Horain Jan Antoni h. Śreniawa (1686–1777), wojewoda brzesko-litewski. Pochodził ze szlachty kilkuwioskowej, osiadłej głównie w powiatach: wileńskim, wiłkomirskim i wołkowyskim. Ojciec jego, Florian Kazimierz, nosił w aktach sądowych tytuł podczaszego bądź wołkowyskiego, bądź wiłkomirskiego. Matką była Anna Eleonora Ordyńcówna. H. pierwszy raz notowany w r. 1726 jako chorąży petyhorski, był już wówczas żonaty z Joanną Puttkamerówną, stolnikówną inflancką. Inaczej niż starsi bracia, z których Aleksander obrał karierę duchowną, a Michał, starosta nowomłyński, skończył na tytularnej godności koniuszego wileńskiego, H. zasmakował w polityce i, zmieniając protektorów, doszedł do godności senatorskiej. Pisarstwo grodzkie wileńskie (1727) mógł zawdzięczać chyba wojewodzie i staroście Wiśniowieckiemu; rangę porucznika petyhorskiego – Mikołajowi Faustynowi Radziwiłłowi, który niebawem będzie wojewodą nowogrodzkim. W każdym razie pierwszy mandat poselski piastował do Grodna w r. 1729 w szeregach klientów opozycji wielkopańskiej, która na Litwie zwalczała politykę Augusta II i Czartoryskich; na początek popisał się udziałem w zerwaniu sejmu. Awans na podwojewodziego i podczaszego wileńskiego nie powstrzymał go od pójścia w r. 1733 za powszechnymi nastrojami. Uczestniczył w konwokacji i elekcji, potem uzbrojony ruszył w pole pod znaki regimentarza konfederackiego Aleksandra Pocieja. W obozie pod Oszmianą, gdy szlachta zarąbała podejrzanego o sprzyjanie Sasom podkomorzego wileńskiego Tyzenhauza (29 I 1734), mówiono, że to H. w ten sposób pozbył się głównego rywala. Wytrwały stanisławczyk, zaznał doli emigranta w Królewcu, gdzie jako marszałek dworu Leszczyńskiego trzymał stół dla jego kawalerów (1734–6).
Gdy wrócił w rodzinne strony, zastał majątki częściowo zdewastowane, więc wyszukał sobie protektora w zbliżonym do familii Czartoryskich koadiutorze wileńskim, Józefie Sapieże. Broniąc w trybunale sprawy jednego z Jabłonowskich, dorobił się dzierżawy Rakanciszek i Ławaryszek, co mu pozwoliło stanąć na nogi. Mniej więcej od r. 1738 miał już mocnego opiekuna i przyjaciela w księciu podkanclerzym, potem kanclerzu, M. Czartoryskim. Służył mu przez lat trzydzieści w trybunałach, na sejmikach, komisjach sądowych, czasem na ślepo, nie bezstronnie. Przykładem tego była w oczach niechętnego Matuszewicza owa komisja wohyńska, co w r. 1753 rozsądziła kompromisowo spór między Flemmingiem, jako dzierżawcą ekonomii brzeskiej, a Kuczyńskimi. H., strasznie uparty, stawał tam przeciw innym sędziom, zapewne w przekonaniu, że jako podkomorzy (od r. 1747, a przedtem horodniczy) zna się na granicach dóbr najlepiej. Przeciwnikami H-a w powiecie byli: Tyzenhauz, starosta inturski, Abramowicz, Bohusz, od r. 1753 także Matuszewicz, wszyscy klienci radziwiłłowscy, więc spychani przez Familię, z czynnym podkomorzego udziałem. Ale też im udawało się nieraz nie dopuścić go do poselstwa albo zmusić do kompromisu. Posłował tedy H. za Augusta III dziesięć razy: w l. 1738, 1740 (z Tyzenhauzem), 1744 (również), 1746 (również), 1748 (z J. Radziwiłłem), 1750 (z Inflant, więc z kanclerskiego wyboru), 1754 (również), 1761, 1762 (z Bohuszem). Nie był wybitnym mówcą ani samodzielnym projektodawcą ustaw; w razie potrzeby umiał się pieniąc i tamować obrady nie gorzej od republikantów; twardo obstawał przy honorowych pretensjach litewskich. Na sejmie grodzieńskim 1744 r. wystąpił ze złośliwym wnioskiem antysemickim: aby Żydzi żeniąc się płacili tym większy podatek, im więcej im brakuje lat do trzydziestki. Sejm warszawski 1746 r. zagajał w zastępstwie marszałka starej laski, który przeszedł do senatu; wtedy uzasadniał swą powagę w sprawach regulaminowych tym, że już wiele razy był posłem. Najwięcej się napracował w r. 1748, kierując obradami prowincji litewskiej nad reformą skarbową, a potem na plenum, broniąc interesów skarbu W. Ks. Lit. (komory brzeskiej) przeciw posłom ziem ruskich.
