Szaraniewicz Izydor (Szaranewycz Isydor, Sydor) (1829–1901), historyk, archeolog, profesor Uniwersytetu Lwowskiego.
Ur. 16 III w Cerkownej (pow. doliński), choć jako miejsce ur. podawał Kozarnę (pow. rohatyński), gdzie w miejscowej cerkwi został ochrzczony, był synem Joana (Iwana) (1803–1876), proboszcza paraf. greckokatolickiej w Kozarnej, oraz Rozalii z Iwanowskich.
S. uczył się w szkole ludowej w Drohobyczu (1836) i Brzeżanach (1837–9), następnie w gimnazjum w Brzeżanach (1839–45). Po ukończeniu dwuletniego Studium Filozoficznego w Inst. Filozofii Uniw. Lwow. podjął w r. 1848 studia na Wydz. Teologicznym uniw. w Wiedniu, które kontynuował w l. 1849–52 na Uniw. Lwow. Równocześnie w r. 1851 studiował tam filozofię, a od r.n. historię, m.in. słuchał wykładów z historii powszechnej Antoniego Wacholza oraz filologii ruskiej Jakowa Hołowackiego. Po ukończeniu w czerwcu 1855 studiów historycznych złożył 6 X t.r. egzamin uprawniający do nauczania historii i geografii w szkołach średnich. Powołany 18 X na stanowisko zastępcy nauczyciela w gimnazjum w Przemyślu, pracował tam do końca r. 1856. Dn. 1 I 1857 otrzymał nominację na nauczyciela historii i geografii, a w r. 1858 profesora w Gimnazjum Akademickim we Lwowie. Od 27 III 1857 był członkiem zwycz. Inst. Stauropigialnego we Lwowie, a od r. 1863 członkiem jego Zarządu; kierował też bursą dla uczącej się młodzieży.
Interesując się początkami Rusi Halickiej S. prowadził badania nad dziejami Galicji w średniowieczu. Opublikował rozprawy Starodavnij Halyč („Zorja Halyc’ka – Al’bum” 1860, wyd. osobno, Lw. 1860), Vistka o starodavnim L’vovi („L’vovianyn” 1860 nr 3) oraz książkę Starodavnij L’vov: ot roku 1250–1350, jako tom drugi napisanej z Wasylem Ilnyckim pracy Starodavni halyc’ki goroda (L’vov 1861). W tygodniku „Večernyci” (1862 nr 1–25) ogłaszał przez pół roku w odcinkach pracę biograficzną Kniaž Jurij Belz’kij. Uznanie lwowskiego środowiska historycznego przyniosła mu wydana własnym nakładem synteza Istorija Halyc’ko-Volodymirs’koï Rusy ot najdavnijšich vremen do roku 1453 (L’vov 1863), w której dokonał nowatorskiej interpretacji mało znanych źródeł i zaproponował periodyzację dziejów średniowiecznej Rusi na okresy: do r. 1340 i do r. 1453 (przyjętą później m.in. przez Mychajła Hruszewskiego, Iwana Krypiakiewicza, Dymytra Doroszenkę). W tym czasie opublikował pierwsze prace po polsku: Kościelne sprawy na Rusi za rządów Kazimierza Wielkiego („B. Ossol. Poczet Nowy” T. 2: 1863) oraz Rządy Władysława księcia opolskiego na Rusi (tamże T. 4: 1864), w której wbrew opinii historyków polskich (m.in. Augusta Bielowskiego) głosił, że Ruś Halicką przyznano ks. Władysławowi na własność, a nie w zarząd.
