Petrycy Jan Innocenty (1592–1641), lekarz, profesor medycyny i historiograf Akad. Krak., rajca krakowski. Ur. 27 XII we Lwowie, był najstarszym synem Sebastiana (zob.) i Anny z Wenigów. Utraciwszy wcześnie matkę (zm. 1596), wychowywany był przez ojca, który ok. r. 1601 przeniósł się do Krakowa. W dn. 2 IX 1605 P., wraz z młodszym bratem Gabrielem, wpisał się do metryki Uniw. Krak., nie wiadomo jednak, jak długo tutaj studiował (w r. 1610 może przelotnie był uczniem uniwersytetu w Grazu), urzędowe bowiem źródła uniwersytecie – być może z powodu zatargu ojca z Wydziałem Lekarskim – nie odnotowały uzyskanych przezeń stopni. W Krakowie mógł zresztą uzyskać jedynie bakalaureat sztuk wyzwolonych, na doktora filozofii i medycyny (in utraque censura) promował się dopiero 19 VII 1618 w uniwersytecie bolońskim, gdzie (prawdopodobnie od r. 1616) odbywał pod kierunkiem J. C. Claudina studia lekarskie, uczestnicząc jednocześnie w życiu nacji polskiej. Z pocz. marca 1620 r., wykorzystując, jak się zdaje, moment pojednania ojca z Uniw. Krak., zwrócił się do władz uniwersyteckich z prośbą o dopuszczenie do zwyczajowej reponsji «pro loco» na Wydziale Lekarskim, którą odbył 2 IV t. r. na podstawie przedłożonej uprzednio tezy o puchlinie wodnej (Quaestio de hydrope, Kr. 1620). Inkorporowany kilka dni później (10 IV) do fakultetu, nie podjął zrazu wykładów z zakresu medycyny, bo w r. n. objął, zgodnie z postanowieniem aktu erekcyjnego utworzonej przez ojca 12 V 1620 fundacji, stanowisko historiografa Akad. Krak. Jako «historiographus Petricianus» już w r. 1620 uczynił zadość wymogom statutu fundacyjnego, przygotowując dedykowany bpowi krakowskiemu Marcinowi Szyszkowskiemu opis wypadków historycznych w Polsce 1620 r., który (pt. Historia rerum gestarum in Polonia Anno MDCXX) ogłosił drukiem ok. r. 1622, a następnie uzupełniwszy relacją o wyprawie chocimskiej (do czego miał wykorzystać diariusz Jakuba Sobieskiego) i innych wydarzeniach 1621 r. wydał ponownie u A. Piotrkowczyka w r. 1632 pt. Rerum in Polonia ac praecipue belli cum Osmano Turcarum imperatore gesti finitique historia anno MDCXX et MDCXXI. Nie zaniedbując twórczości historiograficznej (wg S. Bieżanowskiego miał zostawić w rękopisie dalsze roczniki dziejów Polski do r. 1628, względnie 1638), w r. 1622 skreślił, wzorując się na ojcowskiej „Instrukcji” przystępnie («dla pożytku pospolitego») ujęty zbiór przepisów higieniczno-dietetycznych przeciwko zarazie pt. Praeservatio abo uchrona powietrza morowego. Mimo okolicznościowego charakteru owa – nie wolna przy tym w swej treści od przesądów – broszura doczekała się nieoczekiwanie kilku przedruków i przeróbek jeszcze w XVIII w. (Kr. 1705, Zamość 1705, Lw. 1770, Przemyśl 1770).
