Sachowicz Jacenty (1813–1875), malarz, konserwator obrazów. Ur. 17 VIII w Iłży, był synem Józefa i (zapewne) Katarzyny ze Śliwińskich, bratem Grzegorza (zob.).

S. uczył się w Liceum Warszawskim, a następnie studiował malarstwo w Oddziale Sztuk Pięknych (Szkole Sztuk Pięknych) Uniw. Warsz., pod kierunkiem Antoniego Blanka i Antoniego Brodowskiego. Prywatnym uczniem A. Blanka pozostał – po zamknięciu uniwersytetu – w l. 1832–6. W r. 1836 na wystawie w Pałacu Kazimierzowskim w Warszawie pokazał portret i bliżej nieokreślone rysunki. W r. 1837 wyjechał do Drezna, gdzie przez cztery lata «studiował miejscową galerię» (informacja o ukończeniu przez S-a akademii drezdeńskiej wydaje się fałszywa). Po powrocie do kraju malował portrety i obrazy kościelne. Z tego okresu pochodzą: obraz Najśw. Panny Marii w kościele pocysterskim w Lądzie (1852), wizerunek Matki Boskiej Niepokalanego Poczęcia w kościele parafialnym w Szewnej (pow. opatowski). Należał wówczas – wraz z Janem F. Piwarskim, Aleksandrem Lesserem i in. – do grona malarzy bywających w warszawskim salonie Seweryny z Żochowskich Pruszakowej (Duchińskiej). W r. 1859 przebywał w Kielcach, gdzie sporządził katalog obrazów galerii Tomasza Zielińskiego (rkp. w Muz. Narod. w Warszawie). Przede wszystkim jednak poświęcił się S. sztuce konserwacji obrazów, stając się z czasem – wg słów Justyniana Karnickiego – «pierwszym znawcą i najlepszym restauratorem na ziemi naszej». Współcześni wymieniają ponad 2 tys. dzieł «przywróconych [przez niego] do pierwotnej świetności» – do r. 1871. Restaurował obrazy z galerii Ogińskich, Radziwiłłów w Nieborowie, liczne dzieła z kościołów warszawskich, a także ze zbiorów zagranicznych, m. in. z galerii wiedeńskiej i berlińskiej. Jako wybitnemu znawcy malarstwa, zlecano mu niekiedy szacowanie zbiorów. Dn. 1 I 1863 został S. mianowany pierwszym kustoszem Muz. Sztuk Pięknych, powstającego wówczas w Warszawie pod honorową dyrekcją J. Karnickiego. Mieściło się ono na terenie uniwersytetu. Do obowiązków kustosza – oprócz spraw administracyjnych – należała konserwacja obrazów. Dyrektor i kustosz starali się oprzeć organizację Muzeum na nowoczesnych podstawach; w tym celu S. był delegowany w r. 1867 na Wielką Wystawę Światową do Paryża, a w r. 1869 poznawał organizację galerii drezdeńskiej i berlińskiej. Zmarł w Warszawie 14 II 1875 i został pochowany na cmentarzu Powązkowskim.

W małżeństwie z Delfiną z Bagniewskich (zm. przed 1870) miał S. dzieci, m.in. córkę Jadwigę, od r. 1870 żonę Bolesława Miaskowskiego.

W B. Ossol. znajduje się scena rodzajowa S-a: Rodzina niemiecka zgromadzona przy stole (rys. tuszem).

Autoportret (olej., 1850 w Muz. Narod. w W.); Portret wg rys. Ksawerego Pillatiego, drzeworyt Józefa Holewińskiego, reprod. w: „Kłosy” 1875 t. 1 s. 168; – Pol. Bibliogr. Sztuki, I cz. 2; Enc. Org., XIII; Thieme-Becker, Lexikon d. Künstler (Z. Batowski); Grońska-Ochońska, Zbiory Pawlikowskich. Katalog; Katalog zabytków sztuki w Pol., V z. 22; – Jakimowicz I., Tomasz Zieliński i jego zbiory, „Rocz. Muz. Świętokrzyskiego” T. 6: 1970 s. 276, 277, 278, 314; tenże, Tomasz Zieliński kolekcjoner i mecenas, Wr. 1973, „Studia z historii sztuki” XV (tu przedruk katalogu galerii obrazów śp. Tomasza Zielińskiego wg rkp. S-a); Kozakiewicz, Warsz. wystawy sztuk pięknych (występuje jako Szachowicz); Kozakiewicz-Ryszkiewicz, Warsz. „cyganeria” malarska; Lorentz S., Dzieje Muzeum Narodowego w Warszawie, „Rocz. Muz. Narod. w W.” T. 6: 1962 s. 14, 18, 19; Ryszkiewicz A., Początki handlu obrazami w środowisku warszawskim. Wr. 1953; Szenic S., Cmentarz Powązkowski. 1851–1890, W. 1982 (podaje datę ur. 20 VIII 1813); Wiśniewski J., Monografia kościołów w dekanacie opatowskim, Radom 1908 s. 488; – „Kłosy” 1875 t. 1 s. 173 (podob. s. 168); „Kur. Codz.” 1870 nr 229 (dot. córki); „Kur. Warsz.” 1866 nr 41, 1867 nr 244, 1868 nr 251, 1875 nr 35 (nekrolog); „Tyg. Ilustr.” 1865 t. 1 s. 90, 1866 t. 1 s. 76, 1868 t. 1 s. 5, 1875 t. 2 s. 297 (Nekrologia półroczna); „Warsz. Rocz. Liter.” T. 5: 1875 s. 47–8; – Arch. PAN: III-2, zespół Z. Batowskiego, teka q-1, q-2, q-10, q-17, q-18; IS PAN: Mater. Słown. Artystów Pol.

Elżbieta Szczawińska