Surzycki Jan Alfons (1850–1915), przemysłowiec, działacz społeczny i gospodarczy.
Ur. 8 III w Maciejowicach (pow. garwoliński), był najstarszym synem Tomasza (zob.) i Marii (Marianny) z Ciepielewskich (1825–1909), bratankiem Juliana Leona (zob.). Miał ośmioro rodzeństwa, m.in. braci: Józefa (zob.) i Stefana (zob.).
Od r. 1864 rodzina mieszkała w Lublinie i tam S. uczęszczał do gimnazjum. Po zdaniu matury studiował w l. 1867–71 prawo w Szkole Głównej Warszawskiej (od r. 1869 Uniw. Warsz.). Następnie odbył studia ekonomiczno-handlowe w Institut Supérieure de Commerce w Antwerpii oraz w Handelsakademie w Wiedniu, a także roczną praktykę w Banku Handlowym «Evette et Fils» w Paryżu. W r. 1877 wrócił do kraju, gdzie wraz z chemikiem Stanisławem Rzodkiewiczem i inżynierem Augustem Zaborowskim uruchomił w r. 1879 Warszawską Fabrykę Wyrobów Platerowanych i Posrebrzanych Galwanicznie «Rzodkiewicz, Zaborowski, Surzycki». Dn. 7 XI 1882 firma została zlikwidowana, a maszyny i urządzenia odsprzedane Juliuszowi Fragetowi, właścicielowi konkurencyjnej firmy. Od grudnia t.r. był S. sekretarzem, a od kwietnia 1883 dyrektorem zarządzającym Tow. Akcyjnego Warszawskiej Fabryki Stali Tyglowej i Wyrobów Stalowych. Po nabyciu przez Towarzystwo wspólnie z Tow. Briańskim Zakładów Putiłowskich w Petersburgu otrzymał nominację na ich dyrektora i pełnił tę funkcję do zbycia przez warszawskie Towarzystwo swoich udziałów. Wtedy przeniósł się z rodziną do Zagórza pod Sosnowcem i od listopada 1890 był dyrektorem zarządzającym Tow. Akcyjnego Sosnowieckiego Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. Dokonał reorganizacji Towarzystwa, a biuro dyrekcji przeniósł z Katowic do Sosnowca. Równocześnie angażował się w działalność społeczną, m.in. był przewodniczącym sosnowieckiej Bratniej Kasy Pomocy Robotnikom oraz inicjatorem pierwszej w Zagłębiu Dąbrowskim Kasy Przezorności dla Urzędników. Zainicjował też budowę szpitala na Pogoni pod Sosnowcem (obecnie w granicach miasta), który stał się wzorem dla innych szpitali w Zagłębiu Dąbrowskim.
Pod koniec r. 1894 odszedł S. z funkcji dyrektora i opuścił Sosnowiec (robotnicy wmurowali wtedy poświęconą mu tablicę w szpitalu). Zamieszkał w Łodzi, gdzie został dyrektorem administracyjnym Tow. Akcyjnego Manufaktur Bawełnianych Karola Scheiblera, największego zakładu przemysłu bawełnianego w Król. Pol. W l. 1894–1901 był sekretarzem honorowym Urzędu Starszych Zgromadzenia Kupców m. Łodzi, do którego od 30 I 1904 wchodził jako kupiec I gildii, a także sekretarzem Komitetu Giełdowego Łódzkiego. Wspierając rozwój życia kulturalnego robotników, wystąpił w r. 1896 wraz z dyrektorem Edwardem Wagnerem z projektem zorganizowania przy fabryce Scheiblera stałego teatru z profesjonalnymi aktorami; organizacją uruchomionej w r. 1899 placówki zajął się Michał Wołowski, dyrektor Teatru Polskiego w Łodzi. Z inicjatywy S-ego założono w r. 1898 siedmioklasową Szkołę Handlową Zgromadzenia Kupców m. Łodzi, a przy niej, w r. 1902, Tow. Pomocy dla Niezamożnych Uczniów, którego S. został prezesem. Od r. 1898 był członkiem komitetu budowy kościoła