Izaak Polak (zm. 1003), benedyktyn-eremita, uznany świętym przez Kościół. Pochodził z możnego rodu polskiego, z rodziny ogarniętej wcześnie wpływem chrześcijaństwa. Siostry jego były mniszkami, on zaś sam wraz z bratem przyłączył się jako nowicjusz do przybyłych z Włoch (z początkiem r. 1002) benedyktynów-eremitów, Benedykta i Jana; otrzymał wówczas imię zakonne Izaaka, brat zaś Mateusza. Uczestniczył w założeniu – przy poparciu Bolesława Chrobrego – pierwszego w Polsce włosko-polskiego klasztoru na skraju puszczy opodal wsi Wojciechowo (villa sancti Adalberti), pod Międzyrzeczem (niektórzy historycy przyjmują za późną tradycją, że w Kazimierzu pod Koninem na Kujawach). I. (jak i jego brat) zdobył sobie opinię bardzo czynnego zakonnika. Uczył przy tym Włochów języka polskiego, co im miało umożliwić misję wśród pogańskich Pomorzan i Wieletów (Lutyków), lecz wojna Henryka II z Chrobrym przeszkodziła tym zamierzeniom.
W nocy z dn. 10 na 11 XI 1003 r. były włodarz książęcy, wraz z kilku towarzyszami, dokonał po pijanemu napadu rabunkowego na klasztor i zamordował pięciu jego członków, w tym także I-a. Ciało I-a, wraz z innymi, pogrzebał uroczyście biskup poznański Unger w środku kościoła klasztornego. Odtąd zaczęły szerzyć się objawy kultu tzw. Pięciu Braci, do czego przyczynił się walnie Bruno z Kwerfurtu, autor „Żywotu Pięciu Braci”, spisanego przed r. 1009, a mającego też znaczenie jako źródło do dziejów wewnętrznych Polski. Po śmierci Mieszka II (1034) zakonnicy wywieźli ciała Pięciu Braci do Gniezna, skąd uwiózl je podczas najazdu na Polskę książę czeski Brzetysław (1038) i zapoczątkował ich kult w Czechach.
Mitkowski J., Święty Wojciech a jego bezpośredni następcy w męczeństwie, Święty Wojciech 997–1947, Księga pamiątkowa pod red. Z. Bernackiego, F. Jordana, K. Sosnowskiego, M. Suchockiego, Gniezno (1947) s. 113–31, 326–31 (podaje pełną bibliografię s. 326–31 oraz sprostowanie błędów w literaturze przedmiotu); Semkowicz W., Rocznik świętokrzyski dawny, Kr. 1910; Wojciechowski T., Szkice historyczne jedenastego wieku, Wyd. 2., W. 1925 s. 1–51 (błędnie podana data śmierci Pięciu Braci, powtórzona w P. S. B. I, artykuły: Barnaba, Benedykt); Zakrzewski S., Bolesław Chrobry Wielki, Lw. 1925 s. 214–8, 221–5; – Brunonis Vita Quinque Fratrum, Wyd. W. Kętrzyński, Kr. 1893 s. 382–428, Mon. Pol. Hist, VI; Mon. Pol. Hist. II 773, 777, 793, 873, 882, 829, V 875, 878; Mszał Rzymski, Tyniec–Bruges 1956 r. s. 1568 (Niekiedy dają Pięciu Braciom tytuł «błogosławionych», ale oficjalnie Kościół zwie ich «świętymi»; kanonizacji formalnej i urzędowej w tym okresie czasu jeszcze nie przeprowadzano).
Józef Mitkowski