Sapieha Jan Ferdynand h. Lis (1629–1659), cześnik lit. Był drugim synem kaszt. wileńskiego Mikołaja (zob.) i Jadwigi Anny z Wojnów, młodszym bratem star. krzepickiego Kazimierza Melchiadesa (zob.), z którego cesji dostał zapewne w r. 1649 star. mołczadzkie.
S. uczył się od jesieni 1642 w Kolegium Nowodworskim w Krakowie, a następnie prawdopodobnie podróżował po Europie Zachodniej. Służbę wojskową rozpoczął zapewne w r. 1651 jako rotmistrz w chorągwi kozackiej w kompucie kor. W czerwcu t. r. brał udział w bitwie pod Beresteczkiem, we wrześniu bił się pod Białą Cerkwią. Uczestniczył zapewne także w kampanii w r. 1653 w pułku stryjecznego brata pisarza polnego kor. Jana Fryderyka (zob.). W r. 1654 objął po bracie Kazimierzu Melchiadesie chorągiew kozacką. W pierwszych latach wojny ze Szwecją, prawdopodobnie za przykładem Jana Fryderyka Sapiehy, przyjął protekcję szwedzką i pozostawał na usługach Karola X Gustawa. Być może to on skierował 30 I 1656 z Białej na Podlasiu list do króla szwedzkiego z zapewnieniem wierności i z prośbą o pomoc w objęciu części dóbr po Kazimierzu Leonie Sapieże, podkanclerzym lit. Był kapitanem w regimencie dragonii Jana Fryderyka Sapiehy. Po przejściu na stronę króla Jana Kazimierza sformował dwie chorągwie, podobno «na Węgrzech», a więc chyba w r. 1657, na czele których wziął udział w blokadzie Torunia w końcu r. 1657, w działaniach dywersyjnych przeciw Szwedom na Pomorzu, a wreszcie w oblężeniu Torunia w r. 1658. Na krótko dostał się tam do niewoli szwedzkiej (22 IX 1658?). Między 8 a 11 I 1659 otrzymał urząd cześnika lit.
W wyniku działu dóbr rodzinnych z 9 V 1649 dostał S. Luszniew w pow. słonimskim, woj. nowogródzkim. Po stryju Krzysztofie, podczaszym lit. (zob.), odziedziczył folwark Żuława z wsiami: Zezczynka, Lipinki, Stasiówka i Perehod, a po bracie Kazimierzu Melchiadesie – Kodeń i Wisznice (wszystko w woj. brzeskim lit.). Miał też dom w Brześciu Lit., który zapisał bernardynkom. W kaplicy kodeńskiej ufundował altarię św. Antoniego. Swoje posiadłości poważnie zadłużył (zostawił prawie 60 tys. złp. długów). S. odznaczał się podobno nadzwyczajną siłą fizyczną. Zmarł 27 III 1659 (podejrzewano, iż został otruty), pochowano go w Kodniu.
S. rodziny nie założył. W testamencie spisanym w Kodniu 20 III 1659 przekazał dobra kodeńskie swemu stryjecznemu bratu Janowi Fryderykowi.
Portret S-y z galerii kodeńskiej w Muz. Narod. w Przemyślu – prawdopodobnie jego pierwowzorem jest portret Wincentego Gosiewskiego w Muz. Narod. w W. (Pałac w Łazienkach i kopia w Galerii Wilanowskiej); – Labarre de Raillicourt D., Histoire des Sapieha, Paris 1970; Sapiehowie; Wilczyński J. K., Herbarz starodawnej szlachty podług heraldyków polskich…, Paryż [1858] s. 25; – Barycz H., Historia Szkół Nowodworskich od założenia do reformy H. Kołłątaja (1588–1777), Kr. 1939–47 s. 153; [Pruszkowski J.] P.J.K. Podlasiak, Kodeń Sapiehów…, Kr. 1898 s. 58, 69, 71; – Misztołt A. A., Historia […] domus Sapiehanae…, Wil. 1724 s. 145–7; Obuchowicz K. F., Diariusz […] wojewody smoleńskiego i marszałka koła rycerskiego, w: Pamiętniki historyczne do wyjaśnienia spraw publicznych w Polsce XVII wieku posługujące…, Wyd. M. Baliński, Wil. 1859 s. 34; Starożytności hist. pol., I 301, 305, 307; – AP w Kr., Oddział na Wawelu: Arch. Młynowskie Chodkiewiczów, rkp. 965, 975; B. Ukraińskiej Akad. Nauk we Lw.: Fond Sapiehów, Teka XII nr 15, T. 22/I d nr 2051; – Mater. Red. PSB: Skorowidz Sapiehów, Oprac. przez Eustachego S. Sapiehę.
Andrzej Rachuba