św. Stanisława Kostki w Łodzi (ukończonego w r. 1912). Był też współinicjatorem wykupienia 1 X 1900 przez grupę łódzkich przemysłowców (Biedermannów, Heinzlów, Scheiblerów-Herbstów) kopalni «Saturn» w Czeladzi od Ch. Hohenlohego von Oehringen, wydobywającej ok. 12% węgla Król. Pol., a następnie innych kopalń węgla oraz majątków w okręgu sosnowieckim; t.r. przekształcono je w Tow. Akcyjne Górniczo-Hutnicze «Saturn» z siedzibą w Czeladzi, o kapitale zakładowym 5 mln rb. S. objął w nim funkcję pełnomocnika Rady Zarządu, a od 15 I 1901 był jego dyrektorem i członkiem zarządu (do r. 1914). Przez głównych akcjonariuszy Towarzystwa został w r. 1901 upoważniony do załatwiania wszelkich spraw w Zakładach Kotlarskich i Mechanicznych Tow. Akcyjnego «W. Fitzner–K. Gamper» w Sosnowcu oraz w Tow. Akcyjnym Metalurgicznym Kramatorskim w gub. charkowskiej, w których «Saturn» posiadał udziały. W zarządzie firmy «Fitzner–Gamper» zastąpił Karola Scheiblera. Równocześnie działał w łódzkich organizacjach społecznych i gospodarczych. Był inicjatorem i prezesem utworzonego 5 V 1906 Tow. Wzajemnej Pomocy Szlacheckiego Rodu Surzyckich, mającego na celu podtrzymywanie więzi rodzinnych oraz pomoc finansową dla potrzebujących członków rodziny.
W r. 1906 wrócił S. do Sosnowca. Był tam 5 I 1909 jednym z założycieli Tow. Artystycznego przy kopalni «Saturn». Stale organizował Zjazdy Przemysłowców Górniczych Król. Pol. Na siódmym zjeździe w Warszawie, w maju 1910, wszedł do Rady Zjazdu jako członek komisji gubernialnej ds. fabrycznych i górniczo-hutniczych w Lublinie. Od r. 1910 pełnił, po Janie Zarańskim, funkcję prezesa Związku Górników i Hutników Polskich w Austrii. Dn. 24 VI 1913 był współzałożycielem Stow. Techników w Sosnowcu (działało do 25 I 1914). Propagował potrzebę powołania w kraju wyższej uczelni górniczej. W dn. 23–26 IX 1910 uczestniczył w drugim Zjeździe Polskich Górników i Hutników we Lwowie; został na nim wybrany na prezesa dziewięcioosobowej Delegacji Polskich Górników i Hutników, uważanej za wyłączną reprezentację tych branż. Był stałym bywalcem Zakopanego i miłośnikiem górskich wycieczek, organizowanych przez teścia, Tytusa Chałubińskiego (zob.). Pod koniec życia wyjechał na leczenie do sanatorium Hütteldorf-Hacking pod Wiedniem, gdzie zmarł 5 I 1915; został pochowany w Lublinie w grobowcu rodzinnym.
S. zawarł małżeństwo (28 XI 1878) z Jadwigą z Chałubińskich (1858–1941), która przez wiele lat mieszkała w Zakopanem, w zbudowanej dla niej w r. 1886 przez jej ojca willi «Jadwiniówce». Wraz z bratem Ludwikiem ofiarowała parcelę pod budowę pierwszego budynku Muz. Tatrzańskiego w Zakopanem. Opublikowała wspomnienia „«Moje» Zakopane” („Echo Tatrzańskie” 1919), poświęcone głównie ojcu i ks. Józefowi Stolarczykowi. S. miał czworo dzieci: Marię Ludwikę (1879–1928), zamężną od r. 1900 z Józefem Rudnickim, Annę (1882–1964), zamężną od r. 1909 z Zygmuntem Jurakowskim, Jadwigę, zmarłą w niemowlęctwie, oraz Tomasza (1889–1970), ekonomistę, żonatego od r. 1927 z Ireną z Cetnarowiczów, a od r. 1962 z Zofią ze Smoleńskich 1.v. Zamojską. Bratankiem S-ego był Jan Surzycki (zob.)
