Sulima (Sulim) Iwan (zm. 1635), hetman Kozaków nierejestrowych, przywódca powstania kozackiego.
S. wywodził się z drobnej szlachty z Czernihowszczyzny. Ur. zapewne w Rohoszczach (Radohoszczach) w star. lubeckim, był synem Michała.
W r. 1615 był S. zarządcą perejasławskich majętności hetmana polnego kor. Stanisława Żółkiewskiego oraz posiadłości rodziny Daniłowiczów w okolicach Boryspola. Za służbę otrzymał w r. 1620 od Żółkiewskiego Sulimówkę, Kuczaków i Lebiedzin. Od ok. r. 1621 brał udział w wyprawach kozackich na Turcję i Chanat Krymski; przez pewien czas przebywał wśród Kozaków dońskich. Krążące wśród współczesnych S-ie informacje o jego dłuższym pobycie w niewoli muzułmańskiej, opanowaniu tureckiego okrętu i uwolnieniu kilkuset chrześcijan, za co jakoby otrzymał złoty medal od papieża Pawła V, nie znajdują potwierdzenia w źródłach.
Zapewne pod koniec listopada 1628, po obaleniu przez Zaporożców Hryćka Czarnego (Hryhorego Sawicza), którego obciążono winą za nieudaną wyprawę krymską, podjętą w celu wsparcia kałgi Szahin Gireja, S. został obrany hetmanem przez Kozaków nierejestrowych. Pod koniec t.r. wysłał do króla Zygmunta III posłów, zabiegając o oficjalne poparcie dla Szahin Gireja, a 29 XII wystosował z Siczy list do hetmana polnego lit. Krzysztofa Radziwiłła, prosząc, by wsparł starania owych wysłanników. Władze Rzpltej nie uznały jednak wyboru S-y na hetmana, a misja jego posłów nie przyniosła rezultatów. Dn. 18 V 1629 zrezygnował S. z buławy; rada kozacka nie przyjęła jego rezygnacji, mimo to zrzekł się urzędu i już w maju t.r. występował jako zarządca jednej z majętności Żółkiewskich w rejonie Perejasławia. W r. 1633 był ponownie hetmanem Kozaków nierejestrowych. Na czele kilkuset Zaporożców wyruszył wtedy z Siczy nad Dunaj, atakując m.in. Kilię i Izmaił. W r. 1634 uczestniczył w wyprawie na Morze Azowskie i wspólnie z Kozakami dońskimi prawdopodobnie spalił przedmieścia Azowa. Zimę r. 1634/5 spędził nad Donem.
Wiosną 1635 stanął S. na czele wyprawy podjętej przez Kozaków zaporoskich, wspólnie z Kozakami dońskimi dowodzonymi przez Oleksija Łoma, na posiadłości tureckie nad Morzem Czarnym. W drodze powrotnej oddział S-y zaatakował będącą jeszcze w budowie twierdzę Kudak, wznoszoną dla zahamowania kozackich wypadów. Prawdopodobnie w nocy z 11 na 12 VIII t.r., wykorzystując sen strażników, Kozacy dostali się po drabinach do wnętrza twierdzy. Wg innej wersji siły S-y wtargnęły do Kudaku podstępem, rzekomo chroniąc się przed Tatarami, i opanowały go wspólnie z Zaporożcami należącymi do jego załogi. Kozacy zabili komendanta Jeana Mariona i większość żołnierzy, a S. zagarnął «pieniądze Rzeczypospolitej niemałe». Uchodząc z Kudaku spalił drewniane umocnienia i rozrzucił wały, po czym wyruszył w górę Dniepru, w okolice Kremieńczuka i Kryłowa, gdzie zaczął zbierać nowe oddziały; wyprawił również gońców do przebywającego nad Donem Tarasa Fedorowicza, przywódcy powstania kozackiego z r. 1630.
Pod wpływem komisarzy królewskich: star. perejasławskiego Łukasza Żółkiewskiego i podkomorzego czernihowskiego Adama Kisiela, przeciw S-ie wystąpili Kozacy rejestrowi pod dowództwem Iliasza Karaimowicza i Iwana Barabasza; oblegli go na jednej z wysp na Dnieprze. Po kilku atakach zdołano przekonać nierejestrowych do wydania S-y i pięciu innych dowódców. Wg innej wersji schwytano ich po wdarciu się do obozu S-y w trakcie kolejnego ataku lub po dostaniu się do niego podstępem, pod pretekstem wspólnej walki. S. i pozostali dowódcy buntowników zostali odesłani w kajdanach do Warszawy w celu osądzenia w czasie sejmu. Podczas rozprawy przed sądem sejmowym tłumaczyli swój atak na Kudak nieznajomością konstytucji sejmowej, nakazującej jego budowę i wyjaśniali, że wzniesienie twierdzy przypisali samowoli cudzoziemskiej załogi. Sąd nie dał wiary tym wyjaśnieniom i mimo przychylności króla Władysława IV, który pamiętając o niedawnych zasługach oddziałów kozackich w opanowaniu szwedzkiego okrętu na Zalewie Wiślanym, usiłował ocalić dowódców powstania, S. wraz z czterema towarzyszami (ułaskawiono jedynie Pawluka dzięki wstawiennictwu kanclerza w. kor Tomasza Zamoyskiego) został skazany na śmierć. Tuż przed egzekucją S. przeszedł na katolicyzm. Został ścięty 12 XII 1635 w Warszawie, w obecności posła tatarskiego. Po egzekucji ciało zostało poćwiartowane; rozwieszone na palach, «przedstawiało w czterech kątach miasta niemiły widok».
