Gnojeński (Gnoiński) Jan h. Rak (koniec XVI w.– ok. 1650), polityczny działacz kalwiński. G. wywodził się ze starej rodziny różnowierczej, ale z powodu częstego występowania wśród G-jeńskich imienia Jan trudno powiedzieć coś pewniejszego o jego rodzicach i młodości. G. był właścicielem sporej fortunki szlacheckiej na południu woj. sandomierskiego, tj. miasteczka Dębicy z kilku okolicznymi wsiami. Prawdopodobnie ok. r. 1615 został on podsędkiem ziemskim sandomierskim, a zapewne w r. 1637 sędzią ziemskim sandomierskim. Na l. 1626–33 przypada największa aktywność polityczna G-ego, choć i wtedy wybitnej roli nie odegrał. W tym okresie uczestniczył G. w sejmikach sandomierskich, i to dwukrotnie i jako ich marszałek (15 IX 1626 i 13 IX 1633), oraz posłował ze swego województwa na sejmy (1627, 1632, 1633). W swej działalności zaznaczył się jako znawca spraw prawnych i gospodarczych, toteż sejm wyznaczył go w r. 1627 deputatem do trybunału skarbowego, w r. 1632 delegatem do układania artykułów sądowych, a w r. 1633 komisarzem do zamiany królewszczyzny. W późniejszym okresie posłował jeszcze G. na sejmy w l. 1641 i 1647, bardziej zajął się jednak działalnością wewnątrz zboru kalwińskiego. W l. 1629, 1630, 1636, 1640 i 1647 uczestniczył w synodach dystryktu sandom., a w r. 1644 został wybrany przez synod prowincjonalny w Chmielniku do delegacji na colloquium charitativum, nie znalazł się jednak na ostatecznej liście deputatów ustalonej przez konwokację generalną. G. brał udział w wystąpieniach woj. sandomierskiego w obronie konfederacji warszawskiej, ale był oziębłym kalwinem i kształcił syna w szkole ariańskiej w Rakowie, a w Dębicy stosował tolerancję wobec katolickich mieszczan i duchownych. W ogóle był, zdaje się, dość względnym dziedzicem wobec poddanych, przeciwstawiał się natomiast uporczywie materialnym pretensjom kleru rzymskiego. Umarł między 1 IX 1647 a 24 VIII 1651 r., nie wywiązawszy się z pieniężnych zobowiązań wobec zboru. Dzieci G-ego, rotmistrz Jędrzej i Katarzyna Firlejowa, przeszły na katolicyzm.
Boniecki; Niesiecki; Uruski; – Golubev S., Kievskij mitropolit Petr Mogila, Kiev 1883 I Prilożenija 499; Wajsblum M., Ex regestro Arianismi, „Reform. w Pol.” R. 9–10: 1939 s. 220–1; „Mies. Herald.” 1910–13 I 57, III 157; – Ks. Krzysztofa Radziwiłła…, Sprawy wojenne i polityczne…, Paryż 1859 s. 633, 646; Vol. leg., III 261, 352, 365, 387, IV 15, 57; – Zbiory Zakł. Dok. IH PAN w Kr.: „Lauda sandomierskie… 1574–1699”, akty z 18 I 1614, 7 VII 1616, 15 IX 1626, 3 VI 1632, 8 VII 1632, 13 IX 1633; Arch. Państw. w Kr.: Terr. Pilsn. LXIX 225–6, 622, 785–7, 953–6, 1038–9 LXXXIII 223–4, 414, 426, 520–2, 1139–40, Terr. Crac. CXX 1439–40; AGAD: Dep. Wileński XXXVIII 104, XLI, k 7v, 11r, 12r, 16v–17r, 22r, 28r, 29r, 31r, 32, 38r, 73v, 85, 94, 109r, 219r; Arch. Radziwiłłów, dz. V, t. 95 nr 4332 (własnoręczny list do hetmana Krz. Radziwiłła z 2 IX 1632 r.); Pułaski F., Opis 815 rękopisów Biblioteki Ordynacji Krasińskich, W. 1915 s. 429.
Wacław Urban