Gnojeński (Gnoiński) Jakub z Wielkiego Piasku (Piasków) h. Rak (ok.1510–ok.1575), działacz reformacyjny. G. był synem Mikołaja, hetmana nadwornego, a bratem podstarościego nowokorczyńskiego Stanisława z Piasków, z którym wspólnie gospodarował w kilku wsiach koło Wiślicy i brał udział w życiu różnowierczej średniej szlachty. Za rządów swego brata stryjecznego, starosty nowokorczyńskiego Andrzeja, w tenucie żarnowieckiej był G. podstarościm w Żarnowcu, gdzie okazał się dobrym panem, broniąc poddanych przed krzywdami ze strony duchowieństwa i szlachty. Już w r. 1552 uczestniczył G. zapewne w synodzie w Żarnowcu, a przed r. 1556 zamienił kościół we W. Piasku koło Wiślicy na zbór i odtąd był gorliwym zwolennikiem ewangelii. W l. 1556–61 uczestniczył w większości synodów protestanckich, jakie odbyły się w Małopolsce, i sprawował różne średniej wagi funkcje zborowe. G. wywodził się z rodziny związanej węzłami krwi i przyjaźni z mieszczanami, a nawet sam wraz z krewnymi przyjął w r. 1543 do herbu Bartłomieja Remera, ławnika sądu najwyższego w Krakowie. Związki owe przyczyniły się zapewne do tego, że w sporach, które wybuchły na synodzie w Książu 15 IX 1560 r., opowiedział się G. po stronie ministrów przeciwko wszechwładzy szlachty i wcześnie przeszedł wraz z ich większością w szeregi braci polskich. O jego ariańskiej działalności niewiele wiadomo. 1 XI 1573 r. jako, wg ks. Tomasza Płazy, «chłop stary i szalony» ponurzał się w Piasku «z niektóremi sobie podobnemi». W r. 1579 wsie G-ego były już zapewne w posiadaniu wdowy po nim.
Synem Jakuba G-ego był Jan. Ślub jego z Zofią, córką Jana a bratanką Hieronima Filipowskich, odbyty w 1566 r. pobudził Szymona Zacjusza do oskarżenia braci polskich o praktyki nudystyczne. Jan G. bronił w r. 1568 ariańskiego mieszczanina z Biecza przed prześladowaniem, a w l. siedemdziesiątych opiekował się pobliskim zborem w Siekluce (Sieklówce). Jan był „w sprawach Rzeczypospolitej biegły” i w czasie pierwszych bezkrólewi, współpracując ze swym powinowatym, kaszt. żarnowskim, Janem Sienieńskim, zabiegał o wybranie na tron Wilhelma Rozemberka.
P.S.B., I 374, VI 458–9; Boniecki; Niesiecki; Paprocki; Uruski; – Bukowski L., Dzieje reformacji w Polsce, Kr. 1883 I 647, 690, 694; Kormanowa Ż., Bracia polscy, W. 1929 s. 79; Kot S., Szkolnictwo parafialne w Małopolsce XVI–XVIII w., Lw. 1912 s. 311; Lubieniecki S., Historia reformationis Pol., Freistadt 1685 s. 196–7; Lubovič N., Istorija reformacii v Pol’še, W. 1883 s. 195; M[erczyng] H., Zbory i senatorowie protestanccy w dawnej Rzpltej, W. 1904 s. 68, 73–4; Strzelecki A., Udział i rola różnowierstwa w rokoszu Zebrzydowskiego, „Reform. w Pol.” R. 7–8: 1937 s. 166; Węgierski A., Libri quatuor Slavoniae reformatae, Amsterdam 1679 s. 534; Wierzbowski T., Dve kandidatury na pol’skij prestol, W. 1889 s. 66–8, 146–7, Priloženija 42; – Ioannis Calvini opera, Brunświk 1877 XVI s. 130; Lasciana…, wyd. H. Dalton, Berlin 1898 s. 402, 409–410, 413, 425, 438, 440–1, 452, 462, 473, 477–481, 512, 515, 528, 544, 546; Matricularum Sum., t. IV cz. 1 nr 4115, cz. 3 nr 18555, 21051, t. V cz. 1 nr 3608, 3631, 3920; Nakielski S., Miechovia, Kr. 1634 s. 658; Polska XVI w. pod względem rozsiedlenia, Wyd. F. Piekosiński. „Herold Pol.” 1906 t. 4 s. 162, 184; Starod. prawa pol. pomn., VI 158–9; Starożytności hist. pol., II 459; Źródła dziej., XIV 177, 195, 209, 211–2, 217, 243, XV 486; – WAP w Kr.: Terr. Crac. XXIX, CXCII 396, 1000–1, LXXVI 1440, LXXVII 1013, 1803–4; Castr. Biec. XVI 240, XVIII 110, XIX 692, 697, 821; Arch. Kurii Metrop. w Kr.: Officialia LXXXVIII 1001; B. Jag.: rkp. 28 vol. II k. 174, nr 6904 k. 32; B. PAN w Kr.: rkp. 385 k. 115.
Wacław Urban