Jakub z Bydgoszczy (zm. 1478), profesor teologii Uniw. Krak., prowincjał dominikanów. W r. 1440 występuje po raz pierwszy w źródłach jako przeor krakowski i lektor św. teologii. W następnych latach energicznie kierował konwentem krakowskim, zarazem u schyłku 1446 r. bądź przed jesienią 1447 r. zdobył tytuł mistrza na Wydziale Teologicznym Uniw. Krak. Jako regens studium generalnego dominikanów polskich w Krakowie doprowadził w r. 1450 do zbliżenia tegoż studium do uniwersytetu. Data obioru J-a na prowincjała prowincji polskiej dominikanów nie jest pewna. Już w r. 1447 wystąpił J. na kapitule w Sieradzu jako prowincjał, ale widocznie wybór nie uzyskał potwierdzenia, skoro w l. 1448–50 dowodnie prowincjałem nie był. Wybór nastąpił w latach 1451–3, najprawdopodobniej w r. 1451. J. był też według wszelkiego prawdopodobieństwa tym prowincjałem polskich dominikanów, którego przybycie do Torunia jesienią 1451 r. zaniepokoiło poważnie Krzyżaków. Zachowały się akta kierowanych przez J-a kapituł prowincjalnych: w r. 1458 w Poznaniu, w 1461 w Łęczycy, w 1462 w Głogowie, w 1465 w Sandomierzu, w 1468 w Warce, w 1470 we Lwowie; wiemy także o kapitułach w r. 1473 w Sieradzu, w 1475 w Słupsku i w 1477 w Sandomierzu. Raz jeden, o ile wiemy, udał się J. na kapitułę generalną w maju 1459 r. do Nimwegen w Holandii. Długosz z wielkim uznaniem wyraża się o rządach współczesnego mu J-a, podnosi jego zasługi w utrzymaniu jedności prowincji dominikańskiej, obejmującej tereny ówczesnego państwa polsko-litewskiego, Śląsk, całe Pomorze i Prusy. W pierwszych latach swych rządów doprowadził J. do podporządkowania prowincjałowi polskiemu konwentów ruskich (uniezależnionych od niego od r. 1378) oraz czynił skuteczne wysiłki dla rzeczywistego związania z prowincją polską grupy klasztorów zachodnio-pomorskich, od dawna wykazujących tendencje separatystyczne. Z energią podjął także J. dzieło reformowania stosunków wewnętrznych w prowincji. Zachowała się pamięć o ostrej polemice przeciw dogmatowi Niepokalanego Poczęcia Najśw. Marii Panny, prowadzonej na zjeździe piotrkowskim w r. 1468 przez dominikanów, z J-em na czele, z Sędziwojem z Czechła. Na krótko przed śmiercią, w r. 1476, przyjmował J. w swej prowincji wizytę generała zakonu, Leonarda de Mansuetis. W r. 1469 przyjął J. do «uczestnictwa w łaskach wysłużonych przez prowincję dominikanów polskich» rodziców Mikołaja Kopernika wraz z dziećmi. Zmarł J. w maju 1478 r. i został pochowany w krakowskim klasztorze dominikańskim jako urzędujący prowincjał.

Barącz S., Rys dziejów Zakonu Kaznodziejskiego w Polsce, Lw. 1861 I 208, II 50; Birkenmajer A., Jakub z Bydgoszczy, prowincjał dominikanów polskich w XV wieku, „Dzien. Bydgoski” R. 25: 1932 nr 280 z 4 XII s. 30; Fijałek J., Studia do dziejów Uniw. Krak., „Rozpr. AU Wydz. Filol.” R. 29: 1899 s. 116/7; Kłoczowski J., Dominikanie polscy na Śląsku w XIII–XIV wieku, Lublin 1956; tenże, Przyczynek do krytyki Liber Beneficiorum Długosza, „Studia Źródłoznawcze” T. 2: 1958 s. 159/60; tenże, Reforma polskiej prowincji dominikańskiej w XV–XVI wieku, „Roczniki Human.” (Lublin) T. 4: 1957 z. 4 s. 59–71; Lepszy L., Studia nad kulturą i sztuką w kościele O. O. Dominikanów w Krakowie, „Rocz. Krak.” T. 20: 1926 s. 99/100; Loenertz R. J., Une ancienne chronique des provinciaux dominicains de Pologne, „Arch. Fratrum Praedicatorum” (Romae) T. 21: 1951 s. 41; Morawski, Historia UJ, II 43/5; Wiszniewski M., Historia literatury pol., Kr. 1840–57 V 29; –Cod. epist. saec. XV, III 247; Conclusiones Univ. Crac., s. 15; Długosz, Liber benef., III 449/50, 453; Knigi polskoj kor. metr., W. 1914 s. 179; Kod. m. Krak., I 145; Mon. Ordinis fratrum Praedicatorum Historica, Romae 1900 VIII 266, 269, 275, 288, 298, 315; Statuta Theologicae Facultatis Studii Crac., „Arch. do Dziej. Liter.” T. 1: 1878 s. 87; Dokument Jakuba z 10 III 1469 r. przyjmujący do łask zakonnych rodzinę Koperników (opublikowany niekrytycznie) w: „Pam. Warsz.” T. 14: 1819 s. 372–4, Kopernikiana, Wyd. I. Polkowski, Gniezno 1875 III 6–8, reprod. A. Wołyński, Autografi di N. Copernico, Firenze 1879 tabl. XV (dokument wymaga krytycznego zbadania, choć jego autentyczność nie zdaje się budzić zasadniczych wątpliwości); – Arch. Dominikanów w Kr.: Akta kapituł prowincjalnych zakonu dominikańskiego w Polsce z l. 1447, 1450, 1458, 1461, 1462, 1465, 1470 (przygotowane do wydania przez o. Fabiana Madurę O. P.), rkp. 122, 123, 126, 129, 138, 139; B. Kór.: rkp. 93 I F 93 s. 295 i n. (Teleżyński W., De rebus); – Uzupełnienia prof. A. Birkenmajera.

Jerzy Kłoczowski