Rybiński Jakub Zygmunt h. Wydra (zm. 1725 r.), wojewoda chełmiński, generał artylerii kor. Pochodził z rodziny osiadłej co najmniej od początku XVI w. we wsi Rybno w pow. puckim, był synem Jerzego (zm. ok. 1716), sędziego ziemskiego puckiego, i Beaty z Rowińskich.
Na konwokację w r. 1696, na elekcję w r. n. posłował R. z woj. pomorskiego i opowiedział się za elektorem saskim. Był posłem na sejm pacyfikacyjny r. 1699. W początkach kariery pomagała R-emu zapewne protekcja Jana Jerzego Przebendowskiego, a być może także małżeństwo z Elżbietą z Lubomirskich, córką kaszt. krakowskiego Hieronima Augustyna (zob.). Dn. 30 III 1703 jako dworzanin Augusta II otrzymał R. list przypowiedni na chorągiew kozacką. W grudniu t. r. występował jako komisarz królewski w ekonomii samborskiej. W lipcu 1704 przyprowadził królowi 6 tys. Kozaków pod Jarosław i został podporządkowany komendzie hetmana w. kor. Adama Sieniawskiego. Należał do konfederacji sandomierskiej, zawiązanej w t. r. Dn. 16 X 1705 został mianowany podkomorzym chełmińskim i otrzymał dowództwo dywizji operującej w Prusach. Zaraz na początku swojej działalności przesłał Sieniawskiemu plan energicznych działań na terenie Prus, lecz propozycja ta nie znalazła uznania w oczach hetmana, a dywizja R-ego została skierowana na Spisz przeciwko stojącemu po stronie króla Stanisława Leszczyńskiego star. spiskiemu Teodorowi Lubomirskiemu. W poł. r. 1706 pokonał R. wojska starosty i zdobył jego główną siedzibę Lubowlę. Odkomenderowany następnie do Krakowa, zajmował się umacnianiem fortyfikacji miejskich. Wkrótce jednak odwołany przez króla, wyruszył do Wielkopolski i wziął udział w bitwie kaliskiej (29 X 1706), gdzie jego dywizja stanowiła jedną z trzech wchodzących w skład 10 tys. korpusu wojsk konfederacji sandomierskiej.
Po zwycięstwie kaliskim R. na czele 2 tys. wojska wyruszył do Prus z zadaniem podporządkowania władzy hetmana A. Sieniawskiego stojących tam dywizji adherentów szwedzkich. Podjął też w tej sprawie negocjacje z pisarzem kor. Michałem Potockim, oboźnym kor. Jerzym Aleksandrem Lubomirskim i star. bobrujskim Janem Sapiehą, a kiedy nie dały one zadowalających rezultatów, rozpoczął działania ofensywne zagarniając 2 tys. ludzi strony przeciwnej. Na wiadomość o zawarciu traktatu altranstadzkiego i abdykacji króla Augusta II (24 IX 1706) po krótkim wahaniu opowiedział się R. po stronie sandomierzan oddając swoje usługi A. Sieniawskiemu. Informował jednocześnie hetmana, że dwór berliński domaga się nowej elekcji, a wśród kandydatów do korony wymienia się tam Sieniawskiego. Wiosną 1707 organizował nowe jednostki grenadierów dla Sieniawskiego, współdziałał też z korpusem wojsk moskiewskich gen. P. Roennego, osłaniając go przed atakami dywizji lit. woj. wileńskiego Jana K. Sapiehy. Brał udział w zjeździe generalnym szlachty w Lublinie (23 V 1707), skąd udał się do Warszawy, gdzie prowadził negocjacje z carem Piotrem I i ministrami moskiewskimi w sprawię pieniędzy przyrzeczonych wojsku kor. Rezultat tych rozmów, jak sam przyznawał, był niewielki, gdyż z sumy 20 tys. rb. obiecanej w Lublinie udało mu się jedynie uzyskać 5 tys., z czego 2 tys. zostały wręczone osobiście R-emu z przeznaczeniem na utrzymanie jego własnych regimentów. Z tej też okazji zaprezentował carowi swoją dywizję.