Dn. 14 VII 1864 uzyskał S. na Wydz. Filozoficznym Uniw. Lwow. stopień doktora filozofii. Z ramienia Rady Szkolnej Krajowej był w l. 1863–9 członkiem Komisji ds. rewizji i układania ruskich ksiąg szkolnych, a w l. 1868–81 należał do Tow. Pedagogicznego we Lwowie. Był także członkiem powstałego 8 XII 1868 we Lwowie ukraińskiego Tow. «Proswita» i od r. 1870 wchodził w skład jego Zarządu Głównego; od r. 1871 był członkiem honorowym. W r. 1869 został wybrany w skład kolegium redakcyjnego, kierowanego przez Ksawerego Liskego wydawnictwa „Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej”. Powołany 18 XI t.r. przez Sejm Krajowy do Komisji specjalnej dla uregulowania wzajemnych stosunków narodowościowych, działał tam w podkomisji szkolnej; opowiadał się za wprowadzeniem języka ruskiego do szkół z większością uczniów tej narodowości lub za tworzeniem obok klas polskich, także klas ruskich. Przetłumaczył z języka niemieckiego na ukraiński podręcznik do geografii E. Berllingera („Berllingera korotkij načerk geografiï v dvoch kursach dla užytku učenikov v avstrijskich nižšych gimnazijach i nižšych real’nych školach...”, Kolomyja 1865). Kontynuował badania nad Rusią Halicko-Włodzimierską i opublikował prace: Ruś i Podole od roku 1450–1500 (Lw. 1868) oraz Rys wewnętrzny stosunków Galicji wschodniej w drugiej połowie piętnastego wieku na podstawie źródeł (Lw. 1869; w wersji poprawionej także w językach niemieckim w: „Österreichische Gartenlaube” 1868 i ukraińskim, w: „Monografiï do istoriï Halyc’koï Rusy” Ternopil’ 1886). Z zakresu geografii historycznej wydał mapę Karta krajev pered i za Karpatamy z vzhl’jadu na starinu narodnuju komunikaciju (L’viv 1869) oraz pracę Starodawne rusko-węgierskie linie komunikacyjne przez Karpaty i rusko-polskie przez San i Wisłę (Lw. 1869; obie w wersji rozszerzonej opublikował także jazycziem, w: „Literaturnyj sbornik” 1869, wyd. osobno, L’viv 1869). Wygłaszał odczyty i referaty, m.in. 15 IV 1870 na posiedzeniu Tow. Pedagogicznego we Lwowie (O źródłach służących do głębszego poznania dziejów kraju ojczystego, „Szkoła” 1870 nr 16–17, wyd. osobno, Lw. 1870) oraz 18 VII t.r. na Zjeździe Pedagogicznym w Kołomyi (Zaczątki słowiańskie u stoków Karpat, „L’vovianyn” 1870 nr 7).
W r. 1871 habilitował się S. na Uniw. Lwow. na podstawie historiograficznej rozprawy Kritische Blicke in die Geschichte der Karpathen-Völker im Alterthum und im Mittelalter (Lemberg 1871). W r. 1872 otrzymał stanowisko docenta prywatnego i zastępcy profesora historii austriackiej na Wydz. Filozoficznym; zakończył wtedy pracę w Gimnazjum Akademickim. Wybrany 23 VII t.r. na członka czynnego AU, brał udział w pracach jej Wydz. Historyczno-Filozoficznego. Jako profesor zwycz. objął 27 VI 1873 Katedrę Historii Austriackiej oraz kierownictwo Seminarium Historii Austriackiej. W ramach powstałego w grudniu t.r. lwowskiego Grona Komisji Historycznej AU zbierał z Karolem Reinfekugelem materiały do planowanych „Regestów Rusi”. Dn. 15 V 1874 Komisja Historyczna AU powierzyła mu także pracę nad „Repertorium akt historycznych” dotyczących Rusi; zgromadził do niego ok. 10 tys. wypisów, jednak projekt nie został zrealizowany. Z ramienia Krajowej Rady Szkolnej pełnił w r. szk. 1873/4 funkcję zastępcy kierownika, a w l. 1874–6 kierownika Seminarium Filologiczno-Historycznego dla kandydatów na nauczycieli. W l. 1873–99 uczestniczył w pracach Komisji egzaminacyjnej dla kandydatów na nauczycieli w zakresie szkół gimnazjalnych, a w l. 1875–99 w zakresie szkół realnych w Galicji. Dodatkowo w l. 1876–99 był docentem prywatnym historii odkryć i wynalazków oraz historii handlowej w lwowskiej Szkole Politechnicznej. Opublikował pracę Die Hypatios-Chronik als Quellen-Beitrag zur österreichischen Geschichte (Lemberg 1872), negatywnie ocenioną przez Stanisława Smolkę („Tyg. Wpol.” 1873 nr 17), który zarzucał mu m.in. błędy metodologiczne i brak krytyki źródeł. S. ogłosił własnym nakładem podręcznik Krótki opis geograficzny i topograficzny austriacko-węgierskiej monarchii, do użytku klas niższych szkół średnich (Lw. 1875, wyd. 2 poszerzone, Lw. 1878, wyd. 3, Lw. 1886; przekł. ukraiński J. Celewicza, L’viv 1880). Na łamach almanachu „Vremennyk Stavropigijs’koho Instytuta s Mysačeslovom” publikował artykuły o historii Kościoła wschodniego; zebrał je w tomach: Geografičesko-istoryčeskii statii (L’vov 1874) oraz Geografičeskii statii (L’vov 1875), natomiast osobno ukazały się: Pričiny rožnic meži kalendariami julianskim i grigorians’kim (L’viv 1875) oraz O kalendari i znakach kalendarskich, ješče o rožnicach kalendara julianskoho i grygorians’koho (L’viv 1876). Na zarzuty, że proponuje w nich wprowadzenie w Kościele greckokatolickim kalendarza gregoriańskiego, odpowiedział broszurą: Otvet [...] na statiju umiščenu v č. 22, 23 i 24 (v felietoni) Slova z 1876 g… (L’vov 1876). Opublikował także rozprawy w języku polskim: Rzut oka na beneficja Kościoła Ruskiego za czasów Rzeczypospolitej Polskiej pod względem historii, a przede wszystkim o stosunku świeckiego duchowieństwa ruskiego w Galicji do ziemi w tym okresie (Lw. 1875; jazycziem w wersji rozszerzonej pt. Čerty z istoriï cerkovnych beneficyj myrskoho duchovenstva v Halyc’koï Rusy, L’viv 1897) oraz Patriarchat wschodni wobec Kościoła Ruskiego i Rzeczypospolitej Polskiej ze źródeł współczesnych w latach 1595–1620 („Rozpr. i Spraw. z Posiedzeń Wydz. Hist.-Filoz. AU” T. 8: 1878, T. 10: 1879; wyd. osobno, Kr. 1879).
S. interesował się archeologią; od r. 1875 był członkiem Tow. Archeologicznego Krajowego (faktycznie działało od r. 1876) i w l. 1882–99 wchodził w skład jego Zarządu. Dążąc do ustalenia pierwotnej lokalizacji zamku Daniela halickiego, prowadził wykopaliska w Czortkowej Skale koło wsi Winniki i opublikował na ich podstawie rozprawę De stojav pervisnyj korolem rus’kim Danilom dlja syna sveho prestolonaslidnyka L’va zbudvanyj L’viv („Vremennyk Stavropigijs’koho Instytuta s Mysačeslovom” 1876). W r. 1877 otrzymał nominację na konserwatora zabytków sztuki i pomników historycznych na powiaty: Brody, Brzeżany, Cieszanów, Gródek, Kamionka Strumiłowa, Jaworów, Lwów, Mościska, Przemyślany, Rawa Ruska, Sokal, Tarnopol, Zbaraż, Złoczów i Żółkiew. Od końca l. siedemdziesiątych prowadził prace wykopaliskowe w rejonie Halicza, Kryłosia i Załukwi w pow. stanisławowskim, gdzie odkrył fundamenty wczesnośredniowiecznych budowli. W rezultacie uzupełnił swą pracę o Haliczu i opublikował ją pt. Starorus’kyj kniažyj gorod Halyč. Krityčne studium (L’vov 1880). Badania nad dziejami średniowiecznego Halicza podsumował w dziele Trzy opisy historyczne staroksiążęcego grodu Halicza w roku 1860, 1880 i 1882 [...] z dołączeniem dokumentów z metryk koronnych i wyciągów lustracji z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, z architektoniczno-porównawczym opisem wykopalisk halickich i pomnikowych świątyń w Załukwi, w Haliczu i na Kryłosie… (Kr. 1883), w którym stwierdził, że gród nie mógł być ulokowany nad samym Dniestrem (dokładną lokalizację ustalił kilkadziesiąt lat później archeolog Jarosław Pasternak). Opublikował też sprawozdania O rezultatach poszukiwań archeologicznych w okolicy Halicza w roku 1884 i 1885 (Lw. 1886) oraz Izvestie o rezul’tatach izsledovatelnych roskopok v rubežach drevn’e-kniažeskoho goroda Halyča, predprynjatych v gg. 1886–1887 („Literaturnyj sbornik” 1887, wyd. osobno, L’vov 1888). Prowadził też prace wykopaliskowe na terenie Lwowa i Zniesienia (obecnie dzielnica Lwowa), w wyniku których ustalił, że gród ks. Daniela halickiego był usytuowany w rejonie Zniesienia, a dopiero jego syn Lew I przeniósł go na obszar współczesnego