Pieńkowski Ignacy (1877–1948), malarz. Ur. 19 VII w majątku rodzinnym Dołubów na Podlasiu, był synem Ludwika i Wiktorii z Władyczańskich. W r. 1892 rozpoczął naukę malarstwa w Szkole Rysunkowej Wojciecha Gersona w Warszawie, a w r. 1895 przeniósł się do Krakowa, gdzie studiował w Akademii Sztuk Pięknych (ASP) pod kierunkiem Teodora Axentowicza i Leona Wyczółkowskiego; uczył się nadto u Jana Stanisławskiego. W r. 1898 wyjechał do Paryża; uczęszczał tam do Académie Julian. W tym okresie miał być też uczniem Stanisława Grocholskiego w Monachium. Przez rok mieszkał i studiował w Rzymie. Po powrocie do Polski osiadł w Krakowie, skąd odbywał wędrówki w Tatry i na Słowację. W r. 1901 był związany z „Chimerą”, dla której wykonywał drobne rysunki i przerywniki (zachował się jego projekt okładki „Chimery”, depozyt w Muz. Rolnictwa w Ciechanowcu). Cieszył się uznaniem Zenona Przesmyckiego (Miriama). W r. 1906 P. wyjechał ponownie do Francji, mieszkał w Paryżu robiąc wycieczki do Bretanii i południowej Francji, a także do Włoch, dotarł wówczas na Sycylię. W r. 1909 został powołany na profesora warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych. W r. 1910 został członkiem Tow. Artystów Polskich «Sztuka» (którego w r. 1922 był prezesem, a w latach trzydziestych skarbnikiem i sekretarzem). Tworzył wiele w tym okresie i wówczas powstały najlepsze jego obrazy. Malował pejzaże, portrety, akty, martwe natury, m.in. Portret Mariana Wołowskiego (1900, Muz. Narod. w Warszawie), Portret Józefiny Ciecierskiej i Portret Henryka Ciecierskiego (1900, oba własność prywatna), Tivoli (1901, własność Muz. Narod. w Kr.), Pejzaż z nad Bugu (kilka wersji, własność prywatna), Fatyma, akt kobiecy (własność Muz. Narod. w Kr.), Śniadanie (1906), Tulipany (portret żony artysty, 1907, własność Muz. Narod. w Kr.), Lekcja (Służ piesku), Prządki, Studium z Bretanii, Kościółek w Bretanii, Chryzantemy w dzbanie (1907, własność Muz. Górnośląskiego w Bytomiu.
W tym okresie P. wystawiał wielokrotnie w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP) w l. 1895, 1896, 1897, 1902, 1907, 1908, 1908/9, 1909, 1910/11, 1911, 1911/12, 1912, 1913, 1913/14, 1914, 1914/15, w warszawskim Salonie Aleksandra Krywulta w l. 1898, 1900 dwukrotnie, 1901, 1902, 1903, 1904, w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie w l. 1898, 1905, 1906, 1907, 1911, 1912, 1914, w TPSP we Lwowie w r. 1912 na wystawie wiosennej i dorocznej w sierpniu, a także w r. 1913 na Wystawie Portretów i Autoportretów w Salonie Richlinga w Warszawie. Za granicą brał udział m.in. w r. 1900 w wystawie światowej w Paryżu, w r. 1906 w Salonie «Champs de Mars», w r. 1907 w Salon Société Nationale des Beaux Arts w Paryżu, w r. 1911 w Antwerpii na Międzynarodowej Wystawie Sztuki, w r. 1912 na wystawie Sztuki Polskiej w Moskwie, w r. 1915 w wystawie Künstlerhaus w Wiedniu. Wystawy indywidualne P-ego w tym czasie odbyły się w r. 1902 w TPSP w Krakowie, w r. 1910 w TZSP w Warszawie (wystawa kolekcji prac P-ego), w r. 1913 w Częstochowie.