Po odbytym popisie wyruszył R. ponownie do Prus z zadaniem wyegzekwowania uchwalonych na radzie lubelskiej podatków. Szybko popadł w konflikt ze stojącymi tam dywizjami M. Potockiego, J. A. Lubomirskiego i podkomorzego kor. Jerzego Dominika Lubomirskiego. Zagarnął 38 chorągwi spod tych dywizji, zdobył Puck, gdzie kapitulowało 300 rajtarii podkomorzego kor. i wraz z wojskami gen. Roennego opanował Bydgoszcz. Potoccy i Lubomirski zażądali od Sieniawskiego, by ten powstrzymał wrogie wystąpienia R-ego, po bezskutecznej interwencji postanowili zwabić podstępem i uwięzić niewygodnego przeciwnika. Przestrzeżony na czas R. uszedł jednak z zasadzki. Na wiadomość o wymarszu wojsk szwedzkich z Saksonii ruszył R. do stojącego pod Kozienicami hetmana. Natrafił jednak nieoczekiwanie na opór ze strony wojsk moskiewskich, które nie przepuściły jego dywizji przez most w Pułtusku, domagając się, by R. stanął pod Toruniem i osłaniał Rosjan od tej strony przed ewentualnym atakiem oddziałów szwedzkich. Zadanie to R. przynajmniej w części wykonał i dopiero po trwających niemal dwa miesiące negocjacjach z końcem listopada t. r. przekroczył Narew i połączył się z wojskami Sieniawskiego pod Lwowem. W tym też czasie awansował na generała majora wojsk autoramentu cudzoziemskiego. Zimą 1707 wkroczył R. do woj. krakowskiego, gdzie po wyparciu wojsk Józefa Potockiego rozłożył swoją dywizję na leże zimowe, miał osłaniać Małopolskę przed atakami wojsk adherentów szwedzkich. Stanął w Wieliczce, skąd nawiązał korespondencję z dworem drezdeńskim, pośrednicząc w kontaktach Augusta II i ministrów saskich z Sieniawskim.
Z początkiem lutego 1708, mimo negatywnego stanowiska hetmana Sieniawskiego wobec jego ofensywnych planów, wyruszył R. do Wielkopolski, zajął Kalisz, gdzie rozgromił trzy nowo rekrutowane regimenty szwedzkie i wyparł pod Toruń dywizje J. Potockiego i Adama Śmigielskiego. Brak współdziałania ze strony innych regimentarzy nie pozwolił wykorzystać w pełni tego sukcesu. Samodzielne poczynania R-ego wywołały niezadowolenie Sieniawskiego, który zarzucał mu awanturnictwo i brak subordynacji, a następnie nakazał zaprzestanie akcji ofensywnych i wycofanie całej dywizji pod Sandomierz (czerwiec 1708). Konflikt z hetmanem pogłębiały skargi szlachty domagającej się ukrócenia samowoli wojska. Szczególnie ostro występował tu regimentarz Jan Turski, star. pilzneński, którego dobra zostały dość gruntownie zrabowane przez dywizję R-ego. Sieniawski zagroził R-emu sądem i pozbawieniem dowództwa. R. żalił się w liście do hetmana, że kancelaria «listy niektóre z taką energią pisze jakby do największego łotra». Ostatecznie hetman poprzestał jedynie na podporządkowaniu R-ego rozkazom marszałka konfederacji sandomierskiej, miecznika kor. Stanisława Denhoffa. Głównym celem działania obu regimentarzy było utrzymanie województw krakowskiego i sandomierskiego w wierności dla konfederacji sandomierskiej, z łatwością też rozpędzili oni zbierającą się w Korczynie szlachtę obu województw (14 VI 1708). R. pozostał w woj. sandomierskim śledząc poczynania tamtejszej szlachty i przechwytując emisariuszy króla Stanisława.