rynku. Wyniki tych badań opublikował w sprawozdaniach Ukazanija v pisanych istočnikach a osobenno v dokumentach i aktach do archeol’ogičeskich izsledovanij L’viva i Halyča („Literaturnyj sbornik” 1885) oraz Archeol’ogičeskije predmety, otkryty na meste starokniažeho Halyča (tamże 1886). Na I Zjeździe Krajowego Tow. Archeologicznego we Lwowie wygłosił 11 IX 1885 referat o źródłach pisanych i archeologicznych do wczesnośredniowiecznego Halicza i Lwowa (Ukazanija v pisanych istočnikach a osobenno v dokumentach i aktach do archeol’ogičeskich izsledovanij…, L’vov 1886). Z okazji zjazdu zorganizował z Wojciechem Dzieduszyckim w Szkole Politechnicznej we Lwowie „Polsko-ruską wystawę archeologiczną”, na której zaprezentował swe najcenniejsze odkrycia, a do pokazanych na wystawie znalezisk archeologicznych profesora uniw. w Kijowie Włodzimierza Antonowicza, opracował katalog Pamiatniki halyc’ko-rus’koï staroviny v izobraženijach. Čast’ I: S prybavleniem spisa vykopalisk iz okrestnosti Dnistra i dolišnoho Dnipra… (L’vov 1886).
W r. akad. 1881/2 był S. dziekanem, a w r. akad. 1883/4 prodziekanem Wydz. Filozoficznego Uniw. Lwow. W czerwcu 1882 Wydz. Filozoficzny Uniwersytetu powołał go w skład pięcioosobowej komisji, w celu wybrania odpowiedniego kandydata na stanowisko profesora zwycz. nowo utworzonej Katedry Historii Polski. W tym okresie opublikował po ukraińsku powieść historyczną Hal’ška, kniahynia Ostrožska (L’viv 1880), drukowaną wcześniej w odcinkach na łamach dwutygodnika „Zorja”. Starając się wprowadzić do nauki polskiej informacje o dokumentach staroruskich, ogłosił rozprawę O latopisach i kronikach ruskich XV i XVI wieku, a zwłaszcza o Latopisie „Velykoho kniažstva litevskoho i žomajtskoho” („Rozpr. Wydz. Filoz. AU” T. 15: 1882, wyd. osobno, Kr. 1882). Opracował Tablicę genealogiczną potomstwa Jeremijasza Mohiły [...] według opisu z aktów grodzkich i ziemskich warszawskich. Uzupełnione według K. Niesieckiego („Przegl. Archeol.” 1883 z. 3). W r. 1884 otrzymał doktorat honoris causa uniw. w Kijowie. Będąc zwolennikiem zachowania dotychczasowej tożsamości Kościoła greckokatolickiego, wystąpił 4 V t.r. na wiecu we Lwowie, protestującym przeciw tzw. reformie dobromilskiej zakonu bazylianów; wybrany wówczas na przewodniczącego delegacji, został przyjęty 30 IV 1885 w Wiedniu przez cesarza Franciszka Józefa I, któremu wręczył memoriał, a w wygłoszonym przemówieniu uzasadnił obawy przed dalszą latynizacją Cerkwi. Na zaproszenie metropolity Sylwestra Sembratowicza uczestniczył we Lwowie (27 IX – 8 X 1891), jako jedyna osoba świecka, w Synodzie Prowincjonalnym Kościoła greckokatolickiego; wypowiedział się wówczas przeciw celibatowi oraz za utrzymaniem starych zwyczajów cerkiewnych. Z okazji 50-lecia święceń biskupich papieża Leona XIII przedstawił Slovo vyhološone dnia 19 lutoho 1893 v saly „Narodnoho Domu”… (L’vov 1893). Na drugim posiedzeniu Wiecu Katolickiego we Lwowie wygłosił 8 VII 1896 odczyt Cerkovna unija na Rusi i vl’ijanie jej na zmynu obščestvennoho položenija myrskoho rus’koho duchovenstva (L’vov 1897, wyd. pol. pt. Kościelna Unia na Rusi i wpływ jej na zmianę społecznego stanowiska świeckiego duchowieństwa ruskiego, Lw. 1899). Działał w należących do tzw. obozu moskalofilskiego inst. oświatowym «Narodnyj Dom» oraz stow. literackim «Halyc’ko-Rus’ka Matycia» (w l. 1869–73, 1885–90 i 1896–7 jako zastępca redaktora naczelnego jego kwartalnika „Literaturnyj sbornik”); był uważany za jednego z liderów tego ruchu, choć sam nie prowadził działalności politycznej i stał na stanowisku odrębności wyznaniowej i narodowej Rusinów od Rosjan. Jego związki z obozem moskalofilskim wynikały z reprezentowanych poglądów konserwatywnych, w sensie społecznym i politycznym (był przeciwnikiem zarówno radykalizmu społecznego, jak i tzw. narodnictwa).
