał mu za karę Płowce. M. zmarł nagle w czasie zapust 16 II 1782 we wsi Łężek koło Śremu; pochowany został w podziemiach konwentu śremskiego. Zostawił poślubioną ok. r. 1751 żonę Justynę z Węgorzewskich, zmarłą w r. 1799, synów: Franciszka i Ksawerego, obu bezdzietnych, oraz 4 córki.
Franciszek, rotmistrz, utworzył fundację wspierającą niezamożnych członków rodziny. Zmarł w r. 1807.

PSB, V 33, VII 243, VIII 106, 159, 201, 326, 515, IX 172, X 95, 181, 609–10, XI 407, XII 400, 526, XIII 150–1, 452, 582–3, XIV 289, XV 67, 75–6, 416, XVI 381–2, 384–5; – Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja barska; tenże, Krwawe dni nad górną Wartą, Ł. 1930 s. 12–4, 22, 26, 28, 41, 57, 59; Kwasieborski S., Częstochowa za konfederacji barskiej, W. 1917 s. 30, 52–61, 174; Sobierajska H., Udział Wielkopolski w konfederacji barskiej, P. 1918; Szczygielski W., Konfederacja barska w Wielkopolsce 1768–1770, W. 1970 (bibliogr., archiwalia); – [Ackermann A.], Aus der letzten Zeit der Republik Polen, Wyd. C. Meyer, München 1908; Die allerneusten u. grausamsten Schicksale der polnischen Dissidenten mit Inbegrif des Türkenkrieges, Hamburg 1769 I–VI; Kitowicz J., Pamiętniki czyli Historia Polski, Wyd. P. Matuszewska, Z. Lewinówna, W. 1971; Vol. leg., VII 113, VIII 140, 199; – „Thornische Wochentliche Nachrichten” 1768–70; – Arch. Archidiec. w P.: Graboszewo Liber bapt., Zduny Liber bapt., Środa Liber bapt., Objezierze Liber bapt., Śrem Liber mort., Nekrolog Reformatów pozn.; Arch. Państw. w Ł.: Zbiór Bartoszewiczów, Teki Wessla 260, 271, 197, 302; Arch. Państw. w F.: Poznań Grodz. nr 571 k. 159, nr 576 k. 1, nr 601 k. 143, nr 602 k. 16, nr 604 k. 76, nr 619 k. 267, Pyzdry Grodz. nr 75 k. 962, Rel. Grodz., z l. 1768–72; B. Czart.: rkp. 336, 703, 831–834, 837, 941–946, 948, 3068, 3372; B. Jag.: rkp. 266, 1047, 3049, 3372, 5198, 6670–6673; B. Kórn.: rkp. 1378, Arch. Zaremby: rkp. 2103, 2105, 2106, 2116, 2117, 2119; B. Krasińskich: rkp. 3115–3117, 3260, 3579, 3767, 4038–4040, 4063 (odpisy w posiadaniu autora); B. Narod.: Col. autogr. 157/2, Pol. F. IV 162, Różn. F. IV 117 (odpisy 2 ostatnich pozycji w posiadaniu autora) BOZ 964; B. Ossol.: rkp. 257, 586, 587, 3042, 3213; B. Pol. w Paryżu: Protokoły Izby Konsyliarskiej w Poznaniu (rkp. 1087); B. Pozn. Tow. Przyj. Nauk: Arch. Sułkowskich, Kronika Bernardynów Poznańskich, rkp. 10 (fascykuł z kancelarii M-ego, odpisy w posiadaniu autora); B. Tow. Przyj. Nauk w Wil.: rkp. 94, 95 (odpisy w posiadaniu autora).
Wacław Szczygielski