W r. 1914 rektorat ASP w Krakowie zaproponował P-emu katedrę malarstwa (po Leonie Wyczółkowskim). Wybuch pierwszej wojny światowej, który zastał P-ego w Królestwie Kongresowym, uniemożliwił mu wyjazd do Krakowa i podjęcie pracy. W czasie wojny P. przebywał w Dołubowie i w drugim majątku rodzinnym Sutno nad Bugiem. W r. 1915 projektował dekoracje i kostiumy do „Fantazego” Juliusza Słowackiego dla Teatru Polskiego w Moskwie (kilka projektów akwarel znajduje się w Muzeum Teatralnym w Warszawie). W r. 1916 organizował w Moskwie wystawę sztuki polskiej. Potem mieszkał na południu Rosji, na Krymie (w Jałcie, Ałupce, Eupatorii), bywał także w Kijowie, gdzie brał udział w wystawie Salon d’Art (wystawił tam obrazy Grusza kwitnąca i Souvenirs) i w wystawie urządzonej na przełomie r. 1917/18, gdzie pokazał pejzaże krymskie: Letnie promienie Krymu, Widok na Jałtę, Pejzaż Ałupka (własność prywatna). Po zakończeniu wojny P. powrócił do kraju. W r. 1918 objął katedrę malarstwa w ASP w Krakowie (w r. 1920 został mianowany profesorem nadzwycz., a w r. 1930 profesorem zwycz.). Mieszkał w Krakowie, skąd wyjeżdżał na dłuższe pobyty do Dołubowa i Sutna. W r. 1921 P. został członkiem nowo założonego Tow. Artystów Malarzy i Rzeźbiarzy «Sztuka Rodzima» i był jego sekretarzem. W r. 1924 wszedł do komitetu redakcyjnego nowego pisma „Sztuki Piękne” (i był w nim do r. 1934). Rok 1925 przyniósł P-emu możliwość dłuższego wyjazdu do Brazylii, gdzie zwiedził São Paulo, Kurytybę (w obu tych miastach w czasie pobytu P-ego otwarto wystawy jego obrazów) i Rio de Janeiro. Został przyjęty w poczet członków polonijnego Tow. im. Tadeusza Kościuszki, Łączność i Zgoda w Kurytybie. Pod wpływem nowych wrażeń i bodźców powstał cykl pejzaży brazylijskich, Fragment z Kurytyby, Agawy w słońcu, Dżungla brazylijska (własność prywatna), Morze z Kurytyby (własność Muz. Narod. w Kr.), Panorama Rio de Janeiro (akwarela, własność prywatna). Gdy w r. 1927 doszło do ostrych napięć między artystami a zarządem TPSP w Krakowie, P. był jednym z artystów bojkotujących TPSP. Razem ze «Sztuką» i innymi ugrupowaniami artystycznymi wystawiał na I (w lutym) i II (w marcu) Wystawie Niezależnych w lokalu J. Sperlinga przy ul. Sławkowskiej oraz na III Wystawie Niezależnych w salach Tow. Rolniczego przy placu Szczepańskim (lokalu położonego zresztą w pobliżu Pałacu Sztuki, siedziby Towarzystwa). Po wyborze nowych władz TPSP usatysfakcjonowani tymi zmianami artyści, wśród nich i P. (w początku lipca t.r.), z żartobliwą i uroczystą pompą zdjęli ze ścian Tow. Rolniczego swe obrazy i przenieśli je do Pałacu Sztuki. W r. 1928 Tow. Artystów Mánesa w Pradze mianowało P-ego swym członkiem.
