Krasiński Jan Dobrogost (Bonawentura) na Krasnem, h. Ślepowron (zm. 1717), wojewoda płocki. Był synem Jana Kazimierza (zob.) i Urszuli Grzybowskiej, kasztelanki lubelskiej. Studiował w r. 1656 w Groningen w Holandii, a w r. 1658 w Orleanie we Francji. W r. 1660 otrzymał od ojca starostwo łomżyńskie (z którego zrezygnował w 1668), w 1668 nadto przasnyskie, nowomiejskie i warszawskie, a przed r. 1680 jeszcze sztumskie. W l. 1663–7, a więc w okresie wojen polsko-rosyjskiej i polsko-tatarskiej, pieszy regiment K-ego cudzoziemskiego autoramentu, złożony z 250 do 600 ludzi, działał w Białej Cerkwi na Ukrainie (zwinięty z końcem 1668). W r. 1665 występował K. jako pułkownik królewski. Jeszcze przez Jana Kazimierza został mianowany w r. 1668 referendarzem kor. K. rozpoczął działalność publiczną na sejmikach mazowieckich. W l. 1664, 1673 i 1678 marszałkował sejmikowi generalnemu mazowieckiemu; posłował na sejmy: 1668, 1673, 1674, 1676, 1678. Brał udział we wszystkich elekcjach królów swego czasu w l. 1669, 1674 i 1697. W r. 1668 podpisał generalną konfederację jako referendarz kor. oraz starosta warszawski, przasnyski i nowomiejski, z zastrzeżeniem praw Kościoła i Mazowsza, ale i protestacji przeciw innowiercom; został też wówczas powołany do rady przy prymasie Mikołaju Prażmowskim. W r. 1669 urządzał jako starosta warszawski pole elekcyjne między Warszawą a Wolą, w pobliżu Stawek, rezydencji prymasa, a na polecenie marszałka w. kor. Jana Sobieskiego nawet przygotował swą francuską orkiestrę, teatr i balet. Dopuścił się wówczas K. dużego wykroczenia, nie dopuszczając 23 V 1669 r. generalnego sądu kapturowego do zamku warszawskiego. Marszałek w. kor. J. Sobieski sprowadził więc sędziów kapturowych do swego mieszkania, a K-ego pozwał przed sąd, który go skazał na dwie niedziele wieży i 200 zł grzywny. Tłumaczenia K-ego nie zyskały uznania w oczach szlachty, która o mało go nie rozsiekała. Po elekcji złożył K. w darze królowi Michałowi 20 000 talarów. W tym czasie popadł w konflikt z woj. krakowskim Aleksandrem Lubomirskim, któremu sejm przyznał trzy place na terenie starostwa warszawskiego; K. jako starosta sprzeciwił się tej decyzji i rozrzucił znaki rozgraniczające te parcele, wywołując protest sejmiku proszowskiego 22 I 1670 r.
W r. 1671 K. wziął udział w kampanii ukraińskiej hetmana J. Sobieskiego na czambuły tatarskie z regimentem piechoty w sile ok. 200 ludzi, a potem w r. 1672 przeciw Turkom i Tatarom. Na sejmach 1672 r. nalegano, by K. mógł uzyskać pokwitowanie rozliczenia rachunków po śmierci swego ojca, podskarbiego w. kor. W niebezpiecznej chwili dla Rzpltej latem 1672 r. skierował swój regiment do zagrożonego przez Turków Kamieńca Podolskiego. Podobnie pod Chocimiem stawił regiment pieszy po 250 ludzi starego i nowego zaciągu, pod dowództwem płka Jerzego Bokuma. W l. 1673–6 sprawował zwierzchnictwo nad chorągwią kozacką dowodzoną bezpośrednio przez porucznika Zberkowskiego w sile 70–80 koni. W r. 1674 podpisał kolejną generalną konfederację i wszedł do komisji przy boku nowego prymasa Kazimierza Floriana Czartoryskiego. Na konwokacji 1674 r. składał kondolencję królowej Eleonorze oraz domagał się kary na żołnierzy za nieobecność w obozie i za wyrządzone szkody w jego starostwie warszawskim i ekonomiach królewskich. W r. 1677 występował K. – referendarz kor. – jako członek komisji królewskiej dla zbadania oraz rewizji praw i przywilejów Gdańska w sporze jego ordynków z katolikami.
