Sołomerecki (Sołomierecki, Sołomirecki) Iwan Wasylewicz, kniaź (zm. 1578), kasztelan mścisławski. Był synem Wasyla (zob.) i Hanny Iwanówny Władyczanki.
Karierę publiczną rozpoczął jako dworzanin na dworze hospodarskim. Był nim już w r. 1538. W maju 1558 otrzymał nominację na starostwa mścisławskie i radomlskie. Od tego momentu, w związku z rozpoczętą wówczas wojną W. Ks. Lit. z Moskwą, brał udział w organizowaniu obrony Litwy. Prowadził też za pośrednictwem swoich ludzi działalność wywiadowczą na terenie państwa moskiewskiego. Na początku 1562 alarmował Zygmunta Augusta o dużej koncentracji wojsk moskiewskich w Smoleńsku. W czasie sejmu wileńskiego 1566 r. otrzymał (16 III) nowo utworzony urząd kaszt. mścisławskiego, zatrzymując posiadane dotychczas starostwa. W październiku 1566, w czasie przygotowań do wojny z Moskwą, Zygmunt August nakazał S-emu, by nie opuszczał zamku w Mścisławiu oraz by uszczelnił granicę. Na początku 1569 zwrócił się S. do króla o przekazanie zaległego żołdu dla załogi zamku w Mścisławiu; pod rozkazami S-ego pozostawało tam wówczas 400 drabów oraz dodatkowo 200 jazdy. Były więc to poważne siły. Król nakazał natychmiast swemu podskarbiemu wypłacić żołd, a S-emu polecił, by miał baczenie na ruchy wojsk moskiewskich. Rychło po zawarciu trzyletniego rozejmu z Iwanem Groźnym siły stacjonujące w Mścisławiu poważnie zredukowano. W maju 1572 przekazał S. Zygmuntowi Augustowi informację o przygotowaniach chana krymskiego Dewlet Gereja do ataku na Moskwę, który rzeczywiście nastąpił w lipcu t.r.
Po śmierci Zygmunta Augusta, wziął S. udział w r. 1573 w elekcji Henryka Walezego. W sierpniu 1575 uczestniczył w zjeździe senatorów litewskich w Wilnie, gdzie dyskutowano na temat zagrożenia W. Ks. Lit. i Inflant ze strony Moskwy. W innych zjazdach senatorów litewskich w tym czasie nie brał udziału. W 2. poł. 1575 i w r.n. prowadził bowiem działania wywiadowcze i organizował obronę przeciw Moskwie. W czerwcu 1576 zawiadomił Stefana Batorego o znacznej koncentracji wojsk moskiewskich przy granicy z W. Ks. Lit., w związku z czym w lipcu 1576 król nakazał mu, by przygotowywał się do wojny, ale nie prowokował żadnych starć na granicy. Jednocześnie polecił hetmanowi polnemu lit. Krzysztofowi Radziwiłłowi, by przekazał dodatkowo pod komendę S-ego do zamku w Mścisławiu 100-konną rotę. W styczniu 1577 Stefan Batory znów pisał do S-ego i innych pogranicznych starostów na wschodzie, by nie dali się sprowokować stronie moskiewskiej do niepotrzebnych incydentów granicznych.
S. był właścicielem Sołomerecz, Gródka Sołomereckiego (Siemkowskiego), Pleszczenicz w pow. mińskim oraz Ostaszyna w woj. nowogródzkim. Po śmierci pierwszej żony procesował się przez kilka lat o wiano z jej ojcem Pawłem Sapiehą. Proces ten prawdopodobnie przegrał i musiał oddać Sapieże 1000 kop gr. lit. Druga żona wniosła S-emu majątek Kelmy z włością Dobikinty na Żmudzi. S. starał się powiększyć swoje posiadłości o dobra leżące wokół Sołomerecz i Gródka. Rozpoczął skupowanie rozległego majątku Siemków od kolejnych przedstawicieli rodziny Rekuciów. W r. 1541 otrzymał od Zygmunta Augusta dzierżawę aińską, która pozostawała w jego ręku do r. 1552, kiedy to przejął ją młodszy brat S-ego Bohdan. W zamian S. dostał dzierżawy: hłuską i doboszeńską. W r. 1555 zamienił dzierżawę doboszeńską na bychowską. W r. 1556 Zygmunt August odebrał S-emu jego obie włości hospodarskie, prawdopodobnie w związku z obietnicą nadania dochodowych starostw mścisławskiego i radomlskiego (1558), które w r. 1566 przynosiły 573 kop gr. lit. rocznego dochodu, nie licząc dodatkowych intrat w naturze. We wrześniu 1576 wdał się S. w zatarg z władzami miejskimi Mińska, co wiązało się zapewne z konfliktem o włość krupecką. Spór ten zakończył się już po jego śmierci.
