Ostrowski Jakub h. Nałęcz (zm. 1638), kanonik krakowski, pisarz polemiczny i kaznodzieja. Pochodził z rodziny osiadłej w ziemi chełmskiej. Nie wiadomo, gdzie odbył zakończone doktoratem (przed r. 1604) studia teologiczne. Dn. 28 IV 1606, wkrótce po powrocie z podróży do Rzymu, przedłożył – jako kanonik włocławski i pleban niepołomicki – kapitule katedralnej krakowskiej prowizję papieża Pawła V na koadiutorię kanonii będącej w posiadaniu Bartłomieja Powsińskiego, opata jędrzejowskiego. Dn. 16 VI t.r. kapituła dopuściła O-ego do wymienionej koadiutorii, 7 X 1607, po rezygnacji Powsińskiego, został O. instalowany na kanonię. W kapitule pełnił w l. 1612–33 obowiązki prokuratora. Był ponadto głównym penitencjarzem katedry, przełożonym nad kolegium muzyków katedralnych i starszym Arcybractwa Męki Pańskiej przy kościele Franciszkanów w Krakowie.

W r. 1604 ogłosił O. w Krakowie utwór polemiczny Dialog albo rozmowa katolika z ewanielikiem o znakach prawdziwego kościoła (dedykowany Janowi Branickiemu z Ruszczy, kaszt. bieckiemu i star. niepołomickiemu). W istocie w Dialogu uczestniczą cztery osoby: dwóch szlachciców – katolik i ewangelik, pleban oraz minister, przy czym ten ostatni symbolizuje ogólnie wyznania protestanckie, ostro przeciwstawione antytrynitaryzmowi, potępionemu zgodnie przez wszystkich rozmówców. Napisany ładną polszczyzną, wartkim stylem, niewiele jest wart ów utwór w sensie religijnej polemiki. Był on adresowany do słabo zorientowanej w sprawach teologicznych szlachty różnowierczej i miał ją przekonać, że jest oszukiwana przez swoich ministrów, którzy nie znają Pisma św. i bezkrytycznie powtarzają naukę twórców reformacji. Wybijające się w Dialogu tendencje do podkreślania różnicy między «dobrą» szlachtą a «złymi» ministrami znalazły też wyraz w ogłoszonej w Krakowie w r. 1608 Obronie Kazania wielebnego ks. Piotra Skargi… o Trójcy Przenajświętszej…, wymierzonej przeciw pismu ministra zboru rakowskiego Walentego Szmalca pt. „Rozbieranie słów Pana naszego Jezusa Chrystusa…” (Raków 1607). Przedmowę skierował O. do osiadłego w Rakowie Włocha i zarazem patrona tamtejszych imigrantów Jana Baptysty Cetysa (Cettisa) «sąsiada swego i przyjaciela dawno znajomego». Stwierdzał w niej, iż nie może ścierpieć, aby «przybłąkaniec» z Niemiec, plebejusz «jako szkapa wyuzdana niewyparzoną gębą puścił się na czcigodnego kaznodzieję…» i zwracał się do Cetysa (określając go bezpodstawnie jako «superintendenta zboru rakowskiego»), aby ukarał przykładnie Szmalca i pozbawił go urzędu ministra. Obronę podzielił O. na dwie części; w pierwszej dał wykład katolickiej nauki o Trójcy, w drugiej – dokonał rozbioru i krytyki twierdzeń Szmalca. Nie szczędził przy tym obelg i szyderstw dążąc do zohydzenia ariańskiego ministra. W obronie Szmalca wystąpił teolog ariański Adam Gosławski („Odpowiedź na Obronę Kazania ks. Skargi o Trójcy…”, Raków 1608), który zarzucił O-emu, iż nie polemizuje ze Szmalcem jak równy z równym, lecz tak sobie poczyna, jakby był «jakim okrutnym panem, a minister jego zagrodnikiem».

O. był popularny jako kaznodzieja. Jezuici udostępniali mu ambonę w kościele Św. Barbary w Krakowie podczas szczególnie uroczystych nabożeństw, np. podczas czterdziestogodzinnego nabożeństwa na intencję Rzpltej w r. 1621. Drukiem wydał jednak tylko kilka pojedynczych kazań. W. A. Maciejowski wysoko ocenił walory artystyczne homilii Świętej Mariej Magdaleny cudowne nawrócenie (Kr. 1610). Za popis kunsztownego, barokowego, mimo czystej polszczyzny, krasomówstwa uznać można kazania wygłoszone na uroczystościach pogrzebowych królowej Konstancji i Zygmunta III (wydane łącznie w r. 1632). Dochody czerpane z beneficjów i własnego, niezbyt dużego majątku (dom w Krakowie «przy sadzawkach», dwa młyny w dobrach biskupa krakowskiego, wójtostwo w Sławkowie) przeznaczał O. na pobożne cele. Był fundatorem trzech ołtarzy (obecnie już nieistniejących) w kaplicy mansjonarskiej w katedrze krakowskiej. W r. 1636 ustanowił fundację w wysokości 700 złp. rocznie (od sumy 10 000 złp. ulokowanej na wsi Gołyszyn w ziemi krakowskiej), z których połowę przeznaczył na koszty swoich aniwersarzy, połowę jako jałmużnę dla wybranych klasztorów i szpitali. Zmarł w Krakowie 1 I 1638 (wg akt kapitulnych); został pochowany w katedrze krakowskiej u wejścia do kaplicy mansjonarskiej. Na ufundowanym przez wykonawców testamentu epitafium podano jako datę śmierci 31 XII 1637.

Estreicher; Niesiecki; Łętowski, Katalog bpów krak., III; – Kossowski A., Ze studiów nad polemiką religijną XVII w., „Roczniki Human.” (KUL) R. 8: 1959 z. 2 s. 191–4; Maciejowski W. A., Piśmiennictwo polskie, W. 1852 III 182; – Cichocki K., Alloquiarum Osiecensium… libri V, Kr. 1615 IV 433; Pruszcz H., Klejnoty stołecznego miasta Krakowa albo kościoły… opisane, Kr. 1745 s. 7; Wielewicki, Dziennik, IV; – Arch. Kapituły Krak.: Acta Capitularia X k. 57v.–58, 77v.–78v., 149–50, XI k. 37, XIII k. 285v.–87, 360v., 361v.

Halina Kowalska