Mieczysławska Irena Julia Makryna (zm. 1869), przełożona bazylianek w Rzymie. O jej pochodzeniu i życiu do r. 1845 mamy sprzeczne informacje. Wg wersji samej M-iej, ur. 6 I 1784 w Stokliszkach w woj. trockim, w rodzinie szlacheckiej, była córką Józefa i Anny Jagiełło. W r. 1808 miała wstąpić do zakonu bazylianek w Białej, później przenieść się do klasztoru w Mińsku i zostać tam przełożoną (1823). Za odmowę wyrzeczenia się unii przeszła rzekomo z bazyliankami mińskimi w l. 1837–45 (w Mińsku, Połocku, Witebsku i Miadziole koło Wilna) okrutne prześladowania ze strony bpa J. Siemaszki i jego podwładnych, które zmusiły ją i 3 siostry do ucieczki z Rosji. Właśnie opis tych prześladowań, złożony później przez M-ą, wywołał sensację w Europie, a jej samej przyniósł rozgłos. Dochodzenia rosyjskie i polskie (1845–62) oraz badania naukowe (głównie M. Giżyckiego i J. Urbana) wykazały, że fakty podane przez M-ą były albo zmyślone, albo przesadzone. Późniejsze relacje wskazują, że M. mogła pochodzić z nieznanej rodziny żydowskiej i dopiero na chrzcie (u mariawitek wileńskich?) przyjąć nazwisko Mieczysławska. Później, być może, przebywała kilka lat w klasztorze (u benedyktynek w Mińsku?). Opuściwszy klasztor miała pracować jako pokojówka lub garderobiana (u Czetwertyńskich), do czasu małżeństwa z emerytowanym kapitanem wojsk rosyjskich Winczą. Prawdopodobnie po śmierci męża (ok. r. 1830) zaczęła grać rolę skrzywdzonej zakonnicy (najczęściej bazylianki) i podróżując po kraju (m. in. Mińsk w l. 1834–5?, Miadzioł w l. 1837–9?), zyskiwała pomoc finansową i współczucie mieszkańców. Ok. r. 1840 została aresztowana i odesłana po przeprowadzonym śledztwie (bicie?), do miejsca stałego pobytu (Lubcze w pow. wileńskim). M. wymknęła się jednak spod nadzoru policji i osiadła w klasztorze bernardynek w Wilnie.
Jako szafarka w klasztornym hospicjum poznała M. bliżej historię nawracania na prawosławie osiadłych tam bazylianek z Mińska i Miadzioła. Za namową i z pomocą patriotów polskich wiosną 1845 wyjechała do Rzymu, by poinformować papieża o prześladowaniu unitów. Przez Prusy Wschodnie przybyła w sierpniu do Poznania i zatrzymała się w klasztorze szarytek. T. Działyński polecił spisać jej opowiadanie, a kopie przesłał do Hotelu Lambert oraz do Monachium i Londynu. Z rozkazu arcbpa L. Przyłuskiego lekarze dokonali oględzin jej ciała i potwierdzili istnienie śladów opisanych przez nią tortur. Z obawy przed władzami rosyjskimi pobyt M-iej w Poznaniu utrzymano w tajemnicy. Dopiero po przybyciu M-iej do Paryża (10 IX 1845) zmartwychwstańcy (Jełowicki) i obóz Czartoryskiego rozgłosili o jej ucieczce z Rosji. Relacje M-ej pojawiły się w prasie; staraniem Hotelu Lambert ukazała się też osobna broszura francuska. Z całej Europy posypały się protesty przeciw prześladowaniom religijnym i narodowym w Rosji, nastąpiły interpelacje parlamentarne we Francji, Anglii i Bawarii, a w czasie przejazdu M-iej z Paryża do Rzymu (w towarzystwie ks. A. Jełowickiego) ludność i duchowieństwo francuskie zgotowały jej owacyjne przyjęcie. Kult M-iej szerzył się tym łatwiej, że wielu Rosjan uważało jej opowiadanie za wiarygodne.
