Diamand Jakub Izak (1856–1935), adwokat, ur. 15 VII we Lwowie. Ojciec jego, Dawid, również adwokat, członek zarządu synagogi postępowej (od r. 1854), był autorem licznych rozpraw jak: »Die Frage ob die jüd. Unterschrift die gesetzliche Beweiskraft begründen könne?« (Lw. 1841), »Denkschrift wegen der Gestattung eines Wohltätigkeitsvereines in Lemberg, zur Gründung eines israel. Armenfondes und Stiftung der wohltätigen Anstalten« (Lw. 1854). Jakub D. ukończył gimnazjum we Lwowie, a uniwersytet w Wiedniu, po czym otworzył we Lwowie w r. 1887 kancelarię adwokacką. Polityką się nie bawił, lecz w swych przekonaniach skłaniał się ku asymilacji i był przez pewien czas członkiem stowarzyszenia »Przymierze Braci«. Z tym programem wszedł do zarządu postępowej synagogi (templum) i tamże w l. 1898–1907 był przewodniczącym. Na tym urzędzie wiele zdziałał dla synagogi, a pośrednio dla gminy żydowskiej. D. zmienił dotychczasową niemiecką nazwę tej świątyni »Deutsch isr. Bethaus« na polską: »Postępowa Synagoga«; zabrał się również do porządkowania bogatego, ale mocno przetrzebionego archiwum synagogi i w sprawozdaniu za l. 1905/6 (Lw. 1907) ogłosił obfite notatki kronikarskie z jej dziejów, podał poczet kaznodziejów i kantorów od r. 1846 do dni swoich, przedrukował ze współczesnych czasopism opis uroczystości otwarcia tejże synagogi itp. Najważniejszą jednak reformą przeprowadzoną przez D-a i jego kolegów w zarządzie było wprowadzenie polskiego kaznodziei (Samuela Gutmana) do synagogi (1903) i polskich kazań, początkowo obok niemieckich, wygłaszanych przez rabina J. Caro (PSB. III 205–6), a potem już wyłącznie tylko polskich. W r. 1907 został D. wybrany członkiem rady wyznaniowej gminy żyd. we Lwowie, skąd rychło przeszedł do przełożeństwa (zarządu) gminy i został jednym z jego wiceprezydentów, referentem spraw szkolnych, a zarazem członkiem rady szkolnej miasta Lwowa, na którym to stanowisku przyczynił się do uporządkowania nauki religii mojżeszowej w szkołach publicznych i w szkolnictwie gminy żydowskiej. Ponieważ w chwili wybuchu wojny w r. 1914 wszyscy inni członkowie przełożeństwa byli poza granicami Galicji, musiał D. jako wiceprezydent sam jeden dźwigać w czasach tak niebezpiecznych cały ciężar obowiązków gminy wyzn. żyd. i ścierać się z władzami rosyjskimi tak wojskowymi jak i cywilnymi. Był też D. wielokrotnie aresztowany i tylko dzięki interwencji prezydenta miasta, T. Rutowskiego, zyskiwał wolność. Wobec wyczerpania środków materialnych gminy, ewakuacji banków ze Lwowa i niemożności ściągnięcia podatku miał D. wielkie trudności w utrzymywaniu instytucji gminnych, tj. zakładu sierót, szpitala, domu starców itd. i byłby pewnie nie podołał swemu zadaniu, gdyby nie pomoc Żydów zagr. ICA (Paryż). Dn. 20 VI 1915 został D. wywieziony przez Rosjan wraz z kilkudziesięcioma obywatelami lwowskimi jako zakładnik do Kijowa, skąd Żydów wywieziono do Niżnego Nowogrodu, gdzie przebywali aż do rewolucji rosyjskiej w r. 1917. Po wielomiesięcznej wędrówce przez Rosję i Szwecję wrócił D. do Lwowa, tutaj z powrotem objął kierownictwo gminy żyd. i wszedł w skład rady m. Lwowa. W r. 1925 został odznaczony krzyżem kawalerskim orderu Polonia restituta. Zmarł w r. 1935.

Protokoły posiedzeń Przełożeństwa Gminy Wyzn. żyd. we Lw. (rkp.); Bałaban, Hist. Postępowej Synagogi we Lwowie, Lw. 1937 (tamże s. 177, fotografia D-a razem z innymi członkami zarządu synagogi); Chołodecki J., Lwów w czasie okupacji ros., Lw. 1930; tenże, Zakładnicy m. Lwowa w niewoli ros. (1915–18), Lw. 1930, tamże fotografia wspólna zakładników, wśród nich D-a.

Majer Bałaban