W tym okresie P. uprawiał nadal malarstwo portretowe malując m.in. Portret Zygmunta Marchockiego w stroju kawalera maltańskiego, Portret kolekcjonera (własność prywatna), Portret arcybiskupa Michała Godlewskiego, prof. UJ, portrety własne, żony. Nadal interesował się pejzażem; malował krajobrazy nadbużańskie: Krajobraz znad Bugu (własność prywatna), Pejzaż nad Bugiem (własność Muz. Górnośląskiego w Bytomiu), Dworek na Podlasiu. W czasie wyjazdów plenerowych ze studentami ASP na Harendę w Zakopanem lub do Jastrzębiej Góry i na Hel powstawały pejzaże tatrzańskie: Pejzaż zimowy z Tatr, Widok na Giewont (w Muz. Okręgowym w Białymstoku), Giewont (akwarela, własność prywatna), i morskie: Pejzaż z Helu (ok. 1935, Muz. Rolnictwa im. K. Kluka w Ciechanowcu), Rozplątywanie sieci (własność Muz. Narod. w W., depozyt w Muz. Pomorza Zachodniego w Szczecinie). Rzadko malował sceny ludowe, jak Żniwa (ok. 1937, w Muz. Rolnictwa w Ciechanowcu), czasem typy ludowe: Palmowa niedziela (inaczej Wiejska dziewczyna, w Muz. Narod. w W.), Góralki z Podhala (Muz. w Bielsku-Białej), Góralka z Podhala (własność prywatna). Ważną pozycję w twórczości P-ego stanowiły liczne, nawiązujące do Cezannowskich, martwe natury, w których na tle draperii i zasłon przedstawiał P. kwiaty, owoce, dzbany i misy ceramiczne, Martwa natura z białą piwonią (po r. 1918, własność prywatna), Imbryk i jabłka (własność prywatna), Cynie (Muz. Rolnictwa w Ciechanowcu), Martwa natura, Martwa natura z rybami, Róże w wazonie (trzy ostatnie w Muz. Narod. w W.). P. namalował kilka obrazów o tematyce religijnej: jeszcze w r. 1916 Św. Jerzego (obraz sprzedany w Kijowie) i potem w r. 1935 do kościoła w Parczewie obrazy ołtarzowe: Św. Rodzina, Św. Dorota, Św. Jan Nepomucen. P. wystawiał swoje obrazy w TPSP w Krakowie, przeważnie z Tow. Artystów «Sztuka» (w l. 1919, 1920, 1922, 1924, 1925, 1928, 1929, 1933, 1934, 1935, 1937), w TZSP w Warszawie, także przeważnie ze «Sztuką» (w l. 1920, 1921, 1923, 1924, 1925, 1926 Salon Doroczny, 1927, 1933 na wystawie: Jan Stanisławski i jego uczniowie, 1935 wraz ze «Sztuką» pokazał 17 swych prac, 1937). Brał także udział w licznych innych wystawach w różnych miastach Polski: w Poznaniu (1921) w Salonach Tow. «Świt», w Lublinie w wystawie „Malarstwo polskie XIX w.” 1922, w Toruniu w Pomorskim Muzeum Krajoznawczym 1922, w Łodzi w Miejskiej Galerii Sztuki 1924, we Lwowie w I wystawie w Domu Sztuki 1926, w Poznaniu w r. 1929 w Powszechnej Wystawie Krajowej (za swe prace otrzymał mały złoty medal), w Krakowie w Wystawie Autoportretów urządzonej przez Związek Polskich Artystów Plastyków (ZPAP) 1929, we Lwowie 1930 i w Warszawie w Salonie Listopadowym w kamienicy Baryczków 1930, w Brześciu nad Bugiem, w Tarnowie i Łucku 1931, w Lublinie 1933, w Cieszynie 1934, w Chełmie 1937. Kilkakrotnie wystawiał w Instytucie Propagandy Sztuki (IPS) w Warszawie: 1930, 1932, 1936 (Sport w Sztuce), 1937, 1939 (Martwa Natura w Malarstwie Polskim). Za granicą brał udział w Wystawach urządzanych przez Tow. Szerzenia Sztuki Polskiej wśród Obcych (TOSSPO): w Wenecji (1920, 1925, 1926), Pradze, Sztokholmie i Helsinkach (1926), w Wiedniu (1927 i 1928), Pradze (1927), Brukseli i Hadze (1928), wystawiał też w r. 1921 w Paryżu na wystawie organizowanej przez Biuro Propagandy Zagranicznej; w r. 1935 na wystawie Polnische Kunst w Berlinie, w r. 1938 w Pittsburgu w Carnegie Institut. Wystawy indywidualne prac P-ego odbyły się w r. 1922 w TPSP w Krakowie (w ramach wystawy «Sztuki»), w r. 1933 w TZSP w Warszawie jubileuszowa wystawa P-ego (84 prace). Okres drugiej wojny światowej P. spędził w Krakowie, w r. 1940 przebywał krótko w Warszawie. W r. 1945 powrócił do pracy w Akademii. Wystawiał w r. 1945 na wystawie malarstwa i rzeźby ZPAP w TPSP w Krakowie, w r. 1947 na II Ogólnopolskim Salonie Zimowym w TPSP w Krakowie, w r. 1948 w wystawie Okręgu Krakowskiego ZPAP w Krakowie.