Dn. 1 XI 1845 M. znalazła się w Rzymie i już 5 XI przyjął ją Grzegorz XVI, który podobnie jak sekretarz stanu kardynał Lambruschini uwierzył w relacje M-iej i zgodził się na komisyjne spisanie jej zeznań. Odmówił jej natomiast ogłoszenia modlitw za Polskę. Również Lambruschini, mimo zabiegów agenta Hotelu Lambert, nie zaprotestował przeciw prześladowaniom unitów w Rosji. Niemniej przybycie M-iej osłabiło wrażenie wizyty cara Mikołaja I u papieża (grudzień 1845). Na początku 1846 r. M. utraciła przejściowo zaufanie Rzymu na skutek enuncjacji rosyjskich i austriackich, które podważyły wiarygodność jej opowiadań, jednakże 20 X 1846 (i ponownie w czerwcu 1848) Pius IX wizytował M-ą; przyjmował ją w Watykanie 4 XI 1848, polecił się jej modlitwom i zgodził na założenie klasztoru bazylianek w Rzymie. Stosunek władz rzymskich oraz atmosfera męczeństwa i cudotwórstwa roztaczana wokół M-iej sprawiły, że w l. 1847–8 cieszyła się ona dużą popularnością. Podporządkowała sobie większość zmartwychwstańców, przepowiedniami i «widzeniami» urabiała poglądy kolonii polskiej, brała udział w naradach politycznych i organizacji Legionu Polskiego w Rzymie w r. 1848. O jej poparcie zabiegał Hotel Lambert i ultramontanie. Osobiście skłoniła Mickiewicza do pogodzenia się z Kościołem, zafascynowała również Z. Krasińskiego, C. Norwida, J. Słowackiego, J. B. Zaleskiego, S. Witwickiego i innych wybitnych Polaków. Po r. 1848 rozczarowano się do niej z powodu jej konserwatyzmu, nadmiernych ambicji i narastających wątpliwości w jej prawdomówność. Odtąd jej działalność ograniczała się niemal wyłącznie do spraw zakonnych.
Odnowiwszy śluby zakonne 6 I 1847, M. przeniosła się z klasztoru Sacré Coeur do tzw. Domku Polskiego w jego ogrodzie. Z zebranych składek zakupiła w r. 1848 budynek Casa di San Giuliano i przyjęła regułę bazyliańską w obrządku łacińskim. W r. 1851 przeniosła się z 3 siostrami (w r. 1848 miała ich 6) do nowego klasztoru i mimo wahań protektora, kard. G. F. Fransoniego, została ksienią. Przełożoną była surową, zastępując nieznajomość reguły przesadną dyscypliną, naraziła się też na skargi sióstr i odsunięcie od kierowania klasztorem. Nie mogąc pogodzić się z monotonią życia, ciągle z kimś wojowała (ze zmartwychwstańcami, spowiednikami, bazylianami polskimi, Fransonim itd.), szukając poparcia zazwyczaj u księżnej Z. Odeschalchi, A. Jełowickiego i M. Ledóchowskiego. W l. 1851–2 dyplomacja carska na próżno zabiegała o usunięcie jej z Rzymu. Zeznania jej ogłosiła ponownie E. Bouchèt w r. 1853. W r. 1867 odwiedzili ją biskupi galicyjscy. Zmarła w Rzymie 11 II 1869 i została pochowana w klasztorze. Przed jego zburzeniem w r. 1873 prochy M-iej przeniesiono do grobowca pani Beaupré na Campo Verano, stamtąd zaś, po likwidacji cmentarza, w miejsce nieznane. Bazylianki umieszczono w Castel Gandolfo, gdzie do dziś przechowywane są z pietyzmem dokumenty i pamiątki po M-iej.
M. intrygowała duchownych, polityków, historyków i literatów. Nigdy do końca nie zdemaskowana, już za życia uważana była bądź za oszustkę, bądź za świętą. Pius IX i zmartwychwstańcy uważali ją za niezupełnie normalną umysłowo. Wiele wskazuje na to, że M. rzeczywiście na skutek choroby (urazu głowy?) sama wierzyła w to, co mówiła. Do literatury weszła dzięki utworom Słowackiego („Rozmowa z Matką Makryną Mieczysławską”, 1846), Wyspiańskiego („Legion”, 1900) i A. Waśkowskiego („Makryna”, 1929). Była również bohaterką opowiadań religijnych (np. „Czytania podlaskie”, 1903 i in.).