S. był wyznawcą prawosławia; informacje H. Merczynga (oparte na liście sporządzonej w r. 1569 na potrzeby Habsburgów), jakoby był ewangelikiem, nie znajdują żadnego uzasadnienia w źródłach. Pozostawał w bliskich kontaktach z wyższymi hierarchami prawosławnymi w Rzpltej (m.in. z metropolitą kijowskim Makarym II). Dbał o rozwój Cerkwi prawosławnej na wschodnich terenach W. Ks. Lit., zarówno w swoich prywatnych dobrach, jak i na obszarze podlegającym jego jurysdykcji. Kilkakrotnie obdarował monaster w Sołomereczach nowymi hojnymi nadaniami. Zapisał m.in. na jego rzecz sioła Borowlany i Bondacze. Ostatnie wzmianki źródłowe dotyczące S-ego pochodzą z 1. poł. 1577 r. W styczniu 1579 najpewniej już nie żył, ponieważ król Stefan Batory kierował swoją gramotę do sprawcy (tymczasowego administratora) star. mścisławskiego. Śmierć S-ego musiała więc nastąpić niedługo przedtem, zapewne w r. 1578; został pochowany w cerkwi Pokrowskiej przy sołomereckim monasterze.
S. dwukrotnie wchodził w związki małżeńskie. Pierwsza żona Bohdana Sapieżanka (zm. 1550), córka marszałka hospodarskiego Pawła Sapiehy (zob.), nie dała mu potomków. W końcu 1550 poślubił Annę Hlebowiczównę (zm. krótko po 1586), córkę woj. wileńskiego Jana (zob.), z którą miał syna Bohdana (zob.) oraz córki: Marynę (zm. po 1593), żonę łowczego lit. Jana Naruszewicza (zob.), i Barbarę (zm. po 1587), zamężną za 1.v. Konstantym Chodkiewiczem, 2.v. woj. połockim Stanisławem Dowojną (zob.). Barbara już po śmierci drugiego męża (zm. 1573) zasłynęła z pieniactwa i awanturnictwa, szczególnie w województwach brzeskim lit. i nowogródzkim, gdzie leżała większość dóbr, które zostawił jej Dowojna.
Słown. Geogr. (Gródek Siemkowski, Siemków, Sołomerecze); Niesiecki; Paprocki; Merczyng H., Zbory i senatorowie, II 259, 263; Sapiehowie, I 125, 139; Wolff, Kniaziowie lit.-rus.; tenże, Senatorowie W. Ks. Lit.; – Dovnar-Zapolskij M., Gosudarstvennoe chozjajstvo Velikago Knjažestva Litovskago pri Jagellonach, Kiev 1901 I; Kolankowski L., Zygmunt August, Lw. 1913; Kotarski H., Wojsko polsko-litewskie podczas wojny inflanckiej 1576–1582, Studia i Mater. do Hist. Wojsk. T. 16: 1970 cz. 1 z. 2 s. 110; Lappo I.I., Litovskij statut 1588 goda, Kaunas 1934 I 330–2; tenże, Velikoe Knjažestvo Litovskoe za vremja ot zaključenija Ljublinskoj unii do smerti Stefana Batorija (1569–1586), Pet. 1901; Ljubavskij M., Litovsko-russkij sejm, Moskva 1900; Maksimejko N. A., Sejmy litovsko-russkogo gosudarstva do Ljublinskoj unii 1569 g., Charkov 1902; Pičeta V. I., Agrarnaja reforma Zigizmunda Augusta v litovsko-russkom gosudarstve, Moskva 1958 s. 496; – Acta Hist., XI 40; Akty Vil. Archeogr. Kom., XXXIII; Akty Zap. Ross. II 97, III 97, 106–7, 191, 206–7, 240, 299; Archeografičeskij Sbornik Dokumentov, I 44–5; Arch. Sanguszków, VII; Belorusskij archiv drevnich gramot, Izd. I. Grigorovič, Moskva 1824 I 19–20; Lietuvos Metrika, kn. 7(564), Vilnius 1996; Mal’cev A.N., Barkulabovskaja letopis, „Archeografičeskij ežegodnik” 1960, Moskva 1962 s. 314; Noailles E., Henri de Valois et la Pologne, Paris 1867 III 414; Opis dokumentov Vilenskago Centralnogo Archiva drevnich aktovych knig, I; Pamiętnik Teodora Jewłaszewskiego, nowogródzkiego podsędka 1546–1604, Wyd. T. Lubomirski, W. 1860 s. 29; Rukopisnoe otdelenie Vilenskoj publičnoj biblioteki, Vil’na 1871 I; Sbornik materialov Rady V. Kn. Lit.; Script. Rer. Pol., I 154; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V, nr 17959 s. 271–275; Lietuvos Mokslų Akademijos Centrinės bibliotekos rankraštynas w Wil: F. 21 nr 1211, 1213.
Tomasz Kempa