Herburt Jan h. własnego (ur. ok. 1540, zm. po 1607), chorąży lwowski. Był synem Jakuba i Elżbiety Czuryłówny. Pisał się z Bruchnala do r. 1589, potem z Fulsztyna. W r. 1549, jako małoletni, dokonał działu dóbr po Mikołaju Czuryle. W r. 1553 otrzymał w zapisie od ciotki, Anny Maciejowskiej, znaczne dobra w ziemi przemyskiej i halickiej. W r. 1583, mimo że był kalwinem, ożenił się z katoliczką, Anną Szczawińską, kasztelanką łęczycką. W t. r. został mianowany chorążym lwowskim. W r. 1585 miał miejsce na sejmiku wiszeńskim jego zatarg ze Stanisławem Żółkiewskim. H. wystąpił wówczas w obronie sprawy Zborowskich przeciw Zamoyskiemu, za którym ujął się Żółkiewski. Doprowadziło to do rozruchu pomiędzy zebraną szlachtą. Żółkiewski wyzwał nawet H-a na pojedynek, od którego ten się uchylił. Sprawa nabrała dużego rozgłosu i jeszcze w r. 1587 powoływano się na nią w rozsyłanym przez Zborowskich piśmie skierowanym przeciw Zamoyskiemu. W r. 1585 H. posłował z woj. ruskiego na sejm warszawski, a w czasie drugiego bezkrólewia na sejm konwokacyjny. Na elekcji i po niej był jednym z przywódców stronnictwa neutralistów. Podpisał 20 IX 1587 r. laudum sejmiku wiszeńskiego o wyruszeniu zbrojnym pod Wiślicę z uwagą: «vigore protestationis contra nominationes Svedi et Maximiliani jechać». W grudniu t. r. uczestniczył w zjeździe szlachty woj. ruskiego w Rzeszowie, protestującej przeciw uchwałom wiślickim, a zarazem uznaniu Maksymiliana królem; został tam obrany jednym z przywódców konfederacji. Po koronacji Zygmunta III głosił na Rusi nadal hasła neutralistyczne, a w styczniu 1588 r. kierował zjazdem szlachty we Lwowie. Ożywiona działalność publiczna odbiła się prawdopodobnie niekorzystnie na jego sytuacji majątkowej, gdyż w r. 1589 sprzedał Janowi Dulskiemu dobra dziedziczne: miasto Bruchnal oraz wsi Przyłbice, Czołhynia i części w Podłubach. Nie zaprzestał jednakże występować publicznie w ciągu panowania Zygmunta III. W r. 1589 obrał go sejmik wiszeński deputatem na sądy trybunalskie. Posłował na sejmy: warszawski 1590 r. (gdzie wybrano go z koła poselskiego do rady wojennej), inkwizycyjny 1592 r. (na którym opowiedział się za inkwizycją szeroko pojętą, bo obejmującą króla). Poważniejszą rolę odegrał H. w czasie rokoszu Zebrzydowskiego, w którym brał udział od samego początku (nim jeszcze przystąpił doń Jan Szczęsny Herburt). Wybrany marszałkiem (1 IV 1606) przewodniczył obradom zjazdu w Stężycy. Brał udział w zjeździe lubelskim, gdzie m. in. odczytał w czasie obrad (8 VI) listy Mikołaja Zebrzydowskiego oraz podpisał uniwersał wzywający do rokoszu. W Lublinie też wygłosił mowę skierowaną głównie przeciw Austrii i jezuitom, choć z jej treści zdaje się wynikać, że był już wówczas katolikiem. Uczestniczył w zjeździe pod Sandomierzem w sierpniu i wrześniu 1606 r., podpisał konfederację i wygłosił kilka przemówień. Zyskało mu to dużą popularność, a jego mowy znalazły szczególne uznanie, co podkreślała poezja rokoszowa. Po bitwie pod Guzowem, gdy Jan Szczęsny Herburt dostał się do niewoli, brał udział w pięcioosobowym poselstwie wysłanym przez Janusza Radziwiłła do kasztelana Ostrogskiego z prośbą o pośrednictwo między walczącymi stronami. Dalsza działalność H-a nie jest znana. H. zmarł zapewne wkrótce po rokoszu.

Boniecki; Niesiecki; Uruski; Żychliński; – Dobrowolska W., Książęta Zbarascy w walce z hetmanem Żółkiewskim, Kr. 1930; taż, Młodość Jerzego i Krzysztofa Zbaraskich, Przemyśl 1926; Lepszy K., Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego, Kr. 1939; tenże, Walka stronnictw w pierwszych latach panowania Zygmunta III, Kr. 1929; Maleczyński K., Urzędnicy grodzcy i ziemscy lwowscy, Lw. 1938; Prochaska A., Hetman Stanisław Żółkiewski, W. 1927 s. 8, 9, 291–2; tenże, Województwo ruskie wobec rokoszu Zebrzydowskiego, „Przew. Nauk. i Liter.” R. 36: 1908 s. 962–3, 965, 969; Schmitt H., Rokosz Zebrzydowskiego, Lw. 1858 s. 537; Sokołowski A., Przed rokoszem, „Rozpr. AU Wydz. Hist.-Filoz.” T. 15: 1882 s. 16; Szeptycka A., Uwagi do artykułu o Herburtach z Bruchnala, „Mies. Herald.” R. 18: 1939 s. 43; – Akta grodz. i ziem., X, XX; Arch. Zamoyskiego, III, IV; Bielski M., Kronika pol., Sanok 1856 III 1531; Matricularum Sum., V cz. 1 nr 511, 1564; Mon. Pol. Vat., VI 214; Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego, Wyd. J. Czubek, I: Poezja rokoszowa, Kr. 1916; Pisma Stanisława Żółkiewskiego, Wyd. A. Bielowski, Lw. 1861 s. XXXII; Rokosz Zebrzydowskiego, materiały historyczne, Wyd. A. Rembowski, W. 1893, Bibl. Ord. Kras., Muzeum K. Świdzińskiego, IX–XII; Vol. leg., II 1068, 1321.

Jan Małecki