Od r. 1884 był S. seniorem Inst. Stauropigialnego we Lwowie i na obchodach 300-lecia Instytutu wygłosił w r. 1886 inauguracyjne przemówienie (Josyf Šumlanskyj rus’kyj epyskop l’vivskyj od g. 1667 do g. 1708. Biografičnyj načerk s portretom, L’viv 1896) oraz zainicjował wydanie źródeł dotyczących dziejów Instytutu i Bractwa (Jubil’ejnoje izdanije v pamiat’ 300-litnoho osnovanija L’vovskoho Stavropigijs’koho Bratstva, Čast’ I: Instytut Stavropigijs’kyj, L’vov 1886, z jego redakcją i wstępem). Wraz z M. Smirnowem i N. Daszkiewiczem opublikował Monografije do istoriï Halyc’koï Rusy (L’viv 1886). Powołany w r. 1887 dekretem cesarskim na członka korespondenta Centralnej Komisji Konserwatorskiej w Wiedniu, opublikował w jej periodyku „Mitteilungen der Zentralcommission für Erforschung und Erhaltung der Kunst- und historischen Denkmale” Bd. 14: 1888) artykuł Die Franciskaner-Kirche in Halicz. Wydał Tablicę genealogiczną domu książąt Koreckich („Przegl. Archeol.” 1888 z. 4). Uczestniczył 24–25 V 1888 w I Zjeździe Konserwatorów i Korespondentów Galicyjskich w Krakowie; powierzono mu wtedy organizację we Lwowie biura dla usprawnienia prac konserwatorów. Wraz z ks. Antonem Petruszewiczem zorganizował w Inst. Stauropigialnym wystawę z okazji 900. rocznicy chrztu Rusi (10 X 1888 – 12 I 1889); z tej okazji opracował Katalog archeologiczno-bibliograficznej wystawy Instytutu Stauropigiańskiego we Lwowie… (Lw. 1888) oraz Otčet iz archeologičesko-bibliografičeskoj vystavki v Stavropigijs’kom Instytucie […] i opis fotografičeski zniatych predmetov iz tejže vystavki (L’vov 1889). Na zaproszenie S-a ekspozycję zwiedził (11–13 XII 1888) Jan Matejko, który przestudiował zgromadzony materiał i wielokrotnie dyskutował z nim na ten temat. Z eksponatów wystawy zorganizował S. w r. 1889 przy Inst. Stauropigialnym Muz. Historyczno-Archeologiczne, którego został dyrektorem. Opracował i wydał pierwszy Katal’og archeologičesko-artystyčeskich predmetov cerkovno-slovenskich rukopysej i staropečatnich knyh kiryllovsko-ho pys’ma nachodjaščychsa v Muzei Stavropigijs’koho Instytuta na dni 1/13 Marta 1890 (L’vov 1890), a charakterystykę zbiorów zamieścił w artykule Muzeum Instytutu Stauropigialnego we Lwowie („Teka Konserwatorska” R. 1: 1892, wyd. osobno pt. Ruskie Muzeum Instytutu Stauropigialnego we Lwowie, Lw. 1937). Działaczom Inst. Stauropigialnego poświęcił monografie: Nikolaj Krassovskyj (Mykolaj Krasuvskyj)… (L’vov 1895, wyd. 2, L’vov 1905) oraz Jurij Elijaševyč (Grigorij Il’jaševyč)... (L’vov 1895).