K. zawsze należał do zaufanych przyjaciół króla Jana III, a jako stronnik francuskiej orientacji był zwolennikiem wzmocnienia władzy królewskiej. Pomaszerował z królem z własną chorągwią husarską pod Wiedeń, walczył pod Strzygomiem (dziś Esztergom). Zawiedziony w swych staraniach o krzesło wojewody pomorskiego po Władysławie Denhoffie (zm. 7 X 1683), zamierzał opuścić szeregi, głośno narzekając na majdanie obozowym, że «most budują na to bez Dunaj, aby nas poprowadzić na Budę i tam nas pogubić». Dopiero jesienią 1688 r. (między 20 VII a 1 XI) został K. wojewodą płockim. Jako senator pełnił różne obowiązki, np. w r. 1690 został wysłany do Królewca dla potwierdzenia z nowym elektorem brandenburskim Fryderykiem traktatów welawsko-bydgoskich z r. 1657. W l. 1693–6 był dowódcą chorągwi husarskiej w sile 80–120 koni oraz w l. 1683–1702 regimentu pieszego cudzoziemskiego autoramentu (poddanego bezpośredniemu zwierzchnictwu najpierw Zórawińskiego, a w l. 1690–6 ppłka Hundorffa), w sile 260 do 300 ludzi; piechota ta wzięła udział w wielkiej wojnie północnej. K. zawsze dbał o swe starostwo warszawskie. W r. 1693 w obecności obojga królestwa rozgraniczał tereny (nowej dzielnicy) Marymontu od starostwa warszawskiego; t. r. interesował się też brukowaniem Warszawy i zabiegał o czystość stolicy. Do ostatnich chwil życia Jana III cieszył się K. jego łaską i zaufaniem, przebywał na dworze i stale towarzyszył królowi. W r. 1699, już przy boku króla Augusta II, pełnił K. funkcję komisarza do traktatów z elektorem brandenburskim o Elbląg, a w 1710 uczestniczył w walnej radzie warszawskiej (od 6 II). Dn. 29 III przemawiał za potrzebą znajomości praw i obowiązków przez ministrów Rzpltej, a zwłaszcza hetmanów.
K. posiadał liczne dobra w pow. przasnyskim (Chodupie, Ślaz, Łozyny), ziemi przemyskiej (Dobromil), w ziemi ciechanowskiej (Raki), w pow. rypińskim (Okalewo), stale dokupując nowe majątki. Dla wszystkich dóbr prowadził K. systematyczne księgi rachunkowe i zakładał starannie utrzymywane archiwa dominialne. W Warszawie wzniósł w l. 1682–95 wspaniały pałac, zwany odtąd pałacem Krasińskich, przy którego budowie współpracowali tego rodzaju mistrzowie architekci, jak Izydor Affaita, Józef Szymon Bellotti, Maderni, Andrzej Schlüter i Tylman z Gameren. Pałac ten, za którym K. założył wspaniały ogród, nierzadko oglądał królewskich gości, a jego wyposażeniu i oprawie architektonicznej dodawał świetności liczny dwór, nadworna orkiestra, która «dziwnie dobrze przedstawiała balety, teatra i maryonety» (Sobieski). Zafascynowany modą zachodnią, nosił się K. po francusku, główne funkcje na jego dworze pełnili Francuzi. Swoim artystycznym i kulturalnym ambicjom dawał K. nadto wyraz gromadząc liczne dzieła sztuki, obrazy znanych mistrzów włoskich i holenderskich (Rubens, Rembrandt), galerię portretów rodzinnych oraz zasobną bibliotekę (w Warszawie i w Krasnodworze k. Węgrowa), w której zebrał niemal jedynie książki obcojęzyczne.
K. ożenił się w r. 1667 najpierw z Teresą Chodkiewiczówną, kasztelanką wileńską. Huczne wesele było przedmiotem zainteresowania wielu pamiętnikarzy. Chodkiewiczówna zmarła w r. 1672. W lutym 1680 r. ożenił się K. z Jadwigą Teresą Jabłonowską, wojewodzianką ruską, zmarłą w r. 1692. Z pierwszej żony miał czterech synów: Stanisława Bonifacego (zm. 1717) oraz Jakuba, Kazimierza i Jana, zmarłych w młodości. Z drugiej żony miał córkę Ewę, zmarłą młodo. K. zmarł w r. 1717 (przed 18 III) i został pochowany w swoim dziedzicznym Węgrowie na Podlasiu, gdzie ufundował kościół i klasztor reformatów; odbudował także, zapewne wg projektu Tylmana z Gameren, kościół parafialny, w którym polichromię wykonał M. Palloni.
