Siczynśkij Iwan Andrij Myrosław (1887–1979), zabójca namiestnika Andrzeja Potockiego, ukraiński działacz socjalistyczny. Ur. 11 X w Czernichowcach (w pow. zbaraskim), był synem Mykoły (zob.) i Ołeny Kornyj. Osieroconego w dzieciństwie przez ojca, wychowywały matka, babka i siostry.
W l. 1897–1900 S. uczył się w gimnazjum w Kołomyi, w następnych latach w Przemyślu. Należał wówczas do tajnego kółka młodzieży i interesował się publikacjami polskich i rosyjskich pisarzy politycznych (m. in. Bolesława Limanowskiego). Na pocz. r. 1905 wziął udział w demonstracji przeciw byłemu premierowi Austrii E. v. Koerberowi pod budynkiem namiestnictwa we Lwowie, za co ukarano go grzywną i relegowano z gimnazjum. Maturę zdał jako ekstern.
Jesienią 1905 S. rozpoczął studia w Wiedniu. Był czynny w ukraińskiej korporacji studenckiej «Sicz» i tow. oświatowym «Postup»; współpracował z czasopismem „Ukrainische Rundschau”. Po roku przeniósł się na Wydz. Filozoficzny Uniw. Lwow. W marcu 1907, za udział w rozruchach z powodu niedopuszczenia języka ukraińskiego do aktu immatrykulacji, S. został aresztowany, ale po podjęciu głodówki, po trzech dniach zwolniony. We Lwowie został członkiem «Akademicznej Hromady» (w której współzałożył sekcję oświatową «Proswitnyj Krużok») oraz Ukraińskiej Partii Socjal-Demokratycznej (UPSD) i wiceprzewodniczącym jej filii młodzieżowej «Vilna Hromada» oraz współpracownikiem organu partyjnego „Zemlja i Vola”. Z ramienia UPSD prowadził na przełomie l. 1907 i 1908 agitację przedwyborczą (do Sejmu Krajowego) na prowincji wschodniogalicyjskiej, co dało mu okazję do poznania wielu nadużyć administracji polskiej. Nadto zwątpił m. in. w celowość pracy prowadzonej przez parlamentarzystów ukraińskich i był przekonany, że pomiędzy namiestnikiem Galicji Andrzejem Potockim a premierem Rosji P. Stołypinem doszło do tajnego porozumienia kosztem Ukraińców galicyjskich. Także – jak mówił później w zeznaniach w śledztwie – był wstrząśnięty terrorem polskim wobec ludności ukraińskiej (m. in. we wsi Ladzkie w r. 1906, w Horucku w r. 1907), a przede wszystkim śmiercią z rąk żandarmów chłopa ukraińskiego w Koropcu, Marka Kahańca, podczas wyborów do Sejmu w r. 1908. Pod wpływem atmosfery depresji wśród młodzieży ukraińskiej we Lwowie S. myślał nawet o samobójstwie. Można domniemywać, że przyjaciel jego Mykoła Cehłynśkij (późniejszy ukraiński działacz na emigracji) zasugerował mu wówczas pomysł zamachu terrorystycznego na namiestnika Potockiego, którego narodowcy ukraińscy winili za klęskę wyborczą. Identyfikując Potockiego z systemem wielowiekowego i niesprawiedliwego panowania szlachty polskiej nad Ukraińcami, S. zdecydował się na ten czyn.
Dn. 12 IV 1908 podczas audiencji u namiestnika S. oddał w jego kierunku cztery strzały z browninga, z których już pierwszy spowodował w ponad godzinę potem zgon zaatakowanego. Bez oporu dał się S. aresztować, w przekonaniu, że nie grozi mu kara śmierci. W kręgach ukraińskich nieliczne głosy potępienia zabójstwa pochodziły ze strony przywódców narodowców ukraińskich (Mykoła Wassylko i Julijan Romańczuk), przede wszystkim zaś Jarosława Olesnyćkiego, z którym Potocki prowadził pertraktacje w celu zawarcia ugody z Ukraińcami; czyn S-ego potępili też rusofile i starorusini. Najostrzej wystąpił metropolita Andrzej Szeptycki w wielkopiątkowym kazaniu (24 IV) w katedrze św. Jura, nazywając S-ego «tylko z imienia […] chrześcijaninem», a potępienie to powtórzył wspólny list pasterski biskupów greckokatolickich z 1 V t. r. Natomiast wśród młodzieży i w środowiskach radykalnych mord wywołał entuzjazm. Romańczuk i Wassylko wycofali się z początkowego stanowiska. Dn. 30 IV plenum ukraińskiego klubu parlamentarnego w Radzie Państwa ogłosiło, że «akt 12 kwietnia» był rezultatem systemu politycznego w Galicji.