Od r. 1890 prowadził S. wykopaliska na terenie Dźwinogrodu, a w l. 1895–7 we wsiach Czechy i Wysocko (pow. brodzki), gdzie zbadał ok. 100 szkieletów ludzkich i ok. 300 przedmiotów z cmentarzysk; wyniki prac opublikował w broszurze Cmentarzyska przedhistoryczne we wsiach Czechy i Wysocku, w powiecie brodzkim (Lw. 1898; toż, poprawione i poszerzone o mapę oraz fotografie pt. Cmentarzyska przedhistoryczne w Czechy i Wysocku, w powiecie brodzkim, odkryte w r. 1895, 1896 i 1897, „Teka Konserwatorska” R. 2: 1900, w jęz. niemieckim pt. Das grosse prähistorische Gräberfeld zu Czechy, Brodyer Bezirk in Galizien, „Mitteilungen der Zentralcommission für Erforschung und Erhaltung der Kunst- und historischen Denkmale” 1901). Dn. 7 V 1898 został wybrany na zastępcę przewodniczącego koła Konserwatorów Starożytnych Pomników Galicji Wschodniej; zabiegał o przeprowadzenie badań i konserwację ruin monastyru w Skicie Maniawskim, a w lwowskiej Radzie Miejskiej domagał się wydania zakazu rozkopywania (w celu pozyskiwania piasku) tzw. Góry Lwa. Wraz z Hruszewskim odkrył w Komornikach (pow. turkawski) dwa brązowe miecze, które opisał w artykule Miecze brązowe z epoki przedhistorycznej („Teka Konserwatorska” R. 2: 1900).
W dn. 17–19 VII 1890 uczestniczył S. w II Zjeździe Historyków Polskich we Lwowie. W l. 1891–6 wchodził w skład rady nadzorczej Miejskiego Muz. Przemysłowego tamże oraz był radnym lwowskiej Rady Miejskiej, w ramach której pracował w sekcji spraw organizacyjnych i oświaty. Z ramienia Rady Szkolnej Krajowej pełnił w l. 1891–2 funkcję nadzorcy (inspektora) Szkoły Ludowej im. M. Szaszkiewicza we Lwowie. Wszedł do utworzonego 8 I 1892 lwowskiego koła filii Komisji Historii Sztuki AU. Był jednym z inicjatorów ruchu spółdzielczego oraz jednym z założycieli w r. 1895 Banku Spółdzielczego «Dniestr» we Lwowie. W l. 1898–1900 był wiceprezesem stow. p.n. Macierz Galicyjsko-Ruska (Halyc’ko-Rus’ka Matycia). W r. akad. 1898/9 ponownie objął funkcję dziekana Wydz. Filozoficznego, ale już 16 II 1899 przeszedł na emeryturę; zajęcia prowadził do końca roku akademickiego. T.r. utworzył na uniwersytecie Gabinet – Muz. Znalezisk Przedhistorycznych, któremu przekazał m.in. 1500 eksponatów archeologicznych. Podczas uroczystego pożegnania w październiku otrzymał złoty pierścień z herbem Wydz. Filozoficznego. Był członkiem Tow. Historycznego od jego powstania w r. 1886. W dn. 17–19 VII 1890 uczestniczył w II Zjeździe Historyków Polskich we Lwowie, a w r. 1900 powołano go w skład Prezydium III Zjazdu Historyków Polskich (4–6 VI) w Krakowie; ze względu na stan zdrowia nie mógł już wziąć udziału w obradach.
S. należał do najwybitniejszych przedstawicieli galicyjskiej elity intelektualnej 2. poł. XIX w. Był autorem 125 prac z historii średniowiecza i historii Kościoła, archeologii, źródłoznawstwa, historiografii, geografii historycznej i krajoznawstwa. Pisał najczęściej tzw. jazyczijem, czyli językiem rusko-rosyjskim z pisownią etymologiczną, za co był krytykowany przez ukraińskich działaczy narodowych. Po polsku ogłosił ok. czterdzieści prac. Krótkie artykuły popularyzujące wiedzę historyczną publikował w czasopismach ukraińskich, m.in.: „Slovo”, „Zorja” i „Novyj Halyčanin”. Wykłady prowadził po polsku, w życiu codziennym posługiwał się językiem ukraińskim i polskim. Bliskie kontakty utrzymywał z Hruszewskim, Petruszewiczem, Ludwikiem Finklem (który był jego uczniem i następcą na Katedrze Historii Austriackiej) i Józefem Szujskim. Zmarł 3 XII 1901 we Lwowie, został pochowany 6 XII w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Łyczakowskim. W pogrzebie uczestniczyli m.in. namiestnik Galicji Leon Piniński i marsz. Sejmu Krajowego Andrzej Potocki, a także reprezentanci polskich i ukraińskich organizacji naukowych i społecznych oraz duchowieństwo greckokatolickie, rzymskokatolickie i ormiańskokatolickie. Zgodnie z ostatnią wolą S-a nie składano na pogrzebie wieńców, zbierano natomiast datki na kształcenie ubogiej młodzieży. Był odznaczony austriackim Orderem Żelaznej Korony III kl. (1899), a przez papieża Leona XIII Krzyżem «Pro Ecclesia et Pontifice» (1889).