S. był żonaty. Miał trzech synów: Stefana (zm. w lub po 1659), płk. perejasławskiego, oraz Seweryna i Fedora (zm. 1691), którzy w l. czterdziestych XVII w. wstąpili w szeregi Kozaków rejestrowych i uczestniczyli w powstaniu Bohdana Chmielnickiego. Na sejmie warszawskim 1659 r. wszyscy trzej (razem z bratem stryjecznym Stefanem) uzyskali potwierdzenie szlachectwa oraz na prawie lennym nadanie posiadłości: Dimidów, Litwinówka (które scedowali płk. perejasławskiemu Pawłowi Treterze), Kozary, Jołcze, Jabłonów, Bereski i Cyble (woj. kijowskie). W r. 1688 Fedor otrzymał od hetmana Iwana Mazepy potwierdzenie nadania Sulimówki, Lebedzina i Kuczakowa; w r. 1689 uczestniczył w pochodzie W. Golicyna i Mazepy na Krym, a w lipcu t.r. dla wynagrodzenia strat, poniesionych w wyniku pożaru domu «z mnogimi gospodarnymi nabytkami», uzyskał od Mazepy nadanie wsi Kalne i Stare w okolicach Woronkowa. Syn Fedora Iwan pełnił w l. 1708–21 funkcję chorążego generalnego przy hetmanach kozackich Mazepie i Filipie Orliku, a jeszcze jego syn (prawnuk S-y) Semen sprawował w l. 1739–66 urząd płk. perejasławskiego.
S. był bohaterem dumy „O Sulimie, Pawluku i jeszcze o Jacku Ostranicy”, pochodzącej najwcześniej z przełomu XVII i XVIII w., zanotowanej dopiero w r. 1928; Natalia Jakowenko wątpi jednak w autentyczność tego utworu.
Encyklopedija ukraïnoznavstva, L’viv 2000 VIII; PSB (Karaimowicz Wadowski Eliasz); Ukraïns’ke kozactvo. Mala encyklopedija, Kyïv–Zaporižžja 2006; – Czołowski A., Kudak. Przyczynki do założenia i upadku twierdzy, „Kwart. Hist.” R. 40: 1926 s. 165–6; Holobuc’kyj V. A., Zaporoz’ke kozac’tvo, Kyïv 1994 s. 293–6; Hruševs’kyj M., Istorija, VIII cz. 1 s. 57, 220–5; Huslistyj K. G., Krest’jansko-kozackie vosstanija na Ukraine v 30-ch godach XVII veka, w: Vossoedinenie Ukrainy s Rossiej 1654–1954. Sbornik statej, Moskva 1954 s. 68–9; Istorija ukraïns’kogo kozactva, Kyïv 2007 II; Jakovenko N., Paralel’nyj svit. Doslidžennja z istoriï ujavlen’ ta idej v Ukraïni XVI–XVII st., Kyïv 2002; Javornyc’kyj D. I., Istorija zaporiz’kych kozakiv, Kyïv 1991 II; Serczyk W. A., Na dalekiej Ukrainie. Dzieje Kozaczyzny do 1648 roku, Kr. 1984; Sergijčuk V. I., Kozac’kyj get’man Ivan Sulyma, „Ukraïns’kyj istoričeskyj žurnal” 1985 nr 5 s. 122–8; Ščerbak V. O., Antyfeodal’ni ruchy na Ukraïni naperedodni vyzvol’noï vijny 1648–1654 rr., Kyïv 1989 s. 43–51; tenże, Povstannja zaporožciv 1635 r., „Ukraïns’kyj istoryčnyj žurnal” 1985 nr 2 s. 145–6; tenże, Ukraïns’ke kozactvo: formuvannja social’nogo stanu. Druga polovyna XV – seredyna XVII st., Kyïv 2000; Wójcicki K. W., O kronice ruskiej od roku 1498 do roku 1649, „Kwart. Nauk.” T. 3: 1836 s. 326–7; – Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, VII 87; Metryka ruska (wołyńska). Regesty dokumentów kancelarii koronnej dla ziem ukraińskich (województw wołyńskiego, bracławskiego, kijowskiego i czernihowskiego) 1569–1673, Kijów 2002 (dot. synów S-y); Pamiętniki Filipa, Michała i Teodora Obuchowiczów (1630–1707), Oprac. H. Lulewicz, A. Rachuba, W. 2003; Radziwiłł, Memoriale, II; Rus’ka (Volyns’ka) Metryka. Knyga za 1652–1673 g.g., Pidg. P. Kulakovs’kyj, Ostrog–Varšava–Moskva 1999; Universaly Ivana Mazepy 1687–1709, Kyïv 2002 (dot. synów S-y); Universaly ukraïns’kych get’maniv vid Ivana Vygovs’kogo do Ivana Samojlovyča (1657–1687), Kyïv–L’viv 2004 (dot. synów S-y); Vol. leg., IV 649–50 (dot. synów S-y) – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 15344.
Andrzej Haratym