Od 26 VI 1623 do godności historiografa uniwersyteckiego dołączył P. obowiązki profesora wymowy na katedrze retoryki fundacji bpa Piotra Tylickiego, inaugurując działalność na tym polu wydanym w r. 1624 zbiorkiem czterech mów historycznych na aktualne tematy z dziejów Polski, naśladując „Katylinarki” Cycerona, pt. Palaestra oratoria sive imitatio Ciceronis. Jako «orator Tylicianus» wykładał na Wydziale Filozoficznym tylko przez dwa półrocza (1623/4–1624), po czym, ustąpiwszy z katedry na rzecz Jana Brożka, przeszedł na Wydział Lekarski, na którym m. in. w r. 1627 objaśniał «primam seu Canonis Avicennae», w r. n. traktat „De febribus”, piastując dwukrotnie: w l. 1629 i 1634, urząd dziekana Wydziału. Trudno dziś ustalić, czy istotnie – jak sugerowano w kołach jezuickich (J. Wielewicki) – był autorem mowy wygłoszonej na pogrzebie zabitego (19 VI 1625) w bójce z uczniami szkół jezuickich scholara Akademii Bartłomieja Przepiórki-Ptaszyńskiego. W każdym razie w konflikcie Uniwersytetu z zakonem nie pozostał obojętny: w styczniu 1623, wraz z Jakubem Najmanowicem i Jakubem Papenkowicem, był delegatem Akademii na sejm warszawski, domagając się zamknięcia szkół jezuickich w Krakowie, w l. 1625–6 żywo interesował się losami skonfiskowanego „Gratisa” J. Brożka. W środowisku jezuickim krążyła również pogłoska obwiniająca go o współudział w spaleniu „Gratisa plebańskiego” jezuity Fryderyka Szembeka przez scholarów Bursy Jeruzalem (16 I 1628). Jako zdeklarowany przeciwnik zakonu opowiedział się w r. 1632, podpisując 15 X wraz z innymi profesorami zbiorową «Conclusio Universitatis contra patres Societatis Jasu». W toczącej się polemice Uniwersytetu z zakonem nie wziął wprawdzie bezpośredniego udziału, ale w okresie szczytowego nasilenia walki propagandowej zabrał głos w obronie praw Akademii i pozycji społecznej uczonych w Polsce w popularnie ujętym zarysie dziejów kultury Comitia sapientum, wydanym w r. 1628 z fundacji Bartłomieja Nowodworskiego i dedykowanym żarliwemu protektorowi Uniwersytetu kaszt. krakowskiemu Jerzemu Zbaraskiemu. Dziełko, wymierzone w swej wymowie ideowej przeciw jezuickim roszczeniom do podporządkowania szkolnictwa krajowego, ukazywało na tle mitologicznego sztafażu wyimaginowego «miasta mądrości» doniosłą rolę nauki i uczonych w powstawaniu i rozwoju cywilizacji, w szczególności zasługi Uniw. Krak., skupiającego w przeszłości i obecnie całe życie intelektualne i kulturalne kraju. Na zlecenie Jana S. Sapiehy wydał w r. 1629 (z fikcyjnym adresem wydawniczym – Vienna) pracę (dziś zaginioną) chwalącą Wielkie Księstwo Litewskie, którą uznano za obelżywą dla Polaków i Szwedów; Zygmunt III zabronił jej kolportażu.
Obarczony nadmiarem obowiązków – na co uskarżał się już w r. 1624 – zamierzonej drugiej części Comitia sapientum nie ogłosił, natomiast w r. 1633 powrócił do żywo obchodzącej go tematyki pedagogicznej, przypisując Władysławowi Dominikowi Ostrogskiemu-Zasławskiemu wydaną w drukarni F. Cezarego parenetyczną rozprawkę o wychowaniu syna magnackiego Princeps Polonus seu Institutio primarii et in excelsa familia editi juvenis in Respublica Polona. Równocześnie z twórczością literacką w dziedzinie humaniorów oddawał się gorliwie rozległej praktyce lekarskiej, zaliczając do swoich pacjentów przedstawicieli znacznych rodzin senatorskich, m. in. woj. krakowskiego Stanisława Lubomirskiego, do którego rezydencji w Wiśniczu często był wzywany wraz z innym lekarzem krakowskim Jerzym Pipanem. Bywał również w innych posiadłościach Lubomirskich, m. in. w starostwie spiskim, gdzie zbadał i opisał w duchu modnego kierunku jatrochemii właściwości lecznicze miejscowych źródeł mineralnych: O wodach w Drużbaku i Łęckowej (Kr. 1635). Opis ich dopełnił w (wydanym już po jego śmierci) Przydatku do wód Jana Innocentego Petrycego (Kr. 1655). Mimo opieki wpływowych protektorów (K. Zbaraski, W. D. Ostrogski, S. Lubomirski) przez wiele lat stronił od tytułów i godności, m. in. rajcy krakowskiego, do czego dwukrotnie ok. r. 1628 nakłaniał go woj. krakowski Jan Tęczyński. Dopiero w r. 1639, ulegając namowom S. Lubomirskiego, zgodził się wejść do rady miejskiej, w której (przyjąwszy w r. 1639 prawa miejskie) zasiadał do końca życia, pełniąc wielokrotnie urząd burmistrza. Niepowodzeniem natomiast zakończyła się próba powierzenia mu godności podkanclerzego Akademii, o co zabiegał Uniwersytet 27 I 1634 w liście do bpa krakowskiego królewicza Jana Olbrachta, popierając kandydaturę P-ego przeciw Krzysztofowi Sapaliusowi.
Dzięki zyskownej praktyce lekarskiej i bogatym ożenkom dorobił się P. znacznego majątku, w skład którego obok odziedziczonej po ojcu kamienicy (Petrycowskiej) przy ul. Św. Jana wchodził folwark Olsza na Prądniku pod Krakowem, wieś Siemonia w Księstwie Siewierskim oraz cenne kosztowności, obrazy (w tym portret ojca) i spora ilość gotówki. Czynny do końca życia, nie zdołał jednak przed śmiercią dokończyć opisu pierwszej Dymitriady (Historia Moschovitica) opartej, jak się zdaje, na materiałach i notatkach spisanych z pamięci przez ojca po powrocie z wyprawy moskiewskiej. Z drukującego się w r. 1641 w oficynie Andrzeja Piotrkowczyka (bez karty tytułowej) i przerwanego wskutek śmierci autora dzieła zachowały się księgi I, II oraz początek księgi III. Sporządziwszy w przeddzień śmierci testament, w którym zapisał legaty dla klasztorów krakowskich, ubogich i na koszty pogrzebu, P. zmarł w Krakowie 31 V 1641.
