Harusewicz Jan, pseud. Jerzy Werwicz (1863–1929), lekarz, polityk narodowo-demokratyczny. Ur. w Łomży w styczniu, syn Szymona i Leokadii z Zielińskich. Ukończył gimnazjum klasyczne w r. 1881 w Łomży, gdzie od piątej klasy należał do konspiracyjnej organizacji patriotycznej. Wydział Lekarski Uniw. Warsz. ukończył w r. 1887. Relegowany z uniwersytetu za solidaryzowanie się z inicjatorami spoliczkowania Apuchtina, ukończył studia z rocznym opóźnieniem. W okresie studiów uniwersyteckich należał do tzw. «Koła Katalogowego», pracującego nad sporządzeniem wykazu dobrych i złych wydawnictw, co było początkiem późniejszego „Poradnika dla samouków”. W styczniu 1887 r. wyjechał z ramienia Koła do Krakowa w towarzystwie J. K. Kochanowskiego, Kośmińskiego i S. Surzyckiego i wziął udział w założeniu Związku Młodzieży Polskiej (Zetu). Po powrocie do Warszawy założył tu pierwsze koło Zetu, podobnie jak w Petersburgu, dokąd wyjechał w t. r. W r. 1888 przyjęty został do Ligi Polskiej, a w r. 1893 był jednym z inicjatorów przekształcenia jej na Ligę Narodową, w której przez cały czas jej istnienia był członkiem Rady Naczelnej. Po ukończeniu uniwersytetu osiadł w r. 1887 na terenie podlegającym silnej rusyfikacji: z początku w Konstantynowie pod Łomżą, potem w Łomży, gdzie pracował jako lekarz w miejscowym szpitalu. Jesienią 1888 r. przeniósł się do Ostrowi Mazowieckiej, obejmując stanowisko lekarza powiatowego.

Działalność publiczną rozpoczął H. od tworzenia sieci kół tajnej oświaty. Po wybuchu rewolucji 1905 r., która poruszyła i wieś, popierał akcję wprowadzenia języka polskiego w sądach i urzędach gminnych. Gdy pod wpływem rewolucji, jesienią 1905 r., carat poszedł na chwilowe ustępstwa na polu narodowym i społecznym, H. zainicjował założenie koła Polskiej Macierzy Szkolnej. Gdy władze zlikwidowały ją o pół roku wcześniej niż w całej Kongresówce, H. zorganizował na jej miejsce Koło Miłośników Sceny Polskiej. Przy czynnej pomocy H-a założona została ziemiańska Spółka Rolna Nadbużańska. Z inicjatywy H-a stowarzyszenia legalne, jak Resursa, Tow. Dobroczynności, Straż Ochotnicza, stały się ośrodkami działalności politycznej narodowo-demokratycznej. Najbliższym towarzyszem jego pracy politycznej był L. Mieczkowski. H. należał do najaktywniejszych propagatorów kierunku nacjonalistycznego w Królestwie przed I wojną światową. Utrzymywał bliski kontakt z organizacjami i prasą narodowo-demokratyczną w Warszawie i w Krakowie, sprowadzając i kolportując jej wydawnictwa. Pisywał do „Głosu”, „Gazety Warszawskiej”, „Polaka”, „Przeglądu Wszechpolskiego” i „Kuriera Poznańskiego”. Artykuły jego, pod pseud. Jerzy Werwicz, propagowały nacjonalizm i dotyczyły przeważnie spraw samorządu Królestwa.

W r. 1906 H. obrany został posłem do I. Dumy wraz z 33 innymi przedstawicielami Narodowej Demokracji; powołano go do tzw. Delegacji Klubu Polskiego, w której, wespół z L. Parczewskim i J. Steckim, kierował polityką Koła Polskiego w Dumie. Później wybierany był posłem kolejno do II. i III. Dumy (1907) oraz IV. Dumy (1912), w której zasiadał jako prezes Koła Polskiego do r. 1917. W latach od 1906 do 1917 wchodził do kierownictwa Narodowej Demokracji, realizując w pracy stronnictwa wskazówki R. Dmowskiego. Z chwilą wybuchu pierwszej wojny światowej H. związał się wraz z całym obozem endeckim z koncepcją zjednoczenia ziem polskich pod berłem monarchy rosyjskiego. W r. 1915 wszedł do Komitetu Narodowego przeniesionego z Warszawy do Petersburga. Po rewolucji 1917 r. wszedł w skład antyrewolucyjnej Polskiej Rady Zjednoczenia Międzypartyjnego, skupiającej stronnictwa polityczne polskich klas posiadających. W r. 1918 mianowany przez Komitet Narodowy Polski w Paryżu przedstawicielem Komitetu na państwa skandynawskie, wyjechał do Helsingforsu (Helsinek). W lipcu 1920 r. wrócił do kraju. W r. 1922 wybrany został posłem do Sejmu z listy Związku Ludowo-Narodowego. Obrany wiceprezesem Klubu, kierował jego pracami i polityką ogólną; należał raczej do wewnętrznych organizatorów polityki endeckiej niż do polityków wysuwających się na zewnątrz. Pracował przeważnie w komisjach: budżetowej i samorządowej. Mimo starań H-a cofnięto jego kandydaturę do senatu w wyborach 1928 r. H. zmarł w Warszawie 17 IX 1929 r.

Bełcikowska A., Przewodnik polityczny po Sejmie i Senacie Rzpltej Pol., W. 1925 s. 37, 76; taż, Stronnictwa i związki polityczne w Polsce, W. 1925 s. 64, 66, 99 i 101; Jabłoński H., Polityka PPS w czasie wojny 1914–8, W. 1958; J. H., Lekarz i polityk, W. 1935 (portret); Kalabiński S., Antynarodowa polityka endecji w rewolucji 1905–7, W. 1955 s. 83; Rzepeccy T. i W., Sejm i Senat 1922–7, P. 1923 s. 133 (portret), 135, 464, 468; Seyda M., Polska na przełomie dziejów, P., W., Wil., Lublin 1927–31 I, II; – Dmowski R., Polityka polska i odbudowanie państwa, Częstochowa 1937; Kumaniecki K. W., Odbudowa państwowości polskiej, Najważniejsze dokumenty 1912–24, W.-Kr. 1924 s. 28, 33; Materiały archiwalne do historii stosunków polsko-radzieckich, W. 1957; – Wspomnienia osobiste Stanisława Zielińskiego; Wspomnienia rodziny H-a.

Red.