Szarfenberg (Scharffenberg) Jakub (zm. 1576), właściciel papierni, kupiec krakowski.
Pochodził z Liebenthal (Lubomierz) koło Jeleniej Góry, był synem Macieja, bratem Macieja (zob.) i Bartłomieja (zob.).
W młodości S. pracował w Krakowie jako czeladnik w drukarni krewnego, Marka Szarfenberga (zob.), a następnie, wraz z bratem Bartłomiejem, założył spółkę handlową, w której zainwestował 700 fl.; w r. 1542 spółka przyniosła mu zysk 200 fl. Majątek wspólny stanowiło ponadto złoto o wartości 186 fl., w gotówce 350 fl. oraz przedmioty ze srebra. Dn. 25 I 1544 przyjął S. krakowskie prawo miejskie. Od t.r. wspólnie z żoną Barbarą miał kram na rynku węglowym. Razem z bratem Bartłomiejem został 25 V 1547 wyznaczony przez Radę Miejską na opiekuna małoletnich dzieci zmarłego brata Macieja; jednak wdowa po Macieju, Helena, nie zaakceptowała opieki szwagrów, uzyskując uznanie swego pasierba, a bratanka S-a, Hieronima (zob.) za pełnoletniego; pozwoliło mu to na przejęcie części majątku ojca. S. i Bartłomiej rozliczyli się 29 VII 1552 z Hieronimem z opieki nad majątkiem Macieja, a w imieniu małoletniej córki Macieja, Heleny, sprzedali mu odziedziczoną przez nią część drukarni i książek ojca. W r. 1552 nabył S. od Jana Litawskiego dom narożny przy ul. św. Jana. Razem z Bartłomiejem rozliczył się 29 VII 1560 z opieki nad zmarłą t.r. bratanicą Heleną.
Oprócz handlu S. zajmował się działalnością kredytową, m.in. w r. 1559 pożyczył 200 złp. papiernikowi z podkrakowskich Młodziejowic Janowi Wajssowi (Białemu) zapewne na urządzenie papierni; ponieważ Wajss nie zdołał spłacić długu, S. przejął w r. 1566 jego przedsiębiorstwo. Bezwzględne działanie S-a spotkało się jednak z solidarnym sprzeciwem papierników, którzy podjęli bojkot papierni w Młodziejowicach, powołując się przy tym na statut cechu z r. 1546, zgodnie z którym zakład mógł prowadzić tylko zawodowy papiernik. S. podjął wówczas starania na dworze królewskim i w rezultacie wspólnie z żoną oraz synem Krzysztofem otrzymał 17 VIII 1566 przywilej Zygmunta Augusta na dożywotnie prowadzenie młyna papierniczego w Młodziejowicach, dzierżawionego od właścicieli wsi, Stanisława Minockiego i jego matki Agnieszki, a także prawo do zatrudniania sił fachowych; bojkotującym S-a papiernikom zagrożono surowymi karami pieniężnymi. Dn. 30 IX t.r. oblatował S. ten dokument w grodzie krakowskim, a w następnym miesiącu woźny sądowy odczytał go publicznie przy wszystkich papierniach podkrakowskich. W l.n. prowadził S. papiernię przy pomocy synów i fachowych papierników. Interesy miał także w Skalbmierzu, gdzie w r. 1566 reprezentował go Stanisław Onielko, oraz we Wrocławiu, gdzie zadłużył się u Pawła Uthmana, Jerzego Arczta i Tomasza Anshelma na sumę 3318 złp. i 17 gr. S. zmarł w r. 1576, po 2 VI.
W małżeństwie z Barbarą Krumpeltówną miał S. córki, Barbarę i Annę, żonę Filipa Hiltfelda z Torunia i Michała Hassa, której w r. 1571 przepisał kram zwany szarfenbergowskim na krakowskim rynku węglowym, oraz synów: Krzysztofa, Bartłomieja, który w r. 1560 wpisał się na Uniw. Krak., a w r. 1566 uzyskał bakalaureat sztuk wyzwolonych, i Jakuba, ożenionego z Anną, córką Jana Rożanki; w r. 1575 otrzymała ona kram «szarfenbergowski». W ramach rozliczeń z wrocławskimi wierzycielami Jakub w r. 1579 zapisał im 1 tys. złp. na majątku ojcowskim i młynie papierniczym (który wykupił od braci), a 500 złp. zobowiązał się spłacić w ratach, czego jednak nie zdołał uczynić; t.r. odstąpił młyn Uthmanowi za 1 tys. złp. Synowie S-a sprzedali 11 VII t.r. kamienicę przy ul. św. Jana za 200 złp. małżonkom Kasprowi i Annie Chodowiczom z Międzychodu. Krewnym S-a (być może siostrzeńcem) był Franciszek Mymer (zob.).
Słown. Pracowników Książki Pol., (bibliogr.); – Budka W., Papiernia w Młodziejowicach, w: Studia nad książką poświęcone pamięci Kazimierza Piekarskiego, Wr. 1951 s. 201–3, 205–8; Drukarze dawnej Pol., I cz. 1 s. 230–97; Jaglarz M., Księgarstwo krakowskie XVI wieku, Kr. 2004; Mikulski K., Kryterium imionowe w badaniach nad genealogią patrycjatu toruńskiego w XIV–XVI wieku na przykładzie rodziny Hitfeldów, w: Venerabiles, nobiles et honesti. Studia z dziejów społeczeństwa Polski średniowiecznej, Tor. 2007 s. 307–18; Ściebora M., Drukarstwo krakowskie za panowania Zygmunta Augusta i Stefana Batorego, w: Cracovia litterarum. Kultura umysłowa i literacka Krakowa i Małopolski w dobie Renesansu, Red. T. Ulewicz, Wr. 1991; – Acta rectoralia, II (dot. syna Bartłomieja); Album stud. Univ. Crac., III 37 (dot. syna Bartłomieja); Cracovia impressorum XV et XVI saeculorum, Ed. J. Ptaśnik, Lw. 1922 s. 64–5, 116–17 (wstęp, poza indeksem); Księga wiertelnicza krakowska, Wyd. K. Jelonek-Litewka i in., Kr. 1997 I; Księgi przyjęć do prawa miejskiego (1507–72); Mater. do dziej. piśmiennictwa pol., I; Statuta nec non liber promotionum, (dot. syna Bartłomieja); – AP w Kr.: Consularia Cracoviensia, ks. 759 s. 747–8, 866–7, 943–4, ks. 760 s. 91, 167, 445–6, 772–3, Scabinalia Cracoviensia, ks. 15 s. 80, ks. 16 s. 952–4, ks. 20 s. 75–6, 772, 886, ks. 21 s. 69, rkp. 1574 s. 8, 219, 469, rkp. 1575 s. 13–14, 405–6.
Zdzisław Noga i Artur Oboza