Z dwóch małżeństw: z Barbarą Nonhartówną (zm. 1638) i Anną Sieczkówną, P. pozostawił ośmioro dzieci; pięć córek: Annę (żonę Hieronima Ardentiego, pisarza żup wielickich), Katarzynę (żonę mieszczanina krakowskiego Adriana Horlemusa), Teofilę (karmelitankę we Lwowie), Teresę (zm. 1700, norbertankę w klasztorze na Zwierzyńcu, gdzie pełniła obowiązki kronikarki i bibliotekarki konwentu) i Barbarę, oraz trzech synów; Szymona, który zaginął podczas wielkiej zarazy 1651–2 r., Jana Aleksandra i Franciszka Bernardyna.
Franciszek Bernardyn (zm. po r. 1683) po studiach w Akad. Krak. (promowany bakałarzem w r. 1649, magistrem sztuk wyzwolonych w r. 1652) w l. 1652 i 1653/4 wykładał jako docent extraneus na Wydziale Filozoficznym, później miał uzyskać doktorat praw. Wybrawszy karierę duchowną, został prebendarzem w kościele Mariackim, proboszczem w Reptach, w r. 1659 otrzymał od brata Jana Aleksandra i siostry Katarzyny Horlemusowej prezentę na probostwo w dziedzicznej wsi Siemonia. Obok pochwalnego epigramatu na promocję F. Lizniewicza (1652), w r. 1658 ogłosił panegiryk gratulacyjny na ingres bpa Andrzeja Trzebickiego do katedry krakowskiej.
Portret (olejny) P-ego w Muz. UJ; – Estreicher; Nowy Korbut, III; Kośmiński, Słown. lekarzów; – Barycz H., Nad życiem, charakterem i osobowością twórczą Sebastiana Petrycego, w: tenże, W blaskach epoki odrodzenia, W. 1986; Bieniarzówna J., Mieszczaństwo krakowskie XVII w., Kr. 1969; Bieńkowski T., J. I. Petrycego Comitia sapientum – pierwszy polski popularny zarys powszechnej historii nauki i kultury, „Kwart. Nauki i Techn.” R. 20: 1975 s. 451–63; Bugaj R. S., Prace balneologiczne lekarzy polskich wieku Odrodzenia, Studia i Mater. z Dziej. Nauki Pol., W. 1956 IV 100–7; Chmiel A., Domy krakowskie. Ul. św. Jana, Kr. 1924, Bibl. Krak., nr 61; Długosz J., Mecenat kulturalny i artystyczny Stanisława Lubomirskiego wojewody krakowskiego, Wr. 1972; Korbut J., Historia Moschovitica, „Ruch Liter.” T. 1: 1926 s. 618–19; Kowalenko H., Jan Innocenty Petrycy – jeden z pierwszych polskich lekarzy uzdrowiskowych, „Balneologia Pol.” 1971 z. 3–4 s. 257–66; Lachs J., Kronika lekarzy krakowskich XVII w., P. 1926; Majer J., Wiadomość o życiu i pracach naukowych J. I. Petrycego, „Roczn. Wydz. Lek. UJ” T. 4: 1841 s. 49–78; Muczkowski J., Rękopisma Marcina Radymińskiego, Kr. 1840 s. 8, 55, 59–60; Wisner H., Najjaśniejsza Rzeczpospolita, W. 1978; Wiśniewski J., Diecezja częstochowska, Mariówka Opocz. 1936 s. 324–6; Żurkowa R., Z dziejów biblioteki J. I. Petrycego, „Roczn. B. PAN w Kr.” T. 14: 1968 s. 43–63; – Bronzino O., Notitia doctorum sive catalogus doctorum, qui in collegiis philosophiae et medicinae Bononiae laureati fuerunt ab anno 1480 usque ad annum 1800, Milano 1962 s. 125; Brożek J., Wybór pism, Oprac. H. Barycz, W. 1956 I; Canavesi T., Bustum Joannis Innocentii Petricii, Cracoviae 1641; Studenci Polacy na Uniwersytecie Bolońskim w XVI i XVII w., Oprac. M. Bersohn, Kr. 1890 s. 19–20; Wielewicki, Dziennik, II; – Arch. UJ: rkp. nr 15 s. 35, nr 35 s. 536, nr 96 s. 135, nr 296 s. 47, 84, nr 297 s. 3, 5, 86; B. Jag.: rkp. 220, 226 IV.
Leszek Hajdukiewicz