Portrety w kościele paraf. i kościele poreformackim w Węgrowie, w Muz. Narod. w W.; Reprod. portretów i informacje ikonograficzne: Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. 10: Województwo warszawskie, Z. 26: Powiat węgrowski, W. 1964; Portrety osobistości polskich… w pałacu w Wilanowie. Katalog, W. 1967; Ruszczycówna J., Portrety Krasińskich w Muzeum Narodowym w Warszawie, „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 10: 1966 s. 234–42; – Estreicher, XVIII 153–4, 366, 657, XX 231–2, XXIV 31, XXVII 289, XXXIII 209, 294, 295; Boniecki; Dworzaczek, Genealogia; Niesiecki, I 197, V 371; Uruski; Żychliński, XII 204–5, XVII 224, XVIII 165; – Brückner A., Taniec Rzeczypospolitej Polskiej, „Przegl. Pol.” T. 133: 1899 s. 229–30; Cieślak E., Walki społeczno-polityczne w Gdańsku w II połowie XVII w., Gd. 1962; Gierowski J. A., Sejmik generalny księstwa mazowieckiego, Wr. 1948; Jaworski M., Kampania ukrainna Jana Sobieskiego w 1671 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1965 XI cz. 1 s. 130; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego, Kr. 1898 I 528, II 181, 192, 235; Krasiński H. A., Linia ukraińska hr. Krasińskich, Wil. 1929, tabl. geneal.; Wimmer J., Materiały do zagadnienia organizacji i liczebności armii kor. w l. 1660–1667, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1960 VI cz. 1; toż, w l. 1673–1679, tamże, W. 1961 VII cz. 2; toż, w l. 1683–1689, tamże, W. 1962 VIII cz. 1; toż w l. 1690–1696, tamże, W. 1963 IX cz. 1; tenże, Wojsko polskie w II połowie XVII w., W. 1965; tenże, Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, W. 1956; Załęski, Jezuici, IV 1653; Zieliński R., Chronologia senatorów płockich, „Notatki Płockie” Z. 8: 1958 s. 39; – Akta sejmikowe woj. krak., III, IV; Diariusz J. A.Chrapowickiego, W. 1845 s. 113, 114; Diariusz walnej rady warszawskiej z r. 1710, Wyd. R. Mienicki, Wil. 1928; Giżycki G., Żal serdeczny albo serce… J. B. K-ego, W. 1717; Inwentarze pałacu Krasińskich później Rzeczypospolitej, Wyd. I. T. Baranowski, W. 1910; Listy Jana Sobieskiego do żony Marii Kazimiery, Wyd. A. Z. Helcel, Kr. 1860 s. 406, 408; Pamiętniki hist., Wyd. L. Hubert, W. 1861 I 131, 133; Pasek J., Pamiętniki, Wyd. J. Czubek, Kr. 1929; Pisma do wieku i spraw J. Sobieskiego, Wyd. F. Kluczycki, Kr. 1881; Relacja wyprawy wiedeńskiej z 1683 r. (przypuszczalne autorstwo J. D. Krasińskiego), Wyd. O. Laskowski, „Przegl. Hist. Wojsk.” (W.) T. 2: 1930; Sarnecki K., Pamiętniki z czasów Jana Sobieskiego. Diariusz i relacje z l. 1691–1696, Oprac. J. Woliński, Wr. 1958; Sobieszczański F. M., Warszawa, Oprac. K. Zawadzki, W. 1967 II; Vol. leg., IV 1038, 1065, V 30, 46, 102, 212, 245, 280, 310, 352, 371, 723, 772, 840, 845, 847, 932, 983, VI 32, 99; Załuski A. Chr., Epistolae, Brunsbergae 1710 I p. II, 1062, 1063; – Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: Kartoteka Komitetu Źródeł do Dziejów Życia Umysłowego Polski.
Adam Przyboś