Akwarela C. K. Norwida: Matka M., Roma 1848 (oryginał w B. Narod. w W.: rkp. 6296); Przypuszczalnie rysy M. M-iej odtworzył Norwid w głównej postaci alegorycznej obrazu «Jutrznia» (olej. na desce, własność Marka Rostworowskiego w Kr.); Portret olejny: Matka M. Mieczysławska (b. d. i autora, oryginał złożył S. Łoziński w B. Lubomirskich we Lw. w r. 1867); Portret ołówkiem: Matka M. Mieczysławska „T. R. Ch.”, Rome 1848; Rycina: Męczeństwo bazylianek, Bendurski, Paris 1845; Fot. w: Matka M. Mieczysławska, Lemercier, Paris 1845 (reprod. m. in. w: Martyre de soeur…, s. 2); Fot.: Matka M. Mieczysławska w trumnie, (Roma 1869, oryginał w B. Paulinów w Częstochowie, Arch. Bazylianek i Zmartwychwstańców w Rzymie); – Estreicher w. XIX, III, X 217, XI 163; Podr. Enc. Kośc.; W. Enc. Ilustr., (bibliogr.); – Catalogus Archivi Congregationis a Resurrectione, Rome 1958 (Jędrzej z Kowala, Jełowicki Ad. i Al., Maukobiński, Mieczysławska, Kajsiewicz, Semenenko, Sacramento del…, i in.); Lewak – Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; – Boudou A., Stolica Św. a Rosja, Kr. 1928 I; Charkiewicz W., Zmierzch unii kościelnej na Litwie i Białorusi, Słonim 1929 (reprod. portretu); Jędrzejewski F. A., Matka Makryna Mieczysławska, Częstochowa 1929 (reprod. portretu, fot.); toż, New Britain Con. 1936; Klimkiewicz W., Kardynał Ledóchowski na tle swej epoki, P. 1938 II; tenże, Młodość, kapłaństwo i działalność dyplomatyczna ks. M. Ledóchowskiego, P. 1939 I s. XXX–XXXI, 74–5, 99–108, 193–4; Kostenicz K., Legion włoski i „Trybuna Ludów” 1848–1849. Kronika życia i twórczości Mickiewicza, W. 1969 III; Kwiatkowski W., Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, Albano 1942 s. 489–97 (polemika z Urbanem); Mościcki H., Pod berłem carów, W. 1924 s. 256–7; Pelczar J. S., Pius IX i Polska, Miejsce Piastowe 1914 s. 245–68, 323, 329; Smulikowski P., Historia Zgromadzenia Zmartwychwstania Pańskiego, Kr. 1895–6 III 204–340, IV 77, 169, 185–302; Umiński J., Historia Kościoła, Opole 1960; Urban J., Matka Makryna Mieczysławska w świetle prawdy, Kr. 1923 (bibliogr. podstawowa); tenże, Pokłosie po pracy o Mieczysławskiej, „Przegl. Powsz.” T. 202: 1934 nr 605 s. 274–87; Urban W., Ostatni etap dziejów Kościoła w Polsce, Rzym 1966 (bibliogr.); – Bartoszewicz J., Szkic dziejów kościoła ruskiego w Polsce, Kr. 1880 (dodatek nr 1); Budzyński M., Wspomnienia z mojego życia, P. 1880 II 85–8; Jenerał Zamoyski 1803–1868, P. 1918–22 IV, V; Krasiński Z., Korespondencja, W. 1970–1 III, IV (listy do A. Sołtana i K. Gaszyńskiego); tenże, Listy do A. Cieszkowskiego, Kr.–W. 1912; tenże, Listy do Delfiny Potockiej, P. 1939 III 496 i in.; tenże, Listy do S. E. Koźmiana, Lw. 1912; List M. M-iej, „Pam. Liter.” (Lw.) 1920 s. 148 i n.; Listy do A. Mickiewicza w Muzeum A. Mickiewicza w Paryżu, „Arch. Liter.” (Wr.) T. 12: 1968 poz. 607; Majkows’kyj E., List M-iej do L. Przyłuskiego 1854, „Dod. Liter.-Artyst. Dzien. Pozn.” 1908 nr 252; tenże, Pričinki do žittja i spravi m. Mokrini Miečislavskoj, Žovkva 1928 (cz. III listy M-iej); Mémoires de la comtesse Rosalie Rzewuska…, Roma 1939; Mémoires, documents et écrits divers laissés par le prince de Metternich…, Paris 1883 cz. 2 VII; Mickiewicz A., Listy, W. 1955 cz. III; Norwid C. K., Listy, W. 1971 cz. I (Pisma wszystkie, VIII); tenże, Listy do zmartwychwstańców, Kr. 1960; Semenenko P., Dziennik, w: Sacrum Poloniae Millenium, Roma 1955 II; Witwicki S., Listy do J. B. Zaleskiego, Lw. 1901; Zaleski J. B., Korespondencja, Lw. 1901–3 II, IV; Zapiski Josifa mitropolita litovskogo, S. Pet. 1883 I 185, 234 in., II 335 i n. 594 i n.; Arch. Państw. w Kr. (Wawel): rkp. Pot. D 73, Pot. D 77; B. Czart.: rkp. 5377, 5378, 5380, 5451, 5659, 847/ew, 9579/ew, 1154/ew, 1155/ew, 1243/ew, 1348/ew, 1373/ew, 1508/ew, 1530/ew, 1583/ew, 1444/ew, 3217/ew; B. Kórn.: rkp. 279, 735, 2683 i in.; B. Narod.: rkp. 2842, 6296; B. Ossol.: rkp. 4734; B. PAN w Kr.: rkp. 1824–1827, 2408 I, 2210 VIII–X i XIII; Ponadto materiały dotyczące M-iej znajdują się w Arch. Bazylianek w Rzymie, Arch. Kurii Metrop. w P., Arch. Państw. w Wiedniu, Arch. Watykańskim Arch. Zmartwychwstańców w Rzymie, Kr. i P. (np. mszp. poprawionego wydania Historii Zgromadzenia…), w archiwach rosyjskich, B. Jag. (zob. Katalog poprawiony), B. Paulinów w Częstochowie, B. Pol. w Paryżu (rkp. 256), Muz. Mickiewicza w Paryżu (rkp. 404, 607), i in. arch. i bibliot., z których częściowo korzystali inni biografowie Mieczysławskiej.
Jan Wszołek