S. był dwukrotnie żonaty; pierwszą żoną była Ludwika z Żelichowskich (zm. 1865), w drugim małżeństwie z Anną z Potockich miał pięcioro dzieci.
Pośmiertnie członkowie Inst. Stauropigialnego założyli fundusz im. S-a w wysokości 1 tys. koron na stypendia dla studentów Uniw. Lwow. Jego imieniem nazwano także ulicę we Lwowie (1993).
Biogramy uczonych pol., cz. 1 z. 3; Dovidnyk z istoriï Ukraïny, Kyïv 2001 s. 1070; Enc. Org., XIV; Enc. of Ukraine, IV; Encyklopedija ukraïnoznavstva, Paris–New York 1976 X; Estreicher w. XIX, IV; Katalog wydawnictw Polskiej Akademii Umiejętności 1873–1947, Kr. 1948 I; Poczet członków Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Umiejętności w latach 1872–2000, Kr. 2006; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 2; Słownik historyków polskich, W. 1994; Śródka A., Uczeni polscy XIX–XX stulecia, W. 1998 IV (fot.); Ukraïns’ka žurnal’istyka v imenach. Materialy do encyklopedyčnoho slovnyka, L’viv 2003 X 482–4 (T. Lechman); – Abramowicz A., Historia archeologii polskiej XIX i XX wieku, W.–Ł. 1991; Barycz, Wśród gawędziarzy, II; Barycz H., Stanisław Smolka w życiu i nauce, Kr. 1975; Błachowska K., Dzieje średniowiecznej Rusi w pracach historyków lwowskich przełomu XIX i XX w., w: Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w., Red. J. Maternicki, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2004 II 184–5; Borčuk S., Problemy istoriï halyc’ko-volyns’koï deržavy ta knjažoho Halyča v pracjach Isydora Šaranevyča, „Halyčyna. Naukovyj i kul’turno-prosvitnyj krajeznavčyj časopys” 1990 nr 3 s. 71–5; tenże, Izydor Šaranevyč v ocinci Ivana Franka, tamże 2001 nr 5–6 s. 152–5; Brzeziński W., 1868–1894. Historia lwowskiego oddziału Towarzystwa Pedagogicznego w 25-letnią rocznicę istnienia, Lw. 1894 s. 18; Charewiczowa Ł., Historiografia i miłośnictwo Lwowa, Lw. 1936; Chmielowski P., Zarys najnowszej literatury polskiej (1864–1894), Kr. 1895; Dvadcjatpjat’littja Tovarystva „Učytel’s’ka Hromada”. Juvilejnyj naukovyj zbirnyk, L’viv 1935; Finke l–Starzyński, Hist. Uniw. Lwow.; Franko I., Narys istoriï ukraïns’ko-rus’koï literatury do 1890 g., w: tenże, Zibrannja tvoriv u p’jatdesjaty tomach. Literatura i mystectvo. Literaturno-krityčni praci (1890–1910), Kyïv 1984 XLI 416–33; tenże, Šist’ listiv pok. Izydora Šaranevyča z 1862–1864 g., „Zapysky Naukovoho Tovarystva im. Ševčenka” T. 47: 1902 s. 6–9; Goliński S., Historia Gimnazjum przemyskiego, w: Sprawozdanie Dyrekcji Gimnazjum w Przemyślu za r. szk. 1894, Przemyśl 1894 s. 102; Gorzkowski M., Jan Matejko. Epoka od r. 1861 do końca życia artysty, Kr. 1993; Heliv S., Naukova ta hromadzka dijal’nist’ Isydora Šaranevyča, w: Ukraïna: kul’turna spadščyna, nacional’na svidomist’, deržavnist’. Zbirnyk na pošanu profesora Jurija Slyvky, L’viv 2001 IX 320–32; Hist. Nauki Pol., IV cz. 1–3; Hruševskyj M., Izydor Šaranevyč – zaslužonyj halyc’kyj historyk, „Zapysky Naukovoho