Enc. tatrzańska (1995); Ilustr. Enc. Trzaski, V; Słown. pol. tow. nauk., II cz. 2; – Bieńkowska D., Lekarz starej Warszawy, W. 1964 s. 255–6, 267; Borowski S., Szkoła Główna Warszawska 1862–1869. Wydział Prawa i Administracji, W. 1937; Jaros J., Dzieje polskiej kadry technicznej w górnictwie (1136–1976), W.–Kr. 1978; Łukaszewicz J., Przewrót techniczny w przemyśle Królestwa Polskiego 1852–1886, W. 1963 s. 258, 266; Petrozolin-Skowrońska B., Król Tatr z Mokotowskiej 8. Portret doktora Tytusa Chałubińskiego, W. 2005; Pietrzak-Pawłowska I., Z dziejów monopolizacji górnictwa i hutnictwa w Królestwie Polskim, „Kwart. Hist.” R. 63: 1856 z. 4/5 s. 355, 366; Puś W., Pytlas S., Dzieje Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju „Uniontex” w Łodzi (d. Zjednoczonych Zakładów K. Scheiblera i L. Grohmana) w latach 1827–1977, W.–Ł. 1977; Pytlas S., Łódzka burżuazja przemysłowa 1864–1914, Ł. 1994; Wrzosek A., Tytus Chałubiński. Życie – działalność naukowa i społeczna, W. 1970; Zaleski W., Dzieje przemysłu w b. Galicji 1804–1929 r. ze szczególnym uwzględnieniem historii rozwoju S.A L. Zieleniewski i Fitzner–Gamper, Kr. 1930 s. 289; – Chałubiński T., Listy 1840–1889, Oprac. A. Szwejcerowa, Wr. 1970; Jankowski E., Wspomnienia ogrodnika, Oprac. A. Szwejcerowa, A. Brachfogel, W. 1972; Księga pamiątkowa b. wychowańców b. Szkoły Głównej Warszawskiej w 40. rocznicę jej założenia, W. 1905 II 45; Listy o stylu zakopiańskim 1892–1912 wokół Stanisława Witkiewicza, Oprac. M. Jagiełło, Kr. 1979; Przemysł i handel Królestwa Polskiego 1914, Oprac. A. R. Sroka, W. 1914 poz. 185; Ukazatiel’ fabryk i zavodov jevropejskoj Rossii s Cesarstvom Polskim i Viel. Kn. Finlandzkim, Oprac. P. A. Orlov, Pet. 1881 s. 626; Wierzbicki A., Żywy Lewiatan. Wspomnienia, W. 2001; – „Gaz. Wieczorna” 1915 nr 15 (nekrolog S-ego), nr 17, 21; „Goniec Łódz.” 1898 nr 222, 1900 nr 225; „Nowy Kur. Łódz.” 1915 nr 20, 22; „Przegl. Górn.-Hutniczy” 1910 nr 14 s. 467; „Przegl. Tyg.” 1879 nr 31 s. 380; „Rozwój” 1901 nr 275, 1906 nr 237, 244; – AP w Ł.: Akta Magistratu m. Ł. nr 6236 k. 7, 32, akta notariusza J. Kamockiego, rkp. 15/1901, akta Policmajstra m. Ł. nr 1850 nlb, akta Tow. Akcyjnego K. Scheiblera nr 596 k. 23, Rząd Gubernialny Piotrowski – Kancelaria Prezydialna, nr 295 nlb, nr 690 nlb.
Stefan Pytlas