Ze strony polskiej, mimo wysiłków miarodajnych sfer do utrzymania spokoju, doszło do licznych napadów na instytucje ukraińskie. Przeciw odwetowi wypowiedziała się szczególnie prasa socjalistów polskich, jednak czołowi ich liderzy – Zygmunt Marek i Herman Lieberman – odmówili podjęcia się obrony S-ego. Czyn S-ego wywołał w maju 1908 ostrą dyskusję w Radzie Państwa i spowodował wzrost zaniepokojenia władz austriackich, w wyniku czego ambicje ukraińskie uzyskały daleko idące poparcie szczególnie ze strony sfer wojskowych w Austrii.
Dn. 30 VI 1908 odbyła się rozprawa przed sądem przysięgłych we Lwowie, zakończona skazaniem S-ego na śmierć. Wskutek złożenia odwołania obrony Trybunał Najwyższy unieważnił wyrok i polecił poddać S-ego badaniom psychiatrycznym. Druga rozprawa zakończyła się 15 IV 1909 ponownym wyrokiem śmierci. Zabiegi polityków ukraińskich, zbieżne z poglądem namiestnika Michała Bobrzyńskiego oraz szefa sztabu generalnego gen. F. Conrada v. Hötzendorffa, spowodowały ułaskawienie S-ego przez cesarza Franciszka Józefa (26 VII 1909) i zamianę kary na 20 lat więzienia. Wg niektórych przekazów (m. in. A. Grzymała-Siedlecki, M. Bobrzyński) o ułaskawienie wystąpiła, przez swego pełnomocnika Jana Tarnowskiego, wdowa Krystyna Potocka. Dn. 29 VII 1909 S. został przeniesiony, na prośbę swej rodziny, z lwowskich Brygidek do więzienia na Dąbrowie w Stanisławowie.
W czasie trwania procesu ukazała się publikacja przygotowana przez S-ego przed zamachem, pt. Istorični pisnï ukraïns’kogo naroda (L’viv 1908). Zamach i proces S-ego miały silny oddźwięk wśród ukraińskich skupisk w Ameryce Płn. W czerwcu 1909 odbyła się wielka demonstracja w jego obronie przed konsulatem austriacko-węgierskim w Nowym Jorku, w Kanadzie socjaliści ukraińscy utworzyli towarzystwo zbierające fundusze na jego uwolnienie, w USA kampanię na rzecz S-ego zainicjowała największa gazeta ukraińska „Svoboda”. Liczne organizacje i kluby ukraińskie przybrały go sobie za patrona; jego czyn stał się tematem popularnych wierszy, opowiadań i sztuk teatralnych.
Dn. 10 XI 1911 przyjaciele S-ego (głównie socjaliści galicyjscy), przy pomocy funduszy zbieranych w Galicji (tzw. Fundusz Ołeny Siczynśkiej), Rosji i Ameryce Płn., zorganizowali jego ucieczkę z więzienia i wyjazd w przebraniu kupca żydowskiego przez Czerniowce, Lwów i Kraków do Berlina. S. nie skorzystał z zaproszenia do USA i zamieszkał na początku r. 1912 w Paradis pod Bergen w Norwegii. Krótko przebywał w Lundzie, a po nauczeniu się języka szwedzkiego uczęszczał do socjalistycznego uniwersytetu ludowego w Brunswick koło Ludwick. Przez krótki czas pracował w kopalni w Brunswicku, a potem na eksperymentalnej farmie rolnej pełniącej funkcję ośrodka propagandy socjalistycznej. Współpracował z gazetą socjaldemokratyczną „Jönköpinkg”.
Po wybuchu pierwszej wojny światowej S. rozpoczął agitację na rzecz sprawy ukraińskiej w kołach lewicowych Szwecji. Wkrótce jako korespondent gazety szwedzkiej wyjechał do Austro-Węgier, gdzie spotykał się z różnymi osobistościami politycznymi, m. in. z grupą «Sojuza Wyzwolennia Ukrajiny» i z liderem austriackiej socjaldemokracji W. Adlerem. W drodze powrotnej S. zatrzymał się w Berlinie, gdzie odrzucił wcześniejszą propozycję austriacką podjęcia dywersji w USA na rzecz państw centralnych, zarazem jednak zdecydował się tam właśnie wyjechać.