Z końcem sierpnia 1708 został nagle zaatakowany pod Skrzynnem przez dywizję Śmigielskiego i zmuszony do wycofania się za Wisłę, dopiero wzmocniony posiłkami odepchnął ponownie przeciwnika na linię Pilicy. Przez niemal cały wrzesień i październik na polecenie hetmana stał R. bezczynnie w Baranowie, domagając się od Sieniawskiego zezwolenia na podjęcie jakiejś bardziej energicznej akcji wojskowej. Hetman podejrzewając, że R. nosi się z zamiarem przejścia na stronę przeciwną podporządkował go władzy podskarbiego lit. Ludwika Pocieja. Oburzony R. zagroził podaniem się do dymisji. Sieniawski zmienił więc swoją poprzednią decyzję i nakazał mu jedynie współdziałanie z dywizją Pocieja. Demonstrowana przez R-ego pewność siebie wiązała się z jego częstymi kontaktami z dworem drezdeńskim i spodziewanym rychłym powrotem Augusta II.
Dn. 21 XI 1708 połączone dywizje R-ego i Pocieja zostały zaatakowane pod Koniecpolem przez 10 tys. korpus wojsk J. Potockiego. Siły obu stron były wyrównane, jednak umiejętnie dowodzone przez R-ego wojska kor. odniosły całkowite zwycięstwo. W pościgu za rozbitym nieprzyjacielem wkroczył R. do woj. sieradzkiego z zamiarem kontynuowania natarcia w kierunku Wielkopolski i Prus Królewskich, popadł jednak znów w konflikt z hetmanem na tle koncepcji dalszych działań. R. nie wykonał rozkazu hetmana ze stycznia 1709 nakazującego wycofanie się do Małopolski. Główne siły R-ego poszły do Prus Król. i w marcu 1709 zajęły Malbork. Uderzenie wojsk króla Stanisława i korpusu gen. Krassau w kierunku Ukrainy przerwało chwilowo działania ofensywne R-ego. Sytuacja armii kor. była w tym czasie bardzo niekorzystna i właśnie R. był za to w głównej mierze odpowiedzialny. Także Sieniawski upatrywał w nim głównego sprawcę niepowodzeń, jakie spotkały jego wojska w pierwszych miesiącach 1709 r. Jan Jabłonowski, woj. ruski, i Teodor Potocki, bp chełmiński, przez słanych do R-ego negocjatorów starali się różnymi obietnicami skłonić go do przejścia na stronę króla Stanisława. R. zdawał sobie jednak sprawę z wrogiego nastawienia Leszczyńskiego do siebie, przejął bowiem w papierach woj. kijowskiego pod Koniecpolem list, w którym król Stanisław pisał «jak prędko quocumque titulo dostaniesz Rybińskiego abyś tego hultaja obwiesił». Od czerwca t. r. przebywał już R. w okolicy Niska. Powrót Augusta II do Rzpltej wzmocnił jego pozycję. R. stał się pośrednikiem między dworem a hetmanem. Wraz z innymi przywódcami konfederacji sandomierskiej był obecny w Toruniu w czasie zjazdu Augusta II z Piotrem I (20 X 1709), a po odjeździe hetmanów prowadził negocjacje z feldmarszałkiem J. Flemmingiem i komisariatem saskim w sprawie lokowania wojsk auksyliarnych w Rzpltej. Uczestniczył w Walnej Radzie Warszawskiej i został powołany do Komisji gdańskiej, a także wyznaczony na posła do Porty, nie kwapił się jednak z wyjazdem oczekując w Gdańsku na pieniądze niezbędne do podjęcia podróży. Wyczekująca postawa R-ego wywołała oskarżenia o brak ofiarności, a nawet tchórzostwo. R. tłumaczył się przed hetmanem, że opóźnia swój wyjazd, gdyż «na drogę tak niebezpieczną przy naznaczonej kwocie siła swego dołożyć trzeba dla honoru narodu». Kiedy w styczniu 1711 wyruszył wreszcie w drogę, wybuch wojny rosyjsko-tureckiej sprawił, że misja stała się nieaktualna.
