Abramowicz Jan lub Abrahamowicz (zm. 1602), wojewoda smoleński, herbu Jastrzębiec. O młodości i rodzinie niewiele posiadamy wiadomości. Wychowany na dworze Mikołaja Radziwiłła Rudego, wojewody wileńskiego, przez całe życie związany był z tym rodem. Przy boku Radziwiłła brał udział w wyprawach wojennych na Moskwę. Związek ten zadecydował zapewne o wyznaniu. A. był obok Radziwiłłów jednym z głównych wodzów kalwinizmu na Litwie. Pierwsze daty, znane z aktów, podają A. jako starostę lidzkiego, na stanowisku wojskiego i namiestnika wileńskiego z poręki swego protektora w r. 1580. Na tem stanowisku naraził się Jerzemu Radziwiłłowi, biskupowi, gdyż »orędownikiem heretyków będąc, władzy jego biskupiej się sprzeciwiał« (Dziennik Piotrowskiego pod r. 1581, s. 76. Bolognetti I 52). Dzięki poparciu Radziwiłłów posuwał się w godnościach coraz wyżej: uzyskał starostwo wendeńskie, potem 1590 prezydenturę derpską (Monum. Reform. 154) do r. 1596. W 1593 zostaje woj. mińskim, 1596 woj. smoleńskim. Zawsze zachował przyjaźń do Radziwiłłów i do śmierci, jak świadczą listy ocalałe, załatwiał im różne sprawy prywatne. W życiu politycznem i kościelnem W. Księstwa brał żywy udział, reprezentując wraz z birżańskimi Radziwiłłami odłam niechętny w stosunku do Korony. Objawiło się to najwyraźniej w obronie praw Litwy, gdy chodziło o nadanie katedry wileńskiej Maciejowskiemu (1595 i potem) a także wielokrotnie na sejmach, gdy A. występował w sprawie oddania Inflant Litwie (1585). W polityce dysydenckiej wysunął się na plan pierwszy i był jednym z kierowników obozu kalwińskiego. Uczestniczył więc w synodzie toruńskim 1595, w naradach z dyzunitami 1599 w Wilnie i w dyspucie kalwinów z jezuitami tegoż roku. Cieszył się również zaufaniem Konstantego Ostrogskiego, bo też dzięki żonie, Annie Dorocie z Wołłowiczów, był ściśle związany z prawosławiem. Żona jego należała do dobrodziejów i opiekunów wileńskiego bractwa, i sam A. niejednokrotnie występował w obronie prawosławnych mieszczan, np. w sporze o budowę cerkwi brackiej, czego zabraniał magistrat wileński 1596, itp. Tu popadł w konflikt z kanclerzem litewskim, Lwem Sapiehą, który użyczał pomocy metropolicie unickiemu. – A. był protektorem znakomitego polemisty kalwińskiego, Andrzeja Wolana. W dobrach swych w Wornianach założył zbór, szpital i szkołę, które przetrwały do poł. XVII w. Miał syna Mikołaja, gen. art. lit. i wojewodę trockiego, oraz córkę Marynę, żonę Piotra Rudominy Dusiackiego, kaszt. smoleńskiego. Napisał Zdanie Litwina, o kupczy taniej zboża a drogiej sprzedaży (1595), oraz zachęcił swego klienta Jana Radwana do ułożenia poematu »Radivilias«. (1592). Swoim sumptem wydał szereg książek, m. i. »Katechizm« Stanisława Sudrowskiego, ministra wileńskiego. Zmarł 19 IV 1602. Współwyznawcy pożegnali go drukowaną »Oracyą na żałobną śmierć i pogrzeb wielkiego patrona Zboru Bożego i mądrego Senatora«.

Łukaszewicz J., Dzieje kościoła helweckiego na Litwie, P. 1842 I; Żukowicz, Sejm. borba, Petersburg 1901; Bidlo J., Jednota bratrska, Praha 1932 IV; Diarjusze sejmowe z r. 1597 (mowa A.) Script. rer. pol. XX, Kr. 1907. – Korespondencja rękopiśmienna z Krzysztofem Radziwiłłem 1581–1600, szt. 25 w Arch. Nieświeskiem, oraz rkp. Bibl. Nar. Pol. F IV 198 (kopje).       

Kazimierz Tyszkowski