Twórczość P-ego wykazuje związki z postimpresjonistyczną sztuką francuską, z malarstwem A. Renoira, P. Cézanne’a, H. Matisse’a. Wcześniejsze jego obrazy cechuje secesyjna wyraźnie linia i dekoracyjna stylizacja. Krytyka podkreślała rolę koloru w malarstwie P-ego, stwierdzając, że «we wszystkich jego pracach zwraca uwagę ogromna czułość na barwę, na plamę kolorystyczną, subtelne dobieranie gamy kolorystycznej» (F. Klein). P. odegrał znaczną rolę jako pedagog. Do jego uczniów należeli m.in. Karol Larisch, Jan Cybis, Hanna Rudzka-Cybisowa, Wacław Wąsowicz, Jerzy Wolff, Paweł Dadlez. Zmarł 6 IX 1948 w Krakowie i został pochowany na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony m.in. Krzyżem Komandorskim Polonia Restituta i francuską Legią Honorową.
P. był dwukrotnie żonaty: od r. 1901 (ślub w Krakowie) z Józefą (Józefiną) z Rogoszów, po rozwodzie poślubił w r. 1915 (ślub w Niemirowie) Irenę z Ostrowskich (1887–1974).
Po śmierci P-ego poszczególne jego obrazy były pokazane na wystawach: w r. 1953 na wystawie: Krajobraz i Życie Wsi Polskiej, w r. 1954 na wystawie retrospektywnej portretu polskiego, w r. 1956 na wystawie Polskie Malarstwo Akwarelowe od 1830–1956, w r. 1957 na wystawie Jan Stanisławski i Jego Szkoła i w r. 1961 na wystawie jubileuszowej 50-lecia ZPAP w Krakowie (wszystkie wystawy w TPSP w Krakowie). Indywidualne wystawy P-ego odbyły się: w r. 1950 (wystawa pośmiertna) w TPSP w Krakowie, w r. 1968 i w r. 1971 wystawy w Muzeum w Bielsku-Białej, w r. 1977 w Muz. Okręgowym w Białymstoku (przeniesiona do Muz. Rolnictwa im. K. Kluka w Ciechanowcu). Wdowa po P-m zapisała większość obrazów będących w jej posiadaniu Muz. Okręgowemu w Białymstoku i Muz. Rolnictwa w Ciechanowcu. Poza tym dzieła P-ego znajdują się w Muzeum Narodowym w Warszawie, Muzeum Narodowym w Krakowie, Państwowym Muzeum w Bielsku-Białej, w Muzeum Górnośląskim w Bytomiu, u rodziny i osób prywatnych.
