Szajna-Lewandowska 1.v. Pająkowa Jadwiga (1912–1994), pianistka, kompozytorka, pedagog.
Ur. 22 II w Brodach, była córką Stanisława Szajny, sędziego Sądu Cywilnego w Brodach, i Aleksandry z domu Diekl (zm. 1970). Miała trzech braci: Mieczysława, Stanisława i Jana.
Po przeniesieniu się rodziny do Lwowa S. rozpoczęła w r. 1919 naukę gry na fortepianie u Heleny Ottawowej; już wtedy podejmowała próby kompozytorskie. Od poł. l. dwudziestych kształciła się w Konserwatorium Polskiego Tow. Muzycznego we Lwowie w klasie fortepianu Marii Wiktorii Sołtysowej; uczyła się też krótko u pasierba Sołtysowej, Adama Sołtysa, profesora harmonii, kontrapunktu i kompozycji. W r. 1931 ukończyła Konserwatorium, uzyskując dyplom w zakresie fortepianu. W r. 1932 podjęła pracę nauczycielki gry na fortepianie w Szkole Muzycznej we Lwowie. Po wybuchu drugiej wojny światowej uciekła z rodziną ze Lwowa zajętego przez armię sowiecką i pod koniec r. 1939 przedostała się do Lublina, gdzie przeżyła okres okupacji niemieckiej.
Po wojnie, od września 1945 do czerwca 1946, pracowała S. jako akompaniatorka w Państw. Szkole Muzycznej w Lublinie. Latem 1946 przeniosła się do Wrocławia, gdzie we wrześniu t.r. rozpoczęła pracę w Państw. Szkole Muzycznej I st. jako nauczycielka gry na fortepianie, akompaniatorka i kierowniczka zespołów muzycznych. Tworzyła w tym czasie ilustracje muzyczne do spektakli we wrocławskim Teatrze Młodego Widza. W r. 1948 podjęła studia na Wydz. Pedagogicznym Państw. Wyższej Szkoły Muzycznej (PWSM) we Wrocławiu. Za namową Tadeusza Szeligowskiego rozpoczęła w r. 1952 studia w zakresie kompozycji w jego klasie w PWSM w Poznaniu. W r. 1953 skomponowała utwory utrzymane w konwencji francuskiego neoklasycyzmu: Sonatinę na obój i fortepian (Kr. 1954), Preludia na flet i fortepian oraz Concertino na flet i smyczki; kompozycje te były potem wielokrotnie wykonywane w Polsce, a także w Rumunii. Studia z kompozycji kontynuowała (od r. 1954) na Wydz. Kompozycji, Dyrygentury i Teorii Muzyki PWSM we Wrocławiu, najpierw w klasie Piotra Perkowskiego, a następnie w klasie Stefana Bolesława Poradowskiego. Ukończyła studia w r. 1956, przedkładając jako pracę dyplomową muzykę do baletu dziecięcego Pinokio (libretto Irena Turska wg powieści C. Collodiego; premiera 1 VI 1964 w Państw. Operze we Wrocławiu, później m.in. w Operze Wrocławskiej, Teatrze im. G. Hauptmanna w Görlitz w r. 1965, Operze w Bydgoszczy w r. 1979, Operetce Wrocławskiej w r. 1987).
Od r. 1955 uczyła S.-L. gry na fortepianie w Państw. Podstawowej Szkole Muzycznej we Wrocławiu. W r. 1956 została członkiem Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych, a w r. 1957 Związku Kompozytorów Polskich i Stow. Polskich Artystów Muzyków. Pisała muzykę do spektakli Henryka Tomaszewskiego we wrocławskim Teatrze Pantomimy („Jasełka”, 1957, „Z chłopa król”, 1959, „Idea”, 1960, „Harfista”, 1962) oraz do wystawionych w tym mieście sztuk w teatrach: Lalek, Polskim, Współczesnym i Rozmaitości. Z myślą o młodzieży skomponowała w r. 1959 Sonatinę giocosa na fortepian (Kr. 1960), a w r. 1960 utwór edukacyjny Capriccio na klarnet i fortepian. Do słów Tadeusza Zasadnego stworzyła w r. 1961 cykl pieśni Zazdroszczę nut na sopran i orkiestrę. Na Ogólnopolskim Konkursie «Opolska Wiosna» otrzymała w r. 1960 drugą nagrodę za kantatę Regiment (do słów Artura Międzyrzeckiego) na sopran, chór i małą orkiestrę. W r. 1962 zdobyła trzy trzecie nagrody: za cykl Zazdroszczę nut, za Dwie pieśni (do słów Stanisława Ryszarda Dobrowolskiego) na sopran i zespół kameralny oraz za muzykę do sztuki „Wszędzie są studnie” Tymoteusza Karpowicza. Również w r. 1962 otrzymała dwa wyróżnienia: za Allegro concitato na skrzypce i fortepian oraz za Trzy epizody choreograficzne na zespół kameralny. Z t.r. pochodzą także 3 pieśni żartobliwe (do słów Ludwika Jerzego Kerna) na dwugłosowy chór żeński, kwintet smyczkowy i perkusję (Kr. 1965). T.r. należała S.-L. do organizatorów I Festiwalu Muzyki Kompozytorów Ziem Zachodnich we Wrocławiu (przekształconego w r. 1964 w ogólnopolski Festiwal Polskiej Muzyki Współczesnej). W r. 1963 wstąpiła do PZPR i była jej członkiem do rozwiązania partii w r. 1990.
