Dubowicz Jan († 1646), bazylianin, gr. kat., pisarz polemiczno-religijny. Był podobno synem burmistrza wileńskiego. W r. 1619, jako namiestnik połockiego arcybiskupa unickiego Józefata Kuncewicza, sprawował rządy w Mohylewie, gdzie oskarżono go o dokonanie zbrojnego napadu na szkołę prawosławnego bractwa i pobicie bakałarza. W r. 1634 otrzymał archimandrię pińsko-leszczyńską, a w tymże roku przeniesiono go na archim. w Dermaniu. W r. 1638 unic. bp chełmski Metody Terlecki usunął go z Dermania, lecz D. po roku powrócił i żył tutaj do śmierci, zajmując się administracją monasteru, umacnianiem unii i pracami literackimi. Według świadectwa nieprzychylnego unii polemisty katolickiego Kasjana Sakowicza położył D. duże zasługi w urządzeniu i budowie monasteru.
Działalność piśmienniczą rozpoczął od kazań panegirycznych, np. Kazania na pogrzebie Barbary Tyszkiewiczowej woj. trockiej, Wilno 1627. Później zajmował się pracami historyczno-apologetycznymi. W rękopisie pozostała obszerna praca napisana w r. 1639 pt. Obrona cerkwi sobornej apostolskiej przeciw wszystkim heretykom. Częściowo skorzystał z nagromadzonych tam materiałów w rozprawie ogłoszonej drukiem pt. Hierarchia abo o zwierzchności w Cerkwi Bożej, Lwów 1644, dedykowanej katolickiemu biskupowi łuckiemu Andrzejowi Gembickiemu. W pracy umieścił dość obszerny zarys historii metropolitów ruskich, z którego czerpali inni pisarze uniccy. Jako polemista D. w porównaniu ze współczesnymi mu pisarzami jest umiarkowany. Aczkolwiek spotykają się u niego uwagi złośliwe o przeciwnikach, nie są tak gwałtowne jak u innych autorów. W r. 1644 wydał Kalendarz prawdziwy cerkwi Chrystusowej. W utworze tym rozszerzył argumenty za wprowadzeniem nowego stylu, wypowiedziane w Hierarchii, czyniąc zarzuty, że stary kalendarz pozostał jedynie wskutek uporu hierarchii. W rękopisie pozostawił obszerną Kronikę czyli summarius, gdzie zgromadził wiadomości z dziejów Kościoła od 34 r., a głównie z historii polskiej do r. 1600. Jest to kompilacja na podstawie Kromera, Miechowity, Stryjkowskiego, Bielskiego. Nie posiada żadnej wartości nawet do dziejów Kościoła unickiego, świadczy jedynie o zainteresowaniach historycznych D-a, który starannie układał spisy cesarzy, królów, tablice genealogiczne itd. Pisał przeważnie po polsku, po rusku przechowały się w rękopisie jego medytacje pt. Sposób rozmyszlenia powsiedniewnaho. W tym samym tekście znajduje się oryginał łaciński. Nie jest dotychczas rozstrzygnięta kwestia, czy D. jest autorem dzieła: »Obraz prawosławnej cerkwi« (1645). Praca ta nie zachowała się do naszych czasów; wspominają o niej i przypisują ją D-wi Juszyński, Jocher, Fr. Siarczyński, a Wiszniewski przytacza wyjątki. Prawdopodobnie D. napisał jakieś pismo, które obecnie zaginęło, gdyż w utworze polemicznym »Litos« wydanym pod redakcją Piotra Mohiły znajduje się wzmianka o jakimś utworze D-cza z uszczypliwymi uwagami o Sakowiczu, autorze »Perspektywy«. Z powodu uwagi, zawartej w »Litos« D. złożył protestację 19 VI 1645 w grodzie łuckim, oświadczając, że nic przeciwko Sakowiczowi nie pisał i nie pomagał Mohile w napaściach na Kościół katolicki. Być może, że D. napisał bezimiennie jakiś utwór przeciwko Sakowiczowi, który napadał zarówno na prawosławnych, jak i na unitów, jednak skoro prawosławni użyli pisma D-cza jako broni przeciwko katolicyzmowi, D. wycofał je i zaprzeczył swego autorstwa. Aczkolwiek D. nie odegrał wybitniejszej roli ani w dziejach unii ani w rozwoju piśmiennictwa, zasługuje jednak na uwagę jako typowy przedstawiciel duchowieństwa unickiego XVII w., walczącego piórem i czynami o utrwalenie unii na Kresach. Prace jego, pisane nawet na prywatny użytek w języku polskim, świadczą o wpływach polszczyzny w XVII w. na duchowieństwo grecko-katolickie.
Estr. XV 349–50, XXIII 226; Juszyński, II 151; Jocher, II, nr 3057, 4064 oraz noty s. 609; Siarczyński, II 148; Wiszniewski, VIII 372–4, 378; Enc. Org. 1899, IV 507–8; W. Enc. Pow. Il. XVII 206; Moszyński A., Wiadomości o rękopisach polskich oddziału teologicznego w Ces. publ. bibl. w Petersburgu R. A. fil. I 1874, 228–9, 270, 310, 330; Stebelski Ign., Ostatnie prace. Scrip. rer. pol. IV 357, 360; Brückner Al., Spory o unię, Kw. Hist. 1896, X 636–7; Grabowski T., Z dziejów literatury unicko-prawosławnej, P. 1922, s. 37–8; Gołubiew S., Piotr Mohiła, Kijów 1898, t. II, dod. 317–9, 347; Charłampowicz K., Zapadne russ. szkoły, Kazań 1898, s. 214, 256, 455, 466, 519; Woźniak M., Istoria ukraińskoj literatury, Lw. 1921, s. 47, 289, 292; Pamiatniki Kijew. Kom. IV od I, 111, 131; Wil. Arch. Sborn. IX, s. 2; Opisanie dok. archiwa uniat. mitropolitow, Pet. 1897, I nr 434; Rękopisy w Bibl. Narod. w Warszawie: 1) Część wtóra albo summarius historii kościelnych i inszych świata dziejów rocznych, począwszy od r. 34 aż do 1600, A. 1646–7, s. 824, Pol. A. I, 90; 2) Obrona cerkwi Sobornej apostolskiej, s. 586, Pol. Q I, 94; 3) Sposob rozmyszlenia powsiedniewnaho – Medytacje religijne pisane w duchu Kościoła katolickiego w języku ruskim, pełnym polonizmów i latynizmów. U góry nad tytułem na pierwszej stronie dopisek: Meditationes Ruthena lingua. Różn. Q. I, 49.
Kazimierz Chodynicki