Dn. 28 IV 1710 otrzymał R. łowczostwo kor. Lata 1710–15 to okres, w którym R. cieszył się największym w swej karierze wpływem w wojsku kor. W nowo utworzonym kompucie otrzymał pułk pancerny oraz dowództwo regimentu piechoty i regimentu dragonii imienia królewicza; przed kwietniem 1710 był generałem jazdy kor., a w sierpniu t. r. uzyskał awans na stopień generała lejtnanta. Poświęcił się głównie zapewnieniu funduszy na utrzymanie wojska. W tym też duchu działał na sejmikach pruskich i w rozmowach z komisariatem saskim. Reprezentował interesy armii kor. na radzie w Jarosławiu (czerwiec 1711), a następnie w Toruniu w rozmowach z carem i ministrami rosyjskimi. W listach do Sieniawskiego ubolewał R. nad panoszeniem się wojsk rosyjskich i saskich w Rzpltej. W listopadzie 1711 bezskutecznie negocjował w Gdańsku z kanclerzem G. Gołowkinem w sprawie ewakuacji wojsk moskiewskich i doszedł do przekonania, że «z tym narodem nigdy w dobry sposób nie skończymy chyba ostentatione armorum». Jesienią 1711 rozpoczął pertraktacje z magistratem Gdańska w sprawie wypłacenia przez miasto zaległych podatków na wojsko. W r. 1712 głównym zadaniem R-ego było zorganizowanie obrony wybrzeża i granicy północnej przed wypadami wojsk szwedzkich ze Szczecina oraz ewentualnym desantem morskim. W tym też celu formował korpus grenadierów, którym został obsadzony Puck i przeprowadzał prace związane z umocnieniem wybrzeża. We wrześniu 1712 wyprawił się przeciwko Janowi Kazimierzowi Sapieże, star. bobrujskiemu, i pobił go pod Brodnicą. Jesienią t. r. podjął R. na nowo pertraktacje z magistratem gdańskim, a kiedy nie dały one żadnego rezultatu, przystąpił do egzekucji wojskowej. Akcję swoją poprzedził groźnym uniwersałem, w którym domagał się wypłaty zaległych od r. 1703 podatków, a wobec odmowy wkroczył z 3 tys. wojska na Żuławy (28 X 1712). Atak na umocnienia gdańskie został jednak odparty i R., zabierając chłopów i sołtysów jako zakładników, wycofał się z Żuław. Nie zrezygnował jednak i w maju 1713 uzyskał pełne poparcie dla swoich działań sejmiku generalnego pruskiego oraz zapewnienie szlachty, że w wypadku oporu wyruszy przeciw miastu pospolitym ruszeniem. W tej sytuacji gdańszczanie wyrazili zgodę na wypłacenie przynajmniej części zaległych podatków.
Z powodu wzrostu zagrożenia od ściany wschodniej w poł. 1713 wraz z całą dywizją odwołany został R. do generalnego obozu pod Lwów, skąd udał się do Warszawy, gdzie wraz z kaszt. brzeskim kujawskim Krzysztofem Dorpowskim podjął negocjacje z ministrami i komisariatem saskim w sprawie rozlokowania wojsk saskich w Rzpltej. Rozmowy te zakończyły się całkowitym niepowodzeniem, a bezsilność deputatów wojsk kor. w negocjacjach z Sasami skłoniła R-ego do szukania równie bezowocnie pomocy u posłów cudzoziemskich przebywających w tym czasie w Warszawie (listopad 1713).