W r. 1964 Suita baletowa S-y-L-iej otrzymała wyróżnienie w Konkursie dla Kobiet Kompozytorek w Mannheim. T.r. została też S.-L. laureatką nagrody artystycznej m. Wrocławia za całokształt twórczości. Sporadycznie zajmowała się publicystyką muzyczną, m.in. relację z Festiwalu Muzycznego w Szeged ogłosiła w „Ruchu Muzycznym” (1964 nr 21). W r. 1966 skomponowała muzykę do kolejnego baletu dziecięcego Porwanie w Tiutiurlistanie (libretto Klara Kmitto wg powieści Wojciecha Żukrowskiego); wystawiony 18 II 1967 w Operze Wrocławskiej, nie schodził ze sceny przez trzy lata (w r. 1985 został wznowiony przez Operetkę Wrocławską). Również z myślą o dzieciach powstały w r. 1968 utwory: Wierszyki Pana Leara (do słów E. Leara) na recytatora i orkiestrę kameralną (wykonane w r. 1968 na I Ogólnopolskim Festiwalu Współczesnej Twórczości dla Dzieci i Młodzieży «DO-RE-MI» w Łodzi) oraz dwa balety: Ein Spaziergang in der Stadt (wyróżniony w r. 1968 w Konkursie dla Kobiet Kompozytorek w Mannheim) i Gry dziecięce. W r. 1968 została S.-L. prezesem Koła Terenowego Związku Kompozytorów Polskich we Wrocławiu.
W r. 1970 rozpoczęła S.-L. pracę dydaktyczną we wrocławskiej PWSM, gdzie najpierw uczyła czytania partytur, a w l. 1976–84 wykładała propedeutykę kompozycji. Z r. 1970 pochodzą Funerailles na dwa fortepiany (Kr. 1973), poświęcone pamięci matki, oraz muzyka do baletu Thais (libretto Kmitto wg opowiadania Zenona Kosidowskiego „Kariera hetery ateńskiej”), Suita z baletu „Thais” została wykonana w r. 1970 w Radiu Berlińskim. Na Ogólnopolskim Konkursie Kompozytorskim w r. 1971 na utwór muzyczny do tekstów Władysława Broniewskiego otrzymała S.-L. II nagrodę za cykl pieśni Gramy w zielone na głos i fortepian. W r. 1974 opublikowała 12 wierszy z jej muzyką do słów Marii Pawlikowskiej-Jasnorzewskiej (W.). Utwory wokalno-instrumentalne pisała również do poezji Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego. Kolejne znaczące kompozycje S-y-L-iej dla dzieci to: musical z r. 1972 Księżniczka w oślej skórce (libretto Hanna Januszewska-Moszyńska wg baśni „Peau d’âne” Ch. Perraulta; premiera 3 XI 1974 w Operze Śląskiej w Bytomiu) oraz baśń muzyczna z r. 1975 Błękitny kot (libretto Zasadny wg opowieści wschodnich; premiera 31 I 1982 w Państw. Operze we Wrocławiu). W r. 1977 napisała S.-L. muzykę do Wierszy Jarosława Iwaszkiewicza na głos recytujący i fortepian (Kr. 1979), a w r. 1978 muzykę do widowiska fantastyczno-historycznego Zaczarowany krawiec (wg Januszewskiej-Moszyńskiej). Z t.r. pochodzą także: utwór edukacyjny All’Antico na orkiestrę, Pięć utworów na kwintet fortepianowy i Sześć utworów na fortepian i kwartet smyczkowy, a z r. 1979 Cztery tańce w dawnym stylu na zespół kameralny instrumentów dętych i perkusję oraz Koncert na fortepian i orkiestrę dla uczniów szkoły muzycznej II st. W l. osiemdziesiątych powstały kolejne utwory wokalno-instrumentalne dla młodych solistów i kameralistów, m.in. Sześć trioletów na dwa flety i fortepian (1980), pieśń Żabi jazz (do słów Joanny Kulmowej) na głos i fortepian (1981, Kr. 1984), Sześć etiud na dwa fortepiany (1982), Cykl pieśni na sopran i orkiestrę do słów Hanny Ożogowskiej (1982) oraz Żabi koncert (do słów Tadeusza Kubiaka) na dwugłosowy chór dziecięcy (W. 1984). Mniej znane są kompozycje S-y-L-iej z tego czasu przeznaczone dla dorosłych: Interludium na flet solo i Trzy fragmenty na perkusję solo (oba z r. 1980), które weszły później w skład baletu Mit o Aleksandrze (będącego drugą wersją Thais), a także muzyka do baletu Pigmalion (1985). Do swych ostatnich baletów dla dzieci Czerwony kapturek (1984, wg baśni braci Grimm, premiera 1 VI 1988 w Teatrze Wielkim w Warszawie), Księżniczka na ziarnku grochu (wg baśni H.Ch. Andersena, premiera 31 V 1992 w Teatrze Rozrywki w Chorzowie) i Słowik cesarza chińskiego pisała zarówno muzykę, jak i libretta.