Autoportret (z pędzlami przy sztalugach, 1948?, olej.) w Muz. Okręgowym w Białymstoku (reprod.: Katalog wystawy malarstwa I. P-ego w Muzeum Okręgowym w Białymstoku, Białystok 1977); Portret własny (z koniem, olej.) w Muz. w Bielsku-Białej (reprod. w: Wallis M., Autoportrety artystów polskich, W. 1966); Portret własny z pierrotem (olej.) w Muz. Narod. w W. (reprod. w: Malarstwo pol. od XVI do XX w., Katalog); Portret I. P-ego pędzla Wojciecha Weissa (olej., własność prywatna, reprod. w: Katalog wystawy malarstwa I. P-ego w Muzeum w Białymstoku, 1977); Rzeźba gipsowa I. P-ego, dzieło Xawerego Dunikowskiego, w Muz. Narod. w Kr.; Karykatura I. P-ego, rysunek Kazimierza Sichulskiego (1936, reprod. w: Muszanka D., Karykatury Kazimierza Sichulskiego, Wr. 1970); – Pol. Bibliogr. Sztuki; Grajewski, Bibliografia ilustracji; Bénézit, Dictionnaire (1966); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Peretiatkowicz-Sobeski, Współcz. kultura pol.; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Vollmer, Künstler Lexikon; Ignacy Pieńkowski 1877–1948. Wystawa malarstwa, Muz. Okręgowe w Białymstoku, Białystok 1977; Katalog Działu Sztuki, Powszechna Wystawa Krajowa, P. 1929; Katalog galerii malarstwa i rzeźby polskiej wieku XX, Muzeum Narodowe w Krakowie, Kr. 1963; Katalog wystawy obrazów I. P-ego w 20-lecie zgonu. Państw. Muzeum w Bielsku-Białej; Katalog wystawy pośmiertnej I. P-ego, TPSP, Kr. 1950; Malarstwo pol. od XVI do XX w., Katalog, Wyd. 2., W. 1975; Tow. Zachęty Sztuk Pięknych. Przewodnik 82, marzec 1933; Wiercińska, Katalog prac TZSP; Wystawy jubileuszowe 150-lecia Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Katalog. Muzeum Narodowe w Krakowie, Kr. 1969; – Bunikiewicz W., Jedwabie, kwiaty i portrety, „Świat” 1933 nr 11 s. 3–4; Dobrowolski, Nowoczesne malarstwo pol. III; Juszczak W., Malarstwo polskie. Modernizm, W. 1977; Klein F., Ignacy Pieńkowski, „Sztuki Piękne” R. 4: 1927 nr 2 s. 41–52; Piwocki, Hist. Akad. Sztuk Pięknych w W., Płażewska, Warsz. Salon A. Krywulta; Pol. życie artyst. w l. 1880–1914; toż w l. 1915–39; Wiercińska, Tow. Zachęty; – Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych w Kr., II; – „Dziś i Jutro” R. 4: 1948 nr 38 s. 6 (Zgon prof. I. P-ego); „Myśl Narod.” 1933 nr 18 s. 253–4; „Przegl. Artyst.” R. 1: 1946 nr 5 (maj), nr 7 (lipiec), R. 3: 1948 nr 8–9 (sierpień–wrzesień) s. 16 (Pamięci I. P-ego); „Sztuki Piękne” R. 3/4: 1927 s. 159, R. 5: 1929 nr 11 s. 429 (odpowiedź P-ego na ankietę redakcji: „10 lecie Polski a Sztuki Plastyczne”); „Światowid” 1933 nr 51 s. 14 (Od pracowni do pracowni); „Tyg. Ilustr.” 1900 nr 25 s. 484 (Portrety I. P-ego), 1922 nr 16 s. 249 (W. S., Ignacy Pieńkowski), 1933 nr 13 s. 251 (Husarski W., Ze sztuk, Wystawy w Zachęcie); „Wiad. Liter.” R. 2: 1925 nr 34 s. 3 (Powrót I. P-ego z Ameryki Płd.); – IS PAN: Mater. do Słownika Artystów Pol.; – Informacje siostrzenicy artysty Anieli Mazanowskiej z Krakowa.
Róża Biernacka