Początkowo S. związał się z ukraińską sekcją Socialist Party of America i jej organem „Robitnyk”, wydawanym w Cleveland. W sierpniu 1915 został wybrany na sekretarza komitetu organizacyjnego I Sejmu Ukraińskiego w Ameryce, który odbył się w dn. 30–31 X w Nowym Jorku. W jego rękach znalazło się faktyczne kierownictwo powołanej na tym zjeździe organizacji «Federacija Ukrajinśka», która miała prowadzić wspólną akcję polityczną na forum amerykańskim w imieniu wszystkich (poza klerykalno-prawicowymi) stowarzyszeń ukraińskich. W r. 1915 zredagował zbiór tekstów ,,Ukraine’s Claim to Freedom” (New York). Dn. 21 X t. r. S. uzyskał prawo stałego pobytu w USA. Od r. 1916 wspierał go przybyły do USA Cehłynśkij. Pod koniec 1916 prawe skrzydło «Federacji» utworzyło odrębny «Ukrainśkyj Narodnyj Komitet», z którym S. zażarcie rywalizował. Działalność w Waszyngtonie (m. in. audiencję u W. Wilsona) ułatwiły mu koneksje w Foreign Languages Information Service. Narastające od poł. 1917 r. tendencje «internacjonalistyczne» w ukraińskim ruchu socjalistycznym, pozbawiły natomiast S-ego wpływu na „Robitnyka” i skłoniły go do wydawania najpierw „Narodu” a potem pisma „Ukraińska Gazeta” (1917–18).
W r. 1918 S. skierował list do prezydenta W. Wilsona z wezwaniem do poparcia sprawy ukraińskiej i protestem przeciw ewentualnemu przyznaniu Galicji Wschodniej przyszłej Polsce. W t. r. S. został delegatem ukraińskim reprezentacji ruchów narodowych Europy Środkowej w USA pod nazwą Democratic Mid-European Union (DMEU). Mimo zastrzeżeń przedstawiciela polskiego Ignacego J. Paderewskiego, dopuszczono S-ego do udziału w pierwszym zjeździe DMEU w Filadelfii (23–26 X 1918), gdzie zaproponował przyjęcie zasady plebiscytu przy rozstrzyganiu polsko-ukraińskich pretensji terytorialnych. Ponowny protest polskiego przedstawiciela Teodora M. Helińskiego spowodował odsunięcie S-ego od złożenia podpisu pod przyjętą tam deklaracją. Po wybuchu walk o Lwów w listopadzie 1918 S. apelował o podjęcie rozmów polsko-ukraińskich na forum DMEU, lecz Polacy zdecydowali się w ogóle wystąpić z tej organizacji. Na jednym z ostatnich posiedzeń DMEU (12 XI), S. raz jeszcze zaprotestował przeciw polskim postulatom w Galicji Wschodniej. W grudniu t. r. II Sejm Ukraiński w Waszyngtonie oficjalnie wybrał S-ego na przewodniczącego Federacji. Swój program polityczny S. przedstawił w broszurze Narodna sprava v Americi (Niu Jork 1919), w której podkreślał konieczność walki o niezależną od Rosji i Polski, zjednoczoną i demokratyczną Ukrainę. Opublikował też artykuł pt. The Problem of Eastern Galicia na łamach nowojorskiego czasopisma „International Concilation” (1919). W t. r. S. zaangażował się w poparcie misji rządu petlurowskiego w USA, kierowanej przez Julijana Baczynśkiego, otwierając w tym celu biuro prasowe w Waszyngtonie. W marcu 1920 doszło do publicznego konfliktu z Baczynśkim, a wkrótce do rozkładu «Federacji».
