Pawulski Jan Chryzostom (1793–1877), podporucznik, archiwista, działacz społeczny i polityczny. Pochodził z rodziny szlacheckiej h. Bończa. Ur. 27 I w Ochrymowicach koło Zbaraża, był synem Tomasza i Marianny z Komarnickich-Błaszkiewiczów. Uczył się w Stanisławowie i we Lwowie. Od r. 1806/7 otrzymywał stypendium fundacji szlacheckiej theresianum. Po wkroczeniu wojsk Ks. Warsz. do Lwowa 10 IV 1809 zaciągnął się do pułku jazdy ufundowanego przez Adama Potockiego. Uczestniczył w wojnie z Austrią, a w r. 1812 przeciw Rosji. Dn. 21 III t. r. awansował na furiera. Brał udział w bitwach pod Mirem (10 VII 1812), Możajskiem (7 IX t. r.), gdzie został ranny. Dwukrotnie uchodził z niewoli i wracał do jednostki. Walczył nad Berezyną i po klęsce dzielił los tysięcy niedobitków, zanim w końcu kwietnia 1813 połączył się z resztkami swojego oddziału. Po reorganizacji wcielono go do 3 p. ułanów, z którym przeszedł szlak bojowy aż do Lipska, gdzie po bitwie 16–19 X 1813 został wzięty do niewoli. Uwolniwszy się, wrócił do Lwowa i podjął przerwaną naukę. Dn. 19 XII 1817 uzyskał świadectwo dojrzałości, a dn. 21 IX 1821 ukończył studia prawnicze na Uniw. Lwow. Praktykę urzędniczą odbywał początkowo bezpłatnie, potem jako dietariusz Sądu Szlacheckiego, a następnie służył bezpłatnie w Tabuli i Archiwum Akt Grodzkich. Niepowodzenia w staraniach o posadę gubernialnego tłumacza dla języka polskiego zniechęciły P-ego do urzędów państwowych. W r. 1822 przeniósł się do Stanów Galicyjskich na drugiego kancelistę, w r. 1823 awansował na protokolistę, a w r. 1834 na archiwistę. Na tym stanowisku pozostał w Wydziale Krajowym aż do przejścia na emeryturę 14 III 1866, przez cały czas prowadząc ewidencję metryk szlacheckich.
P. rozwijał również aktywną działalność polityczną i społeczną. Podobno w l. 1830–1 szkolił udających się do powstania. Potem organizowal pomoc dla więźniów politycznych, zbierał pieniądze na weteranów wojennych, urządzał (w latach trzydziestych) tajne zebrania patriotów i demokratów w swoim mieszkaniu i w posiadłościach Jana Prochaski. W r. 1848 wszedł do Gwardii Narodowej Stołecznego Miasta Lwowa w stopniu podporucznika. Na użytek tejże Gwardii własnym staraniem przedrukował „Zbiór ważniejszych przepisów musztry, dotąd w wojsku polskim istniejącej, a do użytku gwardii narodowej w Warszawie zastosowanej 1831 roku” (Lw. 1848). Wykonał model orła białego dla lwowskiego złotnika Aleksandra Orłowskiego. Wskutek donosów był przesłuchiwany 28 IX 1848. Dn. 3 V 1851 zgromadził komitet obywatelski w odbudowanej wieży ratuszowej i założył księgę pamiątkową, zapoczątkowując w ten sposób uroczyste obchody kolejnych rocznic uchwalenia Konstytucji 3 maja. Do księgi pamiątkowej wpisał historię wieży ratusza lwowskiego (1857). W r. 1852 był aresztowany i przesłuchiwany ponownie, tym razem w związku z konspiracją Juliana Goslara. Dn. 10 V 1852 uwolniony od zarzutów, poddany został nadzorowi policji. W r. 1862 wydał Słowa dziękczynne i pożegnalne uczniów IV klasy Szkoły Głównej S. Mikołaja we Lwowie, na popisie w d. 1 lipca 1862 r. W l. 1863–4 agitował młodzież rzemieślniczą do udziału w powstaniu; sam prawdopodobnie należał do organizacji powstańczej.