Wiosną 1714 został R. wezwany przez króla do Drezna, gdzie zaznajomił się z tajnymi planami dworu zmierzającymi do zmiany ustroju Rzpltej. R. odniósł się krytycznie do tych projektów, zwłaszcza planów osłabienia armii kor. i odsłonił je przed Sieniawskim. Doradzał też hetmanowi porozumienie się z ministrami i współdziałanie ze szlachtą, aby tą drogą wywrzeć nacisk polityczny na dwór, a gdyby to nie dało pozytywnego rezultatu proponował demonstrację wojskową, jak również podjęcie przygotowań do zawiązania antysaskiej konfederacji. W tym też czasie podjął bezskuteczne starania o wakujący urząd podskarbiego pruskiego, otrzymał jednak woj. chełmińskie (20 VIII 1714) i nominację na generała artylerii kor. (11 VIII 1714). Wiosną 1715 znalazł się R. ponownie na Pomorzu z zadaniem umocnienia i obrony wybrzeża na wypadek ataku szwedzkiego. Energicznie zajął się też sprawą egzekucji pieniędzy gdańskich. Uzbroił w armaty i obsadził 80 żołnierzami statek, którym następnie posłużył się do sekwestrowania kupieckich statków gdańskich. Miasto zgodziło się wówczas wypłacić 30 tys. złp. na poczet całego istniejącego długu. Suma ta jednak i tym razem nie została w całości wypłacona. R. nie zdołał zakończyć egzekucji gdańskiej, gdyż w październiku został odwołany do obozu generalnego. W drodze do Lwowa zbuntowało się 20 chorągwi z dywizji R-ego; pod wodzą por. Górskiego odeszły one do tworzonego w tym czasie związku wojskowego. W r. 1715 marszałkował R. Trybunałowi Kor.
Po otrzymaniu nominacji na wojewodę chełmińskiego R. wyraźnie rozluźnił swoje związki z Sieniawskim i coraz wyraźniej zaczął się skłaniać ku stronnictwu dworskiemu. Z chwilą wybuchu ogólnego niezadowolenia i zawiązania konfederacji tarnogrodzkiej R., jako jeden z niewielu wyższych rangą wojskowych, zaangażował się po stronie wojsk saskich i króla Augusta II. W pierwszej fazie działań konfederacji wykazywał dużą aktywność próbując narzucić obu stronom swoje usługi w roli mediatora. Był jednym z delegatów strony saskiej w czasie mediacji w Rawie i wraz z innymi podpisał traktat rozejmowy, odrzucony później przez marszałka konfederacji Stanisława Ledóchowskiego. W kwietniu 1716 brał udział w konferencjach z carem w sprawie mediacji rosyjskiej. Z biegiem czasu skupił jednak na sobie coraz większą nienawiść szlachty, która uznała go za wroga ojczyzny. Ledóchowski zawiesił działalność Trybunału Kor. (lipiec 1716), któremu R. przewodniczył. Także August II wycofał R-ego z grona pełnomocników królewskich na rokowania z konfederatami. R. uczestniczył w sejmie niemym 1717 r. i został obrany komisarzem królewskim do Trybunału radomskiego. Postawa R-ego w czasie konfederacji tarnogrodzkiej zachwiała także jego pozycją w wojsku kor. W nowym kompucie ustanowionym na sejmie 1717 r. pozostawiono mu jedynie regiment artylerii kor., odebrano natomiast wszystkie inne funkcje dowódcze, a także stopień generała lejtnanta, który wbrew obowiązującemu zwyczajowi zatrzymał w swoim ręku razem z godnością generała artylerii kor. Wyrugowanie z wojska było ciosem bardzo dotkliwym, z którym nie pogodził się do końca życia. Kilkakrotnie też podejmował starania w celu odzyskania utraconej pozycji. W styczniu 1722, kiedy Flemming zdawał dowództwo nad autoramentem cudzoziemskim, R. prosił hetmana o oddanie mu do sejmu komendy nad całą piechotą, rozpoczął też starania o kupno pułkownikostwa gwardii kor. dla brata Zygmunta Adolfa, a po śmierci marszałka nadwornego kor. Wojciecha Dąbskiego w r. 1725 dość natarczywie domagał się od Sieniawskiego oddania mu chorągwi husarskiej. Wszystkie te zabiegi nie przyniosły jednak spodziewanych rezultatów.