Po tylu bezowocnych fatygach (bo za Augusta III wszystkie te sejmy się rozbiły) wziął H. czynny udział w akcji przewrotowo-reformatorskiej Czartoryskich w l. 1763–4. Podpisał konfederację gen. litewską 5 IV 1764 r. i jej namiętne manifesty przeciw K. Radziwiłłowi. Na sejmiku przedkonwokacyjnym w Wilnie wybrany został posłem woj. wileńskiego na konwokację. Na sejmie konwokacyjnym popierał akty represji przeciw hetmańskiej opozycji, posłował i na elekcję, i koronację Stanisława Augusta. Od nowego króla otrzymał 10 XII 1764 r. kasztelanię brzeską. Przez dwa dwulecia, do 1766 i do 1768 r., zasiadał w Komisji Wojskowej Litewskiej. Otrzymał w r. 1765 Order Św. Stanisława. W r. 1768 został wojewodą brzesko-litewskim. Po konfederacji radomskiej i gwarancji rosyjskiej, za wiedzą M. Czartoryskiego, wszedł w sekretne porozumienie z Radziwiłłem, Łopacińskimi, M. J. Pacem i robił przygotowania do powstania. Wobec kapitulacji Nieświeża odłożył wybuch, ale gdy w Brześciańskie przyszli Pułascy, wojewoda znalazł się w ich obozie w Słonimiu (11 VIII 1769). Potem połączył się z inną grupą, razem z Pacem odbywali narady w Dowspudzie. Nagle nastąpił na nich Drewicz. Nowo powstająca Generalność litewska uciekła przez Jurbork do Tylży i stamtąd przez Oliwę do Białej Śląskiej, by wziąć udział w zawiązaniu Generalności obojga narodów. H. występował jako leader całej grupy litewskiej i myślał prowadzić swoją politykę ku zjednoczeniu, a nie skłóceniu walczącego narodu. W tym zgodny był z A. Krasińskim, ale zastał w Białej kłótnię, a i sam nie był zgodliwego usposobienia. «Narowisty dziad jak diabeł, ale w niektórych rzeczach dobry», zaopiniował o nim sekretarz generalny, Bohusz. Na domiar strapień przyszła z Litwy żałobna wieść, że syn i nadzieja H-a, Michał, jego następca na urzędach horodniczego i podkomorzego, wkrótce po zawiązaniu konfederacji wileńskiej (30 VIII) zginął pod Widzami. Majątki obu Horainów zostały wzięte w sekwestr. Tymczasem w Generalności klika Mniszcha i Wessla, zwłaszcza zajadły Jan Kościuszko Siechnowicki, szczuli na H-a jako podejrzanego o adherenctwo. Podczas najgorętszej walki o detronizację króla H. usunął się z Preszowa do Troczan, skąd desperackie listy pisał do Krasińskiego. Gdy kierunek detronizatorski wziął górę, przeniósł się H. do Gdańska i czekał na koniec. Umarł na Litwie w początkach czerwca 1777 r. Z małżeństwa z Joanną z Puttkamerów miał 2 synów: Michała, podkomorzego wileńskiego, i Tadeusza, sędziego kapturowego. Drugą żoną H-a była Monika z Zielińskich h. Świnka, którą poślubił ok. r. 1760; miał z nią syna Jana Nepomucena, który odegrał ważną rolę w insurekcji kościuszkowskiej, oraz Ignacego, posła starodubowskiego.
W Enc. Ilustr.; Enc. Org. (artykuł pełen błędów); Boniecki; Uruski; – Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja Barska, W. 1936–8; tenże, Polska w dobie wojny siedmioletniej, W. 1909–11; Sadowski W., Ordery i odznaki zaszczytne w Polsce, W. 1904 s. 103; – Dyariusze sejmowe z w. XVIII, Wyd. W. Konopczyński, W. 1912–37 II–IV(diariusze sejmów w l. 1746–54); Dyaryusz sejmu ordynaryjnego… grodzieńskiego in a. 1744, Skibiński M., Europa a Polska w dobie walki o sukcesję austriacką w l. 1740–5, Kr. 1912 II; Lubomirski S., Pamiętniki, Lw. 1924; Matuszewicz, Pamiętniki, W. 1876; Teka Podoskiego, III (manifest 1729 r.), IV (diariusze sejmów 1738 i 1740); Vol. leg., VI, VII; – B. Czart.: rkp. nr 3429 (korespondencja M. Czartoryskiego z Ogrodzkim), nr 3127 (korespondencja z Przezdzieckim), nr 944, 946 (listy H-a do A. Krasińskiego), nr 555 (listy do króla), nr 707 (relacje z Duniłowicz); AGAD: Arch. Radziwiłłów (listy H-a do K. Radziwiłła); Relacje z Polski obcych dyplomatów w arch. paryskim spraw, zagr., arch. kopenhaskim, moskiewskim (obecnie Centralnym); – Odpisy aktów sądowych z arch. wileńskiego w posiadaniu rodziny autora artykułu; – Materiały w Red. P. S. B.
Władysław Konopczyński