Tovarystva im. Ševčenka” T. 45: 1902 s. 12–14; Istorija L’vova. U trioch tomach, Ed. I. Isajevyč i in., L’viv 2007 II; Kyryčuk O., L’vivs’kyj Stavropigijs’kyj instytut u hromads’komu žytti Halyčyny druhoï polovyny XIX – počatku XX st., L’viv 2001 s. 97–9; Lundgreen F., Uniwersytet Lwowski i jego historycy (1784–1914): perspektywa porównawcza niemieckiego i austriackiego rozwoju, w: Wielokulturowe środowisko historyczne Lwowa w XIX i XX w., Red. J. Maternicki, Rzeszów 2004 I 109–10, 120–1; Ławrecki R., Isydor Szaraniewicz (1829–1901), w: Złota księga historiografii lwowskiej XIX i XX wieku, Red. J. Maternicki, L. Zaszkilniak, Rzeszów 2007 s. 131–8; Majkowska R., Starania Włodzimierza Demetryka o reformę konserwatorską w Galicji w latach 1885–1895, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 25: 1980; taż, Związki Włodzimierza Łozińskiego z Akademią Umiejętności w Krakowie, tamże R. 20: 1974; Moklak J., W walce o tożsamość Ukraińców. Zagadnienie języka wykładowego w szkołach ludowych i średnich w pracach galicyjskiego Sejmu Krajowego 1866–1892, Kr. 2004 s. 91–3, 98, 124; Narys istoriï „Prosvity”, L’viv–Krakiv–Paryž 1993 s. 177; Osadczy W., Święta Ruś. Rozwój i oddziaływanie idei prawosławia w Galicji, L. 2007 s. 492, 498; Pavlyk O., Isydor Šaranevyč i joho istoryčne dilo (z nahody 100-littja narodžennja), „Ukraïna. Naukovyj žurnal ukraïnoznavstva” 1929 nr 35 s. 114–20; Pavlyšyn O., Z istoriï vprovadzennja grygorians’koho kalendarja v cerkovne žyttja Ukraïnciv: kalendarna reforma jepyskopa Grygorija Chomyšyna, „Ukraïna moderna” T. 7: 2002 s. 30; Pers’kyj S., Popul’jarna istorija „Prosvity” u L’vovi, Winnipeg 1968 s. 142; Politechnika Lwowska 1844–1945, Wr. 1993; Popławski Z., Dzieje Politechniki Lwowskiej 1844–1945, Wr. 1992; Telwak W., Organizacja i działalność lwowskiego grona Komisji Historycznej Akademii Umiejętności, „Roczn. B. Nauk. PAU i PAN w Kr.” R. 40: 2005; Vavryk V. R., Isydor Šaranevyč, w: tenże, Sbornik statej, L’vov 1923 s. 3–19; – Kronika Uniwersytetu Lwowskiego 1894/5–1897/8, Lw. 1899; toż za l. 1898/9–1909/10, Oprac. W. Hahn, Lw. 1912; Pamiętnik III Zjazdu Historyków Polskich w Krakowie, Kr. 1901; Repertuar ukraïns’koï knychy 1798–1916. Materialy do bibliografiï, L’viv 2001 I–V; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1870–1901; – „Archivy Ukraïny” 1969 nr 4 s. 52–4; „Roczn. AU w Kr.” 1873 s. 97, 1874 s. 55–6 (częściowa bibliogr.), 1901/2 s. 67; – Nekrologi z r. 1902: „Kwart. Hist.” R. 16, „Gaz. Lwow.” nr 48; – AGAD: Zespół 304 sygn. 121u (m.in. życiorys S-a w jęz. niemieckim); Central’nyj deržavnyj istoryčnyj archiv Ukraïny we Lw.: F. 664 op. 1 spr. 60; Deržavnyj archiv L’vivs’koï oblasti we Lw.: F. 26 op. 5 spr. 2091 (teczka personalna S-a); L’vivs’ka naukova biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: F. 57 op. I spr. 472 k. 44–6, F. 167 op. II spr. 3400, F. 170 nr 1083, 4347–4350.
Stanisław Stępień