We wrześniu 1718 ponownie podjął R. egzekucję gdańską. Po pierwszych niepowodzeniach udało mu się obsadzić wojskiem Żuławy i zgodnie z utartym zwyczajem wziąć zakładników z garnizonu gdańskiego. Musiał ich jednak zwolnić na wyraźny rozkaz królewski. Sprawa została zakończona ostatecznie dopiero w r. 1720. Uczestniczył R. w sejmie 1718 r.; przemawiając 17 X t. r. domagał się wzmocnienia wojska i wyasygnowania nowych środków na artylerię. Dn. 16 XII t. r. brał udział w posejmowej radzie senatu. W r. n. ponownie marszałkował R. Trybunałowi kor. Był na sejmie 1719/20 r., a w r. 1721 brał udział w obradach Trybunału skarbowego. W czerwcu t. r. wyruszył na inspekcję twierdz pogranicznych, a po powrocie podjął energiczne starania w celu zdobycia pieniędzy na znajdujące się w opłakanym stanie fortyfikacje i artylerię, zwracał się w tej sprawie do króla i hetmana, pisał raporty i memoriały, domagał się zwołania rady senatu poświęconej tym problemom, wszystko daremnie. Występował też bardzo często do hetmana z długimi memoriałami dowodzącymi pierwszeństwa artylerii przed innymi rodzajami wojsk. W listopadzie 1722 uczestniczył R. w posejmowej radzie senatu. W l. 1722 i 1724 pełnił funkcję marszałka Trybunału radomskiego, a w r. 1725 przewodniczył Trybunałowi Kor. Zapewne uczestniczył w sejmie 1724 r. i został wybrany do komisji do rokowań z «ministrami cudzoziemskimi». Brał też udział w posejmowej radzie senatu. W t. r. został R. wyznaczony na komisarza do egzekucji wyroku w sprawie toruńskiej.
R. posiadał star. kowalewskie, śniatyńskie, wiślickie wraz z żoną Heleną (od 4 VI 1718), lipieńskie (od 7 I 1723). Dn. 5 VIII 1704 otrzymał wójtostwo przemyskie. W l. 1715–20 był ekonomem malborskim tj. zarządcą i administratorem ekonomii. Trzymał też dzierżawę Dembe w ziemi czerskiej. W r. 1723 uzyskał konsens na cesję tych dóbr. Dn. 6 III 1714 płk Jerzy Jackowski scedował na R-ego królewszczyzny Prusewo i Bzino w woj. pomorskim. R. dzierżawił od Jana Czapskiego dobra Tyłowo, Luboczyn i Kłębowo w pow. puckim. Posiadał też miasto Radomsko i drobniejsze królewszczyzny na Kujawach. R. zmarł w trakcie wykonywania swoich funkcji trybunalskich w Lublinie 16 XII 1725; został pochowany w lubelskim kościele Dominikanów.
R. był żonaty dwukrotnie; po śmierci pierwszej żony, Elżbiety z Lubomirskich, ożenił się z Heleną z Potockich (zm. 1762), wnuczką, a nie jak czasem uważa się mylnie córką, poety Wacława (zob.), córką Jerzego, podczaszego krakowskiego, wdową po Adrianie Bełchackim, kaszt. bieckim (zm. 1715). Po śmierci R-ego wyszła w r. 1727 za mąż za Jakuba Dunina, referendarza kor. (zob.), a następnie za Antoniego Andrzeja Morsztyna (zob.).
Z pierwszą żoną miał R. córkę Barbarę, od r. 1736 wizytkę w klasztorze w Krakowie; z drugiego małżeństwa pozostawił córkę Annę (zm. 1768), zamężną (od 1736 r.) za Stanisławem Czartoryskim (zob.).
Bratem R-ego był Zygmunt (Jan) Adolf (zm. 1746), od r. 1735 generał artylerii kor.