Był też P. zaangażowany w sprawy kultury i gospodarcze. Zbierał pieniądze na teatr we Lwowie i Poznaniu, zasilał darami zbiory Ossolińskich, działał w Tow. Kredytowym Ziemskim, w Galicyjskiej Kasie Oszczędności, Tow. Opieki Narodowej, w komitecie medalowym dla uczczenia Aleksandra Fredry (1864) i in. Po przejściu na emeryturę organizował prace przy sypaniu Kopca Unii Lubelskiej na Wysokim Zamku we Lwowie. Upamiętnił to W. Bełza w wierszu „Strażnik Kopca” oraz Konstanty Dzbański w rysunku „Sypanie Kopca Unii Lubelskiej 11 sierpnia 1869”. Dn. 15 I 1870 Tow. Orła Białego powołało P-ego na członka weterana. Współpracował też w komitecie jubileuszowym Seweryna Goszczyńskiego (1874). P. przez wiele lat prowadził pamiętnikarskie zapiski. O powierzchowności starego wiarusa, często występujący w staropolskim stroju, zawsze pełen zapału – był P. niezwykle popularną postacią we Lwowie. Odznaczony był Srebrnym Krzyżem Virtuti Militari (1812) i Medalem Św. Heleny (1858). Zmarł 22 IV 1877 we Lwowie, pogrzeb jego na cmentarzu Łyczakowskim z udziałem władz miejskich i licznych delegacji zgromadził wielotysięczne tłumy.
P. był dwukrotnie żonaty: z Małgorzatą Gołębską (zm. 1824) i od r. 1833 z Pauliną Chociatowską. W pierwszym małżeństwie miał córkę Karolinę, zamężną za Ludwikiem Prochaską, w drugim (z siedmiorga dzieci troje zmarło w dzieciństwie) pozostawił córki: Teofilę, Józefę, Stanisławę i Marię.
Estreicher w. XIX; Kozłowski, Bibliogr. powstania; Medyński A., Ilustrowany przewodnik po cmentarzu Łyczakowskim, Lw. 1937; – Chołodecki Białynia J., Cmentarzyska i groby naszych bohaterów z l. 1794–1864 na terenie wschodniej Małopolski, Lw. 1928 s. 13, 32; tenże, Franciszek Smolka, Lw. 1913 s. 64 (fot.); tenże, Jan Bończa Pawulski i jego patriotyczna działalność, Lw. 1931; tenże, Strażnik Kopca, „Gaz. Lwow.” 1877 nr 93, 1921 nr 134–43, 147–52; Kosiński J. K., Turalska J., Ofiarodawcy Biblioteki Ossolineum 1817–1848, Wr. 1968; Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830, Lw. 1881; Rachwał S., Kopiec Unii Lubelskiej we Lwowie 1869–1919, Lw. 1919 s. 16, 19–21; tenże, Mieczysław Darowski, Lw. 1923 s. 51, 59; Tyrowicz M., Prawda i mit w biografii Juliana Macieja Goslara (1820–1852), W. 1972; – Fredro i Fredrusie, Oprac. B. Zakrzewski, Wr. 1974; Szematyzmy Król. Galicji, 1831, 1833, 1835, 1866; Zbiór pamiętników do historii powstania polskiego z roku 1830–1831, Lw. 1880–2 s. 78; – „Czas” 1877 nr 92; „Dzien. Pol.” 1877 nr 93, 94, 95; „Gaz. Narod.” 1871 nr 251; „Przyj. Domowy” R. 27: 1877 nr 12 s. 89–90 (rycina); „Ruch Liter.” 1877 nr 18 s. 287–8; „Tydzień Liter., Artyst., Nauk. i Społ.” 1877 nr 34 s. 539.
Jan Bujak