Czubek Jan (1849–1932), profesor gimnazjalny, starożytnik i polonista, tłumacz »Iliady«; syn włościański, urodził się 12 V we wsi Baczków (w pow. bocheńskim). Nauki szkolne pobierał zrazu w gimnazjum niższym w Bochni, ukończył w gimnazjum tarnowskim (1869); studia uniwersyteckie (1869–72) na wydziale filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W l. 1872–7 był nauczycielem gimnazjalnym języków starożytnych i języka polskiego kolejno w Stanisławowie, Bochni i Tarnowie, od r. 1877–1903 w Krakowie (w gimnazjum św. Anny). W r. 1877 i 1879 jeździł na wycieczki do Włoch, w r. 1886 do Grecji. Od r. 1903 aż do wybuchu wielkiej wojny był bibliotekarzem księgozbioru Akademii Umiejętności w Krakowie, której członkiem obrano go w r. 1902. Ostatnie lata życia spędził w Krakowie i tutaj umarł 14 VII 1932. Jako człowiek żywego temperamentu i mocnego charakteru, mądry a prosty, skromny, ale świadomy swej wartości moralnej; nie ubiegający się o niczyje względy, uchylający głowę jedynie przed zasłużonymi i uczciwymi, nie dający wyrządzić sobie krzywdy ani moralnej, ani materialnej; prawdomówny aż do brutalności, mający w nieprzezwyciężonym obrzydzeniu i bez ogródki piętnujący wszelkiego rodzaju kłamstwa, nieszczerość i obłudę; lubiący i umiejący postawić na swoim, a stąd w polemice i samoobronie bezwzględny; rozmiłowany w swoim zawodzie nauczycielskim i naukowym; nieprawdopodobnie pracowity, – trwale zapisał się Cz. w dziejach naszej nauki. Jego zasługi naukowe polegają nie na kilku drobnych rozprawkach z dziedziny nauki o języku i stylu (w »Sprawozdaniu Gimnazjum św. Anny« 1884, w trzecim tomie »Encyklopedii Wychowawczej«, w »Języku Polskim« 1926 i 1929), ale na badaniach archiw. nad życiorysami autorów staropolskich (Wacława Potockiego w »Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce«, t. VIII, Paska w »Rozprawach Wydz. Filolog.« Ak. Um., t. XXVIII, i Kochowskiego – tamże, t. XXXII), nade wszystko zaś na licznych wydaniach krytycznych autorów starszych i nowszych: Cieklińskiego (»Potrójny z Plauta« w »Bibl. Pis. Pol.« Ak. Um., t. XVIII, 1891 r.), Paprockiego (»Dwie broszury polityczne z lat 1587 i 1588«, tamże t. XXXVIII, r. 1900), nieznanego poety XVII w. (»Oblężenie Jasnej Góry Częstochowskiej pieśni dwanaście«, tamże t. LXXXIII, 1930; poemat ten fałszywie przypisał Cz. ks. Walentemu Odymalskiemu), anonima-podróżnika (»Diariusz peregrynacji włoskiej, hiszpańskiej, portugalskiej« z r. 1595, w »Archiwum« j. w., t. XVI, r. 1935), Radziwiłła Sierotki (»Peregrynacje do Ziemi Świętej« r. 1582–4, tamże, t. XV, r. 1925), Paska »Pamiętniki«, Lwów 1914, Ossolineum, Piotra Kochanowskiego (»Ariosta Orland Szalony« w »Bibl. Pis. Pol.«, j. w. trzy tomy L–LII, r. 1905). Lecz na samo czoło tych wydawnictw wysuwają się: »Pisma polityczne z czasów pierwszego bezkrólewia«, Kraków 1906, »Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego«, trzy tomy, Kr. 1916–8, pięciotomowa »Korespondencja Filomatów 1815–1823«, Kr. 1913, dwutomowa »Poezja Filomatów«, Kr. 1922, wydanie jubileuszowe »Pism Zygmunta Krasińskiego«, Kr. 1912, osiem tomów, Konopnickiej »Poezje«, Kr. 1916–25. osiem tomów i dziesiąty. W zbiorowym wydaniu pism Słowackiego, wychodzącym od r. 1924 we Lwowie pod redakcją Kleinera, opracował (wraz z redaktorem) teksty »Fantazego«, »Wallenroda«, »Złotej Czaszki« i »Beatrix Cenci«).
Niemałą wreszcie zasługą Cz-a jest cały szereg przekładów autorów greckich i rzymskich (wierszem): trzech tragedii Sofoklesa (»Antygona« 1881, »Król Edyp« 1890, »Edyp w Kolonie« 1876), »Iliady« Homera (ze słowem wstępnym Kazimierza Morawskiego, 1921), wyboru »Liryków greckich doby klasycznej« 1883, »Epigramatów« Marcjalisa (1908), poezyj Catullusa (1898) i Horacego z przedmową K. Morawskiego (1924). Wartość tych przekładów jest nierówna: przekłady liryki nie oddają, na ogół biorąc, wdzięku oryginałów; przekład epigramatów Marcjalisa i satyr Horacego – nierównie lepszy; przekład »Iliady« (wierszem trzynastozgłoskowym) – najlepszy ze wszystkich polskich przekładów tego poematu i jedyny, w którym dokładność walczy o lepsze z silną indywidualnością tłumacza.
Z autorów polsko-łacińskich przełożył Cz. »Pamiętniki o wojnie moskiewskiej« Heidensteina (1894).
Życiorys na podstawie autobiografii w »Roczniku Ak. Um.« (r. 1901/2) i artykułu P. Chmielowskiego w »W. Enc. Il.« (na podstawie wiadomości udzielonych przez Cz-a); Chrzanowski Ign., J. Cz., wspomnienie pośmiertne w »Przeglądzie Pedagogicznym« 1932 nr 27; Nitsch K., t. s. w »Języku Polskim« 1932, z. 4. – Oceny wydań krytycznych ob. Brückner. Nasze wydawnictwa historyczne (»Książka« 1906, nr 5), a nade wszystko roczniki »Pamiętnika Literackiego«. Polemika z Tad. Sinką w sprawie przekładu Iliady w II t. »Przeglądu Humanistycznego« 1923).
Ignacy Chrzanowski