S.-L. nie należała do twórców awangardowych; z czasem wykształciła swój indywidualny język muzyczny, który określiła jako umiarkowany modernizm. Najbliższa była jej tradycja neoklasyczna, widoczna szczególnie w stosowanych przez nią gatunkach i formach muzycznych, w harmonice i rytmice utworów, zamiłowaniu do symetrii i porządku oraz w pełnym humoru i groteski klimacie jej muzyki. Szczególny wkład wniosła do polskiej literatury muzycznej dla dzieci i młodzieży. Była za to wielokrotnie wyróżniana i nagradzana, m.in. dwukrotnie Nagrodą Prezesa Rady Ministrów (1974, 1983) i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1977). Zmarła 14 III 1994 we Wrocławiu, została pochowana 16 III na cmentarzu Grabiszyńskim.
W małżeństwie zawartym z Janem Pająkiem w r. 1934 miała S.-L. córkę Teresę (ur. 1936) i syna Jacka (ur. 1940), prawnika. Po rozwodzie wyszła w styczniu 1947 za mąż za Mariana Lewandowskiego (ur. 1920), dyrygenta i kompozytora.
Imię S-y-L-iej otrzymała w r. 1996 Szkoła Muzyczna I st. w Oławie.
Enc. Muzycz. (bibliogr.); Encyklopedia muzyki, W. 1995; Encyklopedia Wrocławia, Wr. 2001; Hanuszewska M., Schaeffer B., Almanach polskich kompozytorów współczesnych, Kr. 1982; International Encyclopedia of Women Composers, New York 1987; Kompozytorzy polscy 1918–2000. Biogramy, Red. M. Podhajski, Gd.–W. 2005 II; Słown. Muzyków Pol., I (dot. męża, Mariana), II; Turska I., Almanach baletu polskiego 1945–1974, Kr. 1983; – Baculewski K., Polska twórczość kompozytorska 1945–1984, Kr. 1987; Dachtera K., Opera Wrocławska 1945–1995, Wr. 1995; Frąckiewicz Z., Wrocławscy twórcy kultury. Jadwiga Szajna-Lewandowska, „Słowo Pol.” 1970 nr z 4–5 X; Granat-Janki A., Główne tendencje twórcze we wrocławskim środowisku kompozytorskim, w: Tradycje śląskiej kultury muzycznej, Red. D. Kanafa, M. Zduniak, Wr. 2005 X 279–93; taż, Twórczość kompozytorów wrocławskich w latach 1945–2000, Wr. 2003; taż, Wrocławskie intermundia. Twórczość kompozytorów wrocławskich w latach 1945–2000, w: Ku interdyscyplinarności... Różne oblicza rzeczywistości, Red. E. Dobierzewska-Mozrzymas i in., Wr. 2008 s. 283–97; Hanek L., Wrocławscy kompozytorzy, muzykolodzy i publicyści, Wr. 1985; Kaletowa L., Nutki płaczą, nutki skaczą, „Gaz. Robotn.” 1983 nr z 10 VI; Kański J., Dziecięcy musical w Operze Śląskiej, „Ruch Muzycz.” 1975 nr 2; Karnecki Z., Między słowem a gestem. Muzyka w teatrach wrocławskich „Zesz. Nauk. Akad. Muzycz. we Wr.” 1999 nr 75 s. 115–33; [Rec. z Pinokia]: „Gaz. Robotn.” 1964 nr z 11 VI (R. Bukowski); [Rec. z Porwania w Tiutiurlistanie]: „Ruch Muzycz.” 1967 nr 16 (Z. Sierpiński); Spodenkiewicz W., Sylwetki kompozytorów wrocławskich, w: Studia i rozprawy, Red. D. Żebrowski, W. 1971 s. 64–72; Twórczość kompozytorów wrocławskich 1945–1985, Red. W. Węgrzyn-Klisowska, M. Passella, „Zesz. Nauk. Akad. Muzycz. we Wr.” 1990 nr 46; Zduniak M., Das symphonische Schaffen der Komponisten in Wrocław/Breslau (1945–1994), w: Deutsche Musik im Osten, Hrsg. H. Loos, Chemnitz [b.r.w.] X 227–37; – Dąbrowska A., Ja widzę muzykę..., „Gaz. Robotn.” 1974 nr z 20 VI (wywiad z S-ą-L-ą); – „Ruch. Muzycz.” 1994 nr 8; – Arch. Pol. Radia we Wr.: Witka J., Jadwiga Szajna-Lewandowska – wizerunek własny, audycja radiowa, 6 VII 1971; B. Główna Akad. Muzycz. we Wr.: Słota M., Jadwiga Szajna-Lewandowska. Katalog tematyczno-bibliograficzny (praca magisterska z r. 1992, niewyd.), rękopisy dzieł, notatki i utwory S-y-L-iej.
Anna Granat-Janki