Wybitni Pomorzanie XVIII w., Gd. 1983; Boniecki, V (Bełchacki); Dworzaczek (tabl. 181); Niesiecki; Uruski; Czaplewski, Senatorowie Prus Król.; Kossakowski, Monografie, III (Błeszczyński, Spis senatorów…); Urzędnicy, V z. 2; – Achremczyk S., Reprezentacja stanowa Prus Królewskich w l. 1696–1772, Olsztyn 1981; Bartoszewicz J., Dzieła, t. 7, Szkice z dziejów saskich, Kr. 1880; Buchwald-Pelcowa P., Satyra czasów saskich, Wr.-W.-Kr. 1969; Feldman J., Polska a sprawa wschodnia 1709–1714, Kr. 1926; Gastpary W., Sprawa toruńska w r. 1724, W. 1969; Gierowski J., Między saskim absolutyzmem a złotą wolnością, Wr. 1953; tenże, W cieniu ligi północnej, Wr. 1971; Jarochowski K., Bitwa kaliska, w: Z czasów saskich spraw wewnętrznej polityki i wojny, P. 1886 s. 420; tenże, Dwie misje Franciszka Ponińskiego starosty kopanieckiego do cara Piotra w latach 1717–18, w: tegoż, Opowiadania i studia historyczne, P. 1863 II 119, 165; tenże, Epilog sprawy toruńskiej, tamże, W. 1877 s. 95, 97; tenże, Jan Stanisław Jabłonowski wojewoda ruski i jego zatarg z królem Augustem II, tamże s. 65, 79; tenże, Wzięcie Poznania przez konfederatów tarnogrodzkich, w: tegoż, Opowiadania historyczne, P. 1860 s. 93, 97, 109; Kamiński A., Konfederacja sandomierska wobec Rosji w okresie po altransztadzkim 1706–1709, W. 1969; Kantecki K., Stanisław Poniatowski kasztelan krakowski ojciec króla, P. 1880 s. 21; tenże, Szkice i opowiadania P. 1883 s. 173, 177, 184–5, 187, 194; Konopczyński W., Polska a Turcja 1683–1792, W. 1936; Kujot S., Sprawa toruńska 1724, P. 1893; Nycz M., Geneza reform skarbowych sejmu niemego, P. 1938; Prochaska A., Konfederacja tarnogrodzka, „Przew. Nauk. i Liter.” R. 43: 1917 s. 61, 248, 249, 251, 357, 359, 360, 364, 449, 534, 535, 765; Wimmer J., Wojska Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, W. 1956; – Gierowski J., Rzeczpospolita w dobie upadku. Wybór źródeł, Wr. 1955 s. 148; Kopia listu z okazji wydanego uniwersału od JM Pana Rybińskiego Łowczego koronnego z Prus do Polski pisanego roku 1712; Lengnich, Gesch. d. preuss. Lande, Bd. 9; Matuszewicz, Diariusz; Otwinowski E., Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II od roku 1696–1728, Kr. 1849 s. 96–7, 125, 127–8, 129, 133–6, 138–43, 148, 149, 215, 239–40, 246, 250–1, 257, 262, 334; Rakowski W., Pamiętniki, W. 1863 s. 21, 48, 70, 73–5, 85, 87–8, 90–2, 95, 97, 103, 104, 115, 116, 117, 119, 120, 122, 123, 125, 141; Responsio Civitatis Gedanensis ad scriptum..., [b. m. w.] 1712; Teatrum publicznych żalów po śmierci … Jakuba Rybińskiego (…), W. 1726; Teka Podoskiego, I 119, 327, II 50, VI 165; Vol. leg., V 869, VI 189, 194, 200, 287, 400; Zawisza K., Pamiętnik, W. 1862 s. 243, 265, 313, 429; – AGAD: Arch. Radziwiłłów Dz. II rkp. 52 s. 81, Metryka Kor. 248 s. 77, Sigillata t. 16 s. 40, 117, 174, t. 17 s. 133, t. 18 s. 11, 70, 77, 78, t. 19 s. 106, 179, t. 20 s. 79; B. Czart.: rkp. 469 s. 193, 279, rkp. 268 s. 189, rkp. 453 s. 21, 89. rkp. 5937, rkp. 5938 (korespondencja z Sieniawskim); B. Jag.: rkp. 6252 s. 18; B. Narod.: BOZ rkp. 937 s. 287.
Jerzy Ronikier