W r. 1920 S. wyjechał do Europy, odwiedził m. in. Szwecję i Niemcy. Pod koniec 1922 r. brał udział w założeniu w USA organizacji «Oborona Ukrajiny», powiązanej z Ukraińską Radykalną Partią we Lwowie. W październiku 1925 S. przyjechał do Ottawy na konferencję Związku Międzyparlamentarnego, skupiającego przedstawicieli 41 parlamentów Europy i Ameryki; delegacja szwedzka, na podstawie dostarczonych przez S-ego materiałów, usiłowała podnieść problem ukraiński w Polsce. W sierpniu 1927 S. wygłaszał odczyty wśród Ukraińców w Kanadzie, a w r. 1928 złożył pierwszą wizytę w ZSRR, która naraziła go na silną krytykę w skupiskach ukraińskich w Ameryce. W tym czasie związany był z Ukrajinśkim Robitniczym Sojuzem (URS) i w r. 1929 przewodniczył jego VII Głównej Konwencji w Screnton. W r. 1931 – po tzw. pacyfikacji Małopolski Wschodniej – S. odbył podróż po Europie, orędując na rzecz sprawy ukraińskiej. Pośredniczył w przekazywaniu informacji o pacyfikacji do gazet ukraińsko-amerykańskich oraz usiłował spowodować reakcję Departamentu Stanu w tej sprawie. W r. 1933 na VIII Głównej Konwencji URS został obrany prezesem Zarządu Głównego i członkiem komitetu redakcyjnego „Narodnej Voli”. Funkcje te sprawował do r. 1941, zwalczając aktywnie organizację nacjonalistów ukraińskich w USA – Organization for the Rebirth of Ukraine (skrót ukraiński ODWU) – będącą ekspozyturą OUN (Orhanizacija Ukrajinśkych Nacionalistiv). W przededniu drugiej wojny światowej S. był informatorem tzw. Komitetu Diesa (Special Committee on Un-American Activities), tropiącego wpływy nazistowskie w USA, dostarczając dane o powiązaniach ODWU oraz zwolenników hetmana P. Skoropadskiego z propagandą niemiecką. W grudniu 1939 wszedł w skład zrzeszenia ukraińskich organizacji socjalistycznych «Ukrajinska Nacionalna Rada», a w maju 1940 wziął udział w Kongresie Ukraińskim w Waszyngtonie, na którym środowiska socjalistyczne i liberalne utworzyły proamerykańską organizację Ukrainian Congress Committee of America. Został wybrany do jej władz.
Po wojnie S. na zaproszenie władz radzieckich kilkakrotnie przyjeżdżał do ZSRR, odwiedził m. in. Lwów i miejsce, w którym zastrzelił Potockiego. Publikował w ukraińskiej prasie emigracyjnej kierunku lewicowego (m. in. „Gromads’kij Golos”). Do końca życia wielokrotnie, zarówno publicznie jak i prywatnie, afirmatywnie wypowiadał się o swym czynie z r. 1908, który zapewnił mu pozycję narodowego bohatera ukraińskiego. Z powodu choroby od r. 1975 S. mieszkał w Westland Convalescent Center koło Detroit, gdzie zmarł 16 II 1979.
S. był żonaty (nazwisko żony Batrak), miał dzieci.
„Svoboda”: A Selext Index, 1908–1914, Saint Paul 1993; Encyclopedia of Ukraine, Toronto– Buffalo–London 1993 IV; Encikl’opedija ukraïnoznavstva, Pariž–Niu Jork 1973 VII; Radians’ka Enciklopedija Istoriï Ukraïni, Kiïv 1972 IV; Ukraïns’ka Radjans’ka Encikl’opedija, Kiïv 1963 XIII; Ukrainskaja Sovetskaja Enciklopedija, Kiev 1984 X; Ukraïns’ka Zagal’na Encikl’opedija, L’viv–Stanislaviv–Kolomija [b. r. w.] III 103; Ottův Slovník naučný novè doby, Praha 1939 V/2; PSB (Potocki Andrzej); Vojcenko O., Litopis ukraïns’kogo žittia v Kanadi, Winnipeg 1961–5 I–IV; Bocian J., Pastirs’ki listi Mitropoliti Andreja, „Bogoslovija” T. 4: 1926 s. 131 2; Buszko J., Kryzys polityczny 1908 roku w Galicji, w: Księga pamiątkowa ku czci Konstantego Grzybowskiego, Kr. 1971; Demkovič-Dobrjans’ kij M., Potoc’kij i Bobžins’kij. Cisars’ki namisniki Galičini 1903–1913, Rim 1987 (rec. w: „Harvard Ukrainian Studies” XI, 3/4 s. 555–9); Gruchała J., Rząd austriacki i polskie stronnictwa polityczne w Galicji wobec kwestii ukraińskiej (1890–1914), Kat. 1988; The Immigrants’, Influence on Wilson’s Peace Policies, Ed. J.P. O’Grady, [b. m. w.] 1967 s. 267–9; Janta-Połczyński A., Lustra i reflektory, W. 1982 s. 390–499; tenże, Ucieczka z więzienia, „Kultura” (Paryż) 1967 nr 1–2 s. 173–205; Juvilejna kniga Ukraïns’kogo Robitničogo Sojuzu 1910–1960, Red. M. Stachiv, Skranton 1960 s. 42–3, 100–7, 111, 115; Kuropas M. B., The Ukrainian Americans: Roots and Aspirations 1884–1954, Toronto–Buffalo–London 1991; Leinwad A., Poseł Herman Lieberman, Kr. 1983; Lewic’kij K., Istorija političnoï dumki galic’kich ukraïnciv 1848–1914, L’viv 1927 II 475–82, 492–3, 514, 519–20; Łazuga W., Michał Bobrzyński, W. 1982; Martynowych O., Ukrainians in Canada: The Formative Period 1891–1924, Edmonton 1991; Najdus W., Ignacy Daszyński 1866–1936, W. 1988; taż, Polska Partia Socjalno-Demokratyczna Galicji i Śląska 1890–1919, W. 1983; [Tkač] Nastasivs’kij M., Ukraïns’ka imigracija v Spolučenich Deržavach, Niu Jork 1934 s. 86–94, 101–6, 121–30, 134–5, 179, 182, 184–91; Podolanko B., Fantastična vteča Miroslava Sičins’kogo, Sidnej–Adelaïda 1987; Tolopko L., Trudovi ukraïnci SŠA, 1, Niu Jork 1984; Winiarski I., Rusini w Radzie Państwa 1907–1908, Lw. 1909 s. 64–79; – Arch. Paderewskiego, 1; Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Wr. Kr. 1957; Conrad v. Hötzendorff F., Aus meiner Dienstzeit, Berlin 1922; Daszyński I., Mowa […] o sprawie polsko-ruskiej, Kr. 1908; tenże, Pamiętniki, W. 1957 I; Grzymała-Siedlecki A., Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim, Kr. 1961; Jak utik Sičins’kij z Dibrovy…, Winnipeg 1912; Krat P., Sičins’kij v nevoli, Edmonton 1910; Lozins’kij M., Akt 12 cvintja 1908 r. ..., L’viv 1909; List M. Hruševs’kogo do Miroslava Sičins’kogo z 1919 roku, „Ukraïns’kij Istorik” T. 15: 1978 [nr] 1/3 s. 160–2; Masaryk T. G., Světová revoluce, Praha 1925; Petric’kij M., Tri vinovniki zamachu Sičins’kogo, L’viv 1908; Pogrzeb JE. ś. p. Andrzeja Potockiego, w: Dodatek do „Dziennika urzędowego c. k. Rady Szkolnej Krajowej w Galicji” 1908 nr 9; Sičins’kij M., Moï spogadi, „Ukraïns’ki Visti” 1978 nr z 11 V s. 4; Sïčins’kij na voli…, Winnipeg 1911; Skocko J., Na poklik ridnoï zemli, Niu Jork–Pariž 1986; Stapiński J., Mowa posła […] w sprawie ruskiej…, [Kr.] 1908; Stepankivs’kij V., Jurkevič L., V ves’ svit v ukraïns’kij spravi, Kiïv 1908; [Szeptycki A.]., Ustęp z kazania X. Metropolity…, „Przegląd” 1908 nr 97; Ś. p. Andrzej hr. Potocki, [Kr. 1908] s. [3–8]; Šapoval M.J., Zi spomniv Miroslava Sičins’kogo, Podjebradi 1928 (fot.); Tarnowski S., Andrzej Potocki, Kr. 1908 s. 20–23; Tomaševskij T., 1908–1958. Na vidznačennja 50-riččja činu M. Sičins’kogo, Edmonton [b. r. w.] (fot.); Ukraïns’ko-pols’ka sprava v avstrijs’kim parlamenti, L’viv 1908; V desiati rokovini dila Miroslava Sïčins’koho 1908–1918, Niu Jork 1918; Vesolovs’kij J., Lozins’kij M., Jak sudili Miroslava Sičins’kogo, L’viv 1910; Zieliński S., Die Ermordung des Statthalters Grafen Andreas Potocki…, Wien–Leipzig 1908; – „Czas” 1908 nr 86–96, 147–8; „Dzien. Związkowy” (Chicago) 1918 nr z 2 VII; „Niva” 1908 s. 329, 471, 626–40; 1909 s. 131–3, 144–5, 232–9, 254–60; „Słowo Pol.” 1908 nr 175–92, 300–4; „Świat Słowiański” R. 4: 1908 s. 489–95, 500–501, 515–18, 597–600, 825, 842, R. 5: 1909 s. 33 4, 101, 350; „The Ukrainian Quarterly” T. 35: 1979 nr 2 (New York) s. 218–19; „Ukrainische Rundschau” 1908 nr 5 s. 249 54, 268–70, nr 10 s. 466–7; – Immigration History Research Center w St. Paul (USA): Magnetofonowe nagranie wywiadu J. P. Himki z M. Siczynśkim; Naukova Biblioteka im. V. Stefanika we Lw.: fond 5 nr 4760, f. 9 nr 743.
Andrzej A. Zięba