Barabasz Jan, zwany także Barabaszeńko (zm. 1648), pułkownik czerkaski J. K. M. wojska zaporoskiego. Prawdopodobnie walczył już pod Cecora i Chocimem. Następnie w czasie ustawicznie się powtarzających buntów kozackich stał wiernie po stronie Rzeczypospolitej. W r. 1638, po stłumieniu buntu Ostrzanina i Huni, został przez Rzeczpospolitą mianowany setnikiem czerkaskim.
Z ramienia starszyzny kozackiej, wśród której cieszył się także wielkim zaufaniem, posłował kilkakrotnie na dwór Władysława IV, bądź z okazji koronacji czy imienin królewskich, bądź ze skargami na ucisk i samowolę starostów ukrainnych. Z nim też porozumiewał się Władysław IV w l. 1646–47, za pośrednictwem starosty łomżyńskiego H. Radziejowskiego, w sprawie udziału Kozaków w planowanej wojnie przeciwko Turcji. Przyjmowany przez króla w jaknajwiększej tajemnicy, B. bawił dwukrotnie w związku z temi projektami w Warszawie wraz z trzema starszymi kozakami, w liczbie których znajdował się także B. Chmielnicki. Upatrzony wówczas na hetmana kozackiego w ewentualnej wojnie z Turcją, otrzymał od króla na jednej z tajnych audjencyj dwa niezwykle ważne przywileje. Jeden z nich upoważniał Kozaków do zbrojenia się, drugi pozwalał na powiększenie komputu regestrowych Kozaków z 6-ciu na 12 tysięcy, oraz na niepokojenie wybrzeży tureckich od strony Morza Czarnego. Przywileje te, wykradzione B-owi podstępnie przez Chmielnickiego w grudniu 1647 r., posłużyć miały temu ostatniemu do podburzenia Kozaków i przygotowania rebelji w r. 1648. B. przestrzegał ze swej strony usilnie Kozaków przed następstwami zamierzonego buntu, a kiedy doszło do wybuchu powstania, stanął odrazu w szeregu jego przeciwników. Zamianowany jednym z dowódców wiernych Polsce Kozaków regestrowych, wyruszył na ich czele z końcem kwietnia 1648 r. przeciwko Chmielnickiemu, Dnieprem w kierunku na Kudak. W drodze jednak, 5 maja, został zamordowany przez własnych towarzyszy, którzy zdecydowali się przejść na stronę buntu. B. cieszył się zawsze dużem zaufaniem króla i Rzpltej, należał bowiem do tych elementów w Kozaczyźnie, które nie chciały zrywać związków z Rzecząpospolitą.
W. Enc. Il.; Enc. Orgel.; Szajnocha, 2 lata dziejów naszych, Kr. 1869, I 148, II 12–13, 15–17 i 47; Kubala, Jerzy Ossoliński, Lw. 1924; Czermak, Plany wojny tureckiej Władysława IV, 299, 302, 305, 307–309, 312, 323–24 i 336; Sołowjew, Istorija Rossii, X 194–5; Hruszewski, Istoria Ukr.-Rusi, VIII cz. 2, 142–43, 146, 164–5, 183; Okolski, Diarjusz… 1637–38, wyd. Turowskiego 194; Oświęcim, Diarjusz; Kochowski, Climacter, I 22; Pamiętniki do pan. Zyg. III, Władysława IV i Jana Kaz. I 270; Michałowski, Księga Pam